Stowarzyszenie

Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące swojej działalności i samodzielność ta jest głównym „przejawem” samorządności stowarzyszenia. Działalność stowarzyszenia opiera się na pracy społecznej jego członków choć do prowadzenia swych spraw stowarzyszenie może również zatrudniać pracowników, w tym swoich członków. Zakazane jest tworzenie stowarzyszeń przyjmujących zasadę bezwzględnego posłuszeństwa członków wobec władz stowarzyszenia. Nikogo nie wolno również zmuszać do udziału w stowarzyszeniu, nie wolno również ograniczać prawa do wystąpienia ze stowarzyszenia. Nikt nie może ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do stowarzyszenia albo pozostawania poza nim. Podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę stowarzyszeń, ich zakładania i funkcjonowania jest ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach.

W zakresie celów statutowych stowarzyszenie może reprezentować interesy zbiorowe swoich członków wobec organów władzy publicznej. Stowarzyszenie ma prawo wypowiadania się w sprawach publicznych. Wymóg niezarobkowego celu działania stowarzyszenia odróżnia go od innych organizacji i zrzeszeń. Stowarzyszenie może co prawda posiadać majątek i prowadzić działalność gospodarczą przynoszącą zysk (z wyjątkiem stowarzyszeń zwykłych), jednak nie powinna ona przysparzać członkom korzyści majątkowych ani być działalnością główną stowarzyszenia. Dochód wypracowany przez stowarzyszenie ma służyć realizacji celów statutowych, które wedle ustawy mają być celami niezarobkowymi. Pstatnia nowelizacja Prawa o stowarzyszeniach daje możliwość otrzymywania przez członków zarządu wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją (art. 10.5a)

Działalność stowarzyszeń podlega nadzorowi ze strony właściwych organów nadzorujących.

Wyróżnia się dwie podstawowe formy stowarzyszeń – stowarzyszenia zwykłe oraz rejestrowe.

Prawo tworzenia stowarzyszeń i należenia do stowarzyszeń przysługuje obywatelom polskim mającym pełną zdolność do czynności prawnych i niepozbawionym praw publicznych. Małoletni w wieku od 16 do 18 lat, którzy mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych, mogą należeć do stowarzyszeń i korzystać z czynnego i biernego prawa wyborczego, z tym że w składzie zarządu stowarzyszenia większość muszą stanowić osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych. Małoletni poniżej 16 lat mogą, za zgodą przedstawicieli ustawowych, należeć do stowarzyszeń według zasad określonych w ich statutach, bez prawa udziału w głosowaniu na walnych zebraniach członków oraz bez korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego do władz stowarzyszenia. Jednakże w sytuacji, gdy jednostka organizacyjna stowarzyszenia zrzesza wyłącznie małoletnich, mogą oni wybierać i być wybierani do władz tej jednostki. Stowarzyszenie zwykłe nie może powoływać terenowych jednostek organizacyjnych.

Cudzoziemcy mający miejsce zamieszkania na terytorium Polski mogą zrzeszać się w stowarzyszeniach, na zasadach dotyczących obywateli polskich. Natomiast cudzoziemcy niemający miejsca zamieszkania na terytorium Polski mogą wstępować do stowarzyszeń, których statuty przewidują taką możliwość.

Osoby prawne mogą być jedynie wspierającymi członkami stowarzyszenia. Stowarzyszenia zwykłe nie może zrzeszać osób prawnych.

Przejawem samorządności stowarzyszenia jest swoboda w określaniu swoich uchwał i aktów wewnętrznych dotyczących prowadzonej działalności. Cecha ta odróżnia stowarzyszenia od partii politycznych, których cel działania został w ustawie określony jako udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej. Ograniczenie samorządności stowarzyszenia następuje poprzez ustawowe zastrzeżenie, iż władzą najwyższą jest walne zebranie członków, a także obowiązek posiadania przez stowarzyszenie zarządu i organu kontroli wewnętrznej. Niezbędnym elementem samorządności stowarzyszenia jest zapewnienie demokratycznych, opartych na woli jego członków, zasad działania.

Trwałość stowarzyszenia oznacza, iż nie można za stowarzyszenie uznać organizacji zrzeszającej osoby do realizacji jakiegoś jednostkowego zadania. Stowarzyszenie winno mieć z góry nakreślone trwałe cele i wykonywać zadania służące osiągnięciu tych celów. Co więcej, stowarzyszenie nadal istnieje, mimo iż skład osobowy jego członków mógł ulec zmianie, następuje więc swoiste oderwanie egzystencji stowarzyszenia od egzystencji jego członków.

Niemniej jednak, aby osiągać wyznaczone cele, niezbędne jest stworzenie takiej struktury organizacyjnej, która umożliwiłaby prowadzenie ciągłej działalności. Taką strukturą jest np. wymagany przez ustawę zarząd stowarzyszenia. Od trwałości stowarzyszenia odróżnić należy czas jego trwania. Gdyby stowarzyszenie zostało utworzone na pewien z góry określony czas nie powodowałoby to utraty cechy trwałości.

Można wyróżnić stowarzyszenia zarejestrowane, zwykłe oraz związki stowarzyszeń. Proces zakładania stowarzyszenia rejestrowego nie jest skomplikowany. Sama nazwa tej formy stowarzyszenia ma związek z procesem jego zakładania. Pierwszym krokiem jest tzw. zebranie założycielskie, na którym osoby, które mają prawo założyć stowarzyszenie (patrz wyżej!), w liczbie przynajmniej 7, uchwalają statut stowarzyszenia oraz wybierają komitet założycielski albo władze stowarzyszenia. Warto od razu wspomnieć, że komitet założycielski nie jest organem stowarzyszenia, zaś jego umocowanie do reprezentowania stowarzyszenia wygasa z chwilą rejestracji stowarzyszenia. Następnie władze stowarzyszenia (zarząd) albo komitet założycielski zgłaszają wniosek o rejestrację stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego. Do wniosku należy załączyć statut, listę założycieli, zawierającą imiona i nazwiska, daty i miejsca urodzenia, miejsca zamieszkania oraz własnoręczne podpisy założycieli, protokół z wyboru władz stowarzyszenia oraz informację o adresie siedziby stowarzyszenia. Wniosek o rejestrację winien być podpisany przez wszystkich członków zarządu stowarzyszenia/komitetu założycielskiego. Sąd rejestrowy wydaje postanowienie o wpisie stowarzyszenia do Krajowego Rejestru Sądowego jeżeli stwierdzi, że statut stowarzyszenia jest zgodny z przepisami prawa i założyciele spełniają wymagania określone przez ustawę. Stowarzyszenie rejestrowe uzyskuje osobowość prawną i może rozpocząć działalność po wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego. Postępowanie w sprawach o wpis lub zmianę wpisu stowarzyszenia oraz terenowej jednostki organizacyjnej do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego jest wolne od opłat sądowych.

Stowarzyszenia zwykłe odróżnia od tych zarejestrowanych sposób powołania, rodzaj nadzoru i posiadane uprawnienia, a przede wszystkim brak osobowości prawnej przez co nie mają ani zdolności do czynności prawnej ani własnego majątku. Uproszczona forma stowarzyszenia zwykłego umożliwia mu szybsze i łatwiejsze funkcjonowanie oraz utworzenie mniej sformalizowanej struktury organizacyjnej, jednak łączy się to z pewnymi ograniczeniami co do ich działalności.

Według art. 42 prawa o stowarzyszeniach nie mogą one:

1. powoływać terenowych jednostek organizacyjnych,
2. łączyć się w związki stowarzyszeń,
3. zrzeszać osób prawnych,
4. prowadzić działalności gospodarczej,
5. przyjmować darowizn, spadków i zapisów oraz otrzymywać dotacji, a także korzystać z ofiarności publicznej

W tym rodzaju stowarzyszenia, aby powołać je do życia potrzeba minimum trzech osób (ten limit osób dotyczy także związków stowarzyszeń).  Aby założyć stowarzyszenie zwykłe Założyciele, czyli co najmniej  3 osoby zbierają się na spotkaniu (zebraniu) i decydują o założeniu stowarzyszenia zwykłego, przyjęciu regulaminu i wyborze przedstawiciela albo zarządu.

Dodatkowo jeśli członkowie chcą mają możliwość wyboru komisji rewizyjnej, warunkiem jest określenie zasad jej wyboru oraz kompetencji w regulaminie stowarzyszenia zwykłego.

Regulamin stowarzyszenia zwykłego jest podstawowym dokumentem określającym zasady działania stowarzyszenia. Minimalna zawartość regulaminu wynika z art. 40 ust. 2 ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Zgodnie z tym regulamin powinien zawierać informacje o:

- nazwie

- celu lub celach i środkach działania

- terenie działania i siedzibie

- sposobie nabycia i utraty członkostwa

- zasadach wyboru przedstawiciela lub zarządu

- zasadach zmiany regulaminu

- zasadach rozwiązania stowarzyszenia zwykłego

Stowarzyszenie zwykłe rejestruje się w ewidencji stowarzyszeń zwykłych prowadzonej przez starostę powiatu na terenie, którego mieści się siedziba stowarzyszenia zwykłego. Jednostki urzędów, które nadzorują stowarzyszenia zwykłe, mają różne nazwy. Najczęściej sprawami wpisu do ewidencji zajmuje się Wydział Spraw Obywatelskich, Wydział Spraw Społecznych czy Wydział Organizacyjno-Prawny.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach  (Dz.U.2020.2261 t.j. z dnia 2020.12.16)

Zobacz także:

• Osoba fizyczna prowadząca samodzielnie działalność gospodarczą
• Osoba prawna