Jak i kiedy można żądać odsetek za opóźnienie między przedsiębiorcami

W obrocie handlowym i finansowym występują różne rodzaje odsetek. W zależności od przyczyny ich naliczania, możemy wyróżnić odsetki kapitałowe, które są wynagrodzeniem za korzystanie z cudzego kapitału (np. pożyczonych pieniędzy), oraz odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego. W tej Instrukcji skupimy się na drugim rodzaju odsetek, dotyczącym transakcji między przedsiębiorcami. Omówimy, czym są odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, kiedy są naliczane oraz jaka jest ich wysokość.

 

Definicja odsetek ustawowych

1. Odsetki ustawowe za opóźnienie: czym są?

Odsetki za opóźnienie są z jednej strony narzędziem dyscyplinującym, sankcją dla dłużnika za nieterminowe regulowanie płatności, a z drugiej strony stanowią swoistego rodzaju rekompensatą dla wierzyciela, który nie otrzymał należnego świadczenia w terminie.

Opóźnienie dłużnika z mocy prawa daje uprawnienie do dochodzenia odsetek. Strony nie muszą regulować tej kwestii w umowie, aby w przypadku zaistnienia przesłanek wystąpić z żądaniem zapłaty odsetek w wysokości określonej w ustawie.

 

Rodzaje odsetek ustawowych

Należy tu poczynić pewne rozróżnienie. Ustawodawca wprowadza bowiem kilka rodzajów odsetek ustawowych w przypadku opóźnienia się przez dłużnika ze spełnieniem swojego świadczenia. Otóż, możemy mieć do czynienia z:

a) odsetkami ustawowymi za opóźnienie, które reguluje art. 481§ 1 i 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.), dalej; k.c., stanowiący, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

Aktualnie, odsetki za opóźnienie wynoszą 7%, a maksymalne odsetki za opóźnienie - 14% w stosunku rocznym.

b) odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych, które reguluje ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1790); dalej: u.t.z.t.h. Odsetki te różnią się od odsetek ustawowych za opóźnienie (patrz: lit.a) zakresem przedmiotowym i podmiotowym zastosowania oraz wysokością.

Zgodnie z ustawą, wysokość tych odsetek stanowi sumę stopy referencyjnej NBP i 8 punktów procentowych. Do ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych stosuje się stopę referencyjną Narodowego Banku Polskiego obowiązującą w dniu:

1) 1 stycznia - do odsetek należnych za okres od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca;

2) 1 lipca - do odsetek należnych za okres od dnia 1 lipca do dnia 31 grudnia.

Aktualnie wysokość ustawowych odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych wynosi 9,5 % w stosunku rocznym w transakcjach, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym lub 11,5% w stosunku rocznym, w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym.

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych mają zastosowanie, jak sama nazwa wskazuje do transakcji handlowych, którymi zgodnie z art. 4 pkt 1) u.t.z.t.h. są umowy, których przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony, o których mowa w art. 2 u.t.z.t.h., zawierają ją w związku z wykonywaną działalnością.

Jeżeli naliczasz odsetki w wysokości i według zasad statuowanych w u.t.z.t.h. musisz najpierw sprawdzić, czy transakcja, w związku z którą chcesz tego dokonać jest:

• umową odpłatną,
• przedmiotem świadczenia tego rodzaju umowy jest dostawa towarów lub świadczenie usług czyli m.in. przeniesienie praw do rzeczy (np. którą sprzedajesz w swoim sklepie lub którą wytworzyłeś na zamówienie), jak i np. energii elektrycznej lub innego prawa oraz umowy o działo i świadczenie usług. W ramach zakresu pojęcia „transakcji handlowych” mieści się także oddanie określonej rzeczy lub prawa do czasowego korzystania (np. leasing, najem, dzierżawa).
• stronami tej umowy są podmioty, o których mowa w art. 2 u.t.z.t.h., a więc przedsiębiorcykrajowi i zagraniczni oraz podmioty publiczne.
• strony zawarły ją, w związku z wykonywaną przez nie działalnością.

Należy jeszcze wskazać na relację przepisów art.481 k.c. oraz u.t.z.t.h. w przypadku, gdy mamy do czynienia z transakcją handlową, tj. innymi słowy, czy przedsiębiorcy może przysługiwać roszczenie odsetkowe na podstawie obu norm. Wymaga zasygnalizowania, że kwestia ta nie jest jednoznacznie rozstrzygnięta w doktrynie. Zgodnie z art. 4a u.t.z.t.h. do transakcji handlowych nie stosuje się przepisu art. 481 § 2 k.c. Przepis ten nie eliminuje jednak w sposób wyczerpujący kolizji między zakresami zastosowania przywołanych regulacji i jest przedmiotem trudności interpretacyjnych. Nie wchodząc w szczegóły rozważań doktrynalnych, wydaje się, że jeżeli wierzycielowi przysługuje roszczenie o odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych (spełnione są przesłanki), to wówczas nie przysługuje mu roszczenie o odsetki ustawowe za opóźnienia na zasadach i w wysokości określonej w art. 481 § 1 i 2 k.c. Trzeba zauważyć, jednak że nie oznacza to, iż opóźnienie wynikające z transakcji handlowej nie da nigdy podstaw do naliczenia odsetek ustawowych za opóźnienie na podstawie i w wysokości określonej w art.481 §1 i 2k.c. Otóż, w przypadku transakcji handlowych mogą zaistnieć sytuacje, w których dłużnikowi może przysługiwać roszczenie o odsetki za opóźnienie na zasadzie art. 481 § 1 k.c., gdyż roszczenie o odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych jeszcze np. nie powstało.^[1]

Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych: kiedy żądać ich od dłużnika

Należy wskazać, że ustawodawca w u.t.z.t.h. normuje zarówno odsetki o charakterze kapitałowym, jak i te za opóźnienie. W niniejszej Instrukcji koncentrujemy się na odsetkach naliczanych w wyniku opóźnienia dłużnika w spełnieniu świadczenia. Trzeba pamiętać także o odsetkach mających stanowić wynagrodzenia za korzystanie z Twojego kapitału, w szczególności o art. 5 u.t.z.p.t., zgodnie z którym jeżeli strony transakcji handlowej, z wyłączeniem podmiotu publicznego będącego podmiotem leczniczym[2], przewidziały w umowie termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel, który nie jest dużym przedsiębiorcą, może żądać odsetek ustawowych po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia i doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. W powyższym przypadku możliwość naliczenia odsetek ustawowych, czyli regulowanych w art. 359 k.c., powstaje niezależnie od popadnięcia dłużnika w stan opóźnienia i służy wprowadzaniu zasady oprocentowania zaciągniętego kredytu kupieckiego.

 

Podstawa naliczania odsetek

Podstawę do naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych odnajdziemy w art. 6 u.t.z.h., który normuje zasady naliczania odsetek od zobowiązań wynikających z transakcji handlowych, w których nie oznaczono w umowie terminu zapłaty oraz w art. 7 ust. 1 u.t.z.t.h., który reguluje zasady naliczania odsetek za opóźnienie od zobowiązań wynikających z transakcji handlowych, w których oznaczono w umowie termin zapłaty.

 

2.1 Przesłanki dochodzenia odsetek w przypadku nieokreślenia terminu zapłaty w transakcji handlowej

Gdy strony transakcji nie określiły w umowie terminu zapłaty, to wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, po upływie 30 dni liczonych od dnia spełnienia przez niego świadczenia, do dnia zapłaty (art. 6 ust. 1 u.t.z.t.h.). W przypadku, gdy strony transakcji handlowej przewidziały w umowie zbadanie towaru lub usługi celem potwierdzenia zgodności towaru lub usługi z umową, upływ 30 dni liczony jest od dnia zakończenia badania. W doktrynie[3] przedstawiono pogląd, iż w art.6 u.t.z.t.h. mowa jest o dwóch kategoriach odsetek tj. odsetkach kapitałowych, które naliczane są począwszy od 31 dnia od momentu spełnienia świadczenia do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego oraz odsetkach za opóźnienie, które naliczane mogą być od chwili popadnięcia dłużnika w stan opóźnienia do dnia spełnienia świadczenia pieniężnego.

 

2.2 Przesłanki dochodzenia odsetek w przypadku określenia terminu zapłaty w transakcji handlowej

Natomiast, gdy dłużnik, nie spełni świadczenia w terminie wskazanym w umowie, to wówczas zastosowanie znajdzie art. 7 u.t.z.t.h. Na podstawie przywołanego przepisu w transakcjach handlowych - z wyłączeniem transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny – wierzycielowi i to bez wezwania, przysługiwać będą odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli

wierzyciel spełnił swoje świadczenie (np. wydał komputer kupującemu);

jeżeli wierzyciel nie otrzymał świadczenia pieniężnego w terminie określonym w umowie, a więc dłużnik jest w stanie opóźnienia. Pamiętaj, że popadnięcie w stan opóźnienia przez dłużnika nie zależy od jego winy, a zatem zasadniczo irrelewantne są przyczyny niespełnienia świadczenia w terminie.

Skoro stan opóźnienia jest przekroczeniem terminu spełnienia świadczenia, należy rozważyć kwestię ustalania tego terminu i zapoznać się z regulacjami u.t.z.t.h. w tym zakresie. Umawiając się w przedmiocie terminu zapłaty, powinieneś pamiętać, że ustawodawca w przepisach u.t.z.t.h. stara się przeforsować stosowanie przez przedsiębiorców krótszych terminów zapłaty. Przepis art. 7 ust. 2 u.t.z.t.h. wprowadza zasadę, że określony w transakcji handlowej termin zapłaty nie może przekraczać 60 dni od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi. Przepis ten mimo swojego kategorycznego brzmienia na początku zdania, nie oznacza bezwzględnego zakazu umawiania się na dokonanie zapłaty w terminie przekraczającym 60 dni. Możesz bowiem umówić się ze swoim kontrahentem, na termin zapłaty dłuższy niż 60 dni, ale pod istotnym warunkiem, że zastrzeżenie tego dłuższego terminu nie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. Ocena „rażącej nieuczciwości” według art. 11 a u.t.z.t.h. powinna dokonywać się każdorazowo, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności:

• rażące odstępstwa od dobrych praktyk handlowych, które naruszają zasadę działania w dobrej wierze i zasadę rzetelności;
• właściwość towaru lub usługi, które są przedmiotem transakcji handlowej.

Jeżeli ustalony w umowie termin zapłaty jest dłuższy niż 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, a nie okaże się, że nie jest spełniony warunek braku „rażącej nieuczciwości”, wierzycielowi, który spełnił swoje świadczenie, po upływie 60 dni przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Jak obliczyć odsetki za opóźnienie?

Wartość świadczenia odsetkowego to iloczyn wartości świadczenia głównego (w omawianym przypadku zaległej płatności), stopy odsetkowej (aktualnie 9,5 %) i ilość zaległych dni, co dzielony przez 365 dni.

W przypadku odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, stopa odsetek utrzymuje się na tym samym poziomie od 1 stycznia 2016 r.

W Internecie dostępnych jest wiele kalkulatorów odsetek, które po wprowadzeniu przez Ciebie danych obliczą kwotę odsetek. Istotne jest podanie odpowiednich danych musisz zatem wiedzieć, jaka jest data początkowa świadczenia odsetkowego i jaka jest właściwa stopa odsetkowa. Jeżeli korzystasz z kalkulatora odsetkowego upewnij się, że wybrałeś właściwy jego rodzaj. Chcąc obliczyć wysokość odsetek za opóźnienie, gdy Twoim dłużnikiem jest inny przedsiębiorca i łącząca Was umowa jest transakcją handlową ( patrz pkt 1 lit. b), pamiętaj, aby skorzystać z kalkulatora odsetek ustawowych za opóźnienia w transakcjach handlowych. Odsetki ustawowe za opóźnienie, które nalicza się według art. 481 § 2 w zw. z § 1 k.c. mają bowiem inną wysokość stopy niż odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych.

 

Wezwanie do zapłaty odsetek

Pozasądowe doprowadzanie do uregulowania zobowiązań jest optymalnym rozwiązanie. Jeżeli, więc Twój dłużnik spóźnia się z zapłatą świadczenia głównego lub zapłacił główne świadczenie po terminie, nie uiszczając odsetek możesz zawsze, aczkolwiek nie musisz w przypadkach wskazanych wyżej, najpierw wezwać dłużnika do zapłaty odsetek. W sytuacji nieuregulowania świadczenia lub odsetek możesz wystąpić z powództwem do właściwego sądu. Pamiętaj, że nawet jeżeli dłużnik w końcu spełnił świadczenie, i tak przysługują Ci odsetki za czas, w którym był w stanie opóźnienia. Jak wskazał Sąd Najwyższy w Postanowieniu z dnia z 12 września 1990 r., sygn. akt I CR 466/90: żądanie odsetek od sumy pieniężnej jest samodzielnym roszczeniem prawa materialnego. Pozostaje ono w dyspozycji osoby uprawnionej i może być - w zależności od woli tej osoby - dochodzone lub nie, łącznie z kapitałem lub osobno, w całości lub w części, za cały okres albo tylko za mniejsze odstępy czasowe.

 

Wyrok Sądu Najwyższego dotyczący sposobu żądania odsetek

Istnieje kilka sposobów formułowania żądania pozwu w zakresie odsetek, które klarownie przedstawił Sąd Najwyższy w Uchwale 7 sędziów z dnia 21 października 1997 r., sygn. akt III ZP16/97. Sąd Najwyższy wskazał, że „przy dochodzeniu w postępowaniu cywilnym odsetek najczęściej występują następujące sytuacje w zakresie sformułowania żądania pozwu:

• żądanie zasądzenia świadczenia głównego (kapitału) z odsetkami określonymi procentowo od świadczenia głównego od konkretnej daty (np. od daty opóźnienia w spełnieniu świadczenia)
• żądanie zasądzenia samych odsetek za zamknięty okres - wyliczonych kwotowo lub nie wyliczonych (np. w przypadku zapłaty świadczenia głównego po terminie bez odsetek lub w przypadku przeniesienia wierzytelności z tytułu odsetek na inną osobę),
• żądanie zasądzenia świadczenia głównego i obok niego odsetek wyliczonych kwotowo za pewien zamknięty okres (np. do daty wniesienia pozwu); świadczenie główne może być w takim przypadku żądane z odsetkami lub bez odsetek, ale nie żąda się odsetek od odsetek wyliczonych kwotowo,
• żądanie zasądzenia świadczenia głównego i obok niego odsetek wyliczonych kwotowo za określony, zamknięty okres (np. do czasu wytoczenia powództwa); od odsetek wyliczonych kwotowo żąda się odsetek,
• żądanie zasądzenia świadczenia głównego, z którym zostały zsumowane odsetki za określony, zamknięty okres (np. do czasu wytoczenia powództwa) wraz z odsetkami od tak powiększonego świadczenia głównego (anatocyzm).

W przypadkach opisanych w punktach 4 i 5 następuje więc doliczenie skapitalizowanych odsetek do świadczenia głównego rozumiane w ten sposób, że nie muszą one być z nim zsumowane; istotne jest, aby zostały poddane oprocentowaniu, gdyż wówczas przestają być odsetkami, a stają się kapitałem.”

Zaleca się precyzyjne formułowanie roszczeń odsetkowych ze wskazaniem o jakie odsetki konkretnie powodowi chodzi (np. odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych) od dnia x do dnia y (np. określonego konkretną datą, dnia zapłaty).

 

Rekompensata za odzyskiwanie należności

Dochodząc odsetek pamiętaj, że odsetki za opóźnienie mają charakter świadczenia okresowego, które jak podnosi się w piśmiennictwie i judykaturze (uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 26 stycznia 2005 r., III CZP 42/2004 r.) charakteryzuje zależność rozmiaru należności od upływu czasu oraz układanie się świadczeń w szereg kolejno po sobie wymagalnych świadczeń, przy czym mają one występować w równych odstępach czasu. Okresowy charakter odsetek za opóźnienie przejawia się w tym, że z każdym dniem opóźnienia powstaje wobec dłużnika odrębne roszczenie o odsetki, które jest także od tego dnia wymagalne i od tego dnia 5 zaczyna się przedawniać (m.in. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1991 r., III CZP 21/91; z dnia 9 listopada 1994 r., III CZP 141/94, uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 26 stycznia 2005 r.,). Zgodnie z ogólną zasadą, którą wyraża art. 118 k.c., termin przedawnienia dla roszczeń o świadczenia okresowe wynosi trzy lata.

--

^[1]dr hab. Konrad Osajda (red.), Ustawa o terminach zapłaty[w:] Tom III B. Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania. Część szczegółowa, wyd. 1.

^[2] w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 2-4 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej

^[3] Ibidem, komentarz do art. 6.