Słownik pojęć

Osoba prawna – to jedna z form podmiotów stosunków cywilnoprawnych, obok osoby fizycznej i jednostek posiadających zdolność prawną. Osoba ta bywa definiowana jako wyodrębniony zespół środków, dla którego zarządu ustanawia się taką osobę w celu realizacji przypisanych jej prawem zadań. Na gruncie polskiego kodeksu cywilnego z 1964r. osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną (art. 33 k.c.). Polska nauka prawa rozróżnia także inne rodzaje osób prawnych: państwowe osoby prawne np. fundusze celowe (NFOŚiGW), agencje czy Lasy Państwowe, jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki, a także np. spółdzielnie i fundacyjne osoby prawne (masy majątkowe).

Kwestie wspólne dla wszystkich osób prawnych są regulowane przez kodeks cywilny w art. 33 - 43 k.c. Sposób powstawania i rodzaje osób prawnych określają przepisy szczegółowe. Ustrój oraz ustanie osoby prawnej, poza przepisami szczególnymi określa także jej statut. Jednostka organizacyjna staje się osobą prawną, czyli uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do właściwego rejestru, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Dla różnego rodzaju jednostek organizacyjnych prowadzone są poszczególne rodzaje rejestrów. Wśród najważniejszych rodzajów osób prawnych wymienić można:

• spółki kapitałowe - spółka akcyjna i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (regulowane przez kodeks spółek handlowych),
• jednostki samorządu terytorialnego: gmina, powiat, województwo (regulowane przez Ustawy o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym i o samorządzie województwa),
• Kościół i poszczególne jego jednostki organizacyjne – diecezje, parafie, organizacje kościelne itp. (regulowane przez Ustawy regulujące status poszczególnych wyznań),
• fundacje (regulowane przez Ustawę o fundacjach),
• stowarzyszenie rejestrowe (regulowane przez Prawo o stowarzyszeniach),
• państwowe lub samorządowe instytucje kultury (regulowane przez Ustawę o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej),
• partia polityczna (regulowana przez Ustawę o partiach politycznych),
• szkoły wyższe (regulowane przez Prawo o szkolnictwie wyższym),
• instytuty badawcze (regulowane przez Ustawę o instytutach badawczych),
• samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (regulowany przez Ustawę o działalności leczniczej),
• spółdzielnia (regulowane przez Prawo spółdzielcze),
• przedsiębiorstwo państwowe (regulowane przez Ustawę o przedsiębiorstwach państwowych),
• związek zawodowy (regulowany przez Ustawę o związkach zawodowych).

Osoba prawna działa przez swoje organy (czyli ustanawiane wewnętrznie władze, np. Dyrektora, Prezesa czy zarząd) w sposób przewidziany w odpowiedniej ustawie i opartym na niej statucie.

Osoby prawnej nie należy mylić z przedsiębiorcą i z zakładem pracy lub pracodawcą. Zakresy tych pojęć się krzyżują – można być przedsiębiorcą, pracodawcą lub zakładem pracy nie będąc osobą prawną i odwrotnie.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93).