Ochrona środowiska

Pojęcie ogólne, opisywane szeroko w encyklopediach, tytułach popularno-naukowych, jako dział ochrony przyrody zajmujący się ochroną wód, powietrza i gleby przed ich zanieczyszczeniem, np. ciekami przemysłowymi, środkami ochrony roślin itp. W publikacjach spotyka się podział na: ochronę przyrody (odrębna regulacja) i ochronę środowiska, a nadto gospodarkę odpadami. Obecnie najczęściej przyjmuje się jednak podział ochrony środowiska na ochronę:

1. zasobów przyrody, takich jak: lasy, wody, ziemia, zwierzęta itp.;
2. szczególnych walorów środowiska, takich jak: cenne (zagrożone wyginięciem) gatunki roślin i zwierząt, parki narodowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody itp., ochronę krajobrazu i terenów uzdrowiskowych;
3. środowiska życia ludzi przed uciążliwościami takimi jak: zanieczyszczenia powietrza, utylizacja i bezpieczne składowanie odpadów, ochrona przed hałasem i promieniowaniem.

W rozumieniu art. 3 pkt 13 Ustawy dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (dalej jako: POŚ)- „ochroną środowiska jest podjęcie lub zaniechanie działań umożliwiające zachowanie bądź przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta wyraża się w szczególności w racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju – przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom oraz przywracaniu do stanu właściwego elementów przyrodniczych”.

Omawiane zagadnienie należy do istotnych problemów społecznych ostatnich lat wymagających kompleksowych działań zarówno władz i organów państwowych, jak i całego społeczeństwa. Naturalne środowisko należy do kategorii dóbr powszechnych, tj. takich, które powinno być przez wszystkich chronione ze względu na szczególną wartość i konieczność zachowania dla przyszłych pokoleń. Z tego względu administracji publicznej przysługuje uprawnienie do zabezpieczania środowiska, choć należy pamiętać, że powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje z mocy ustawy każdemu i obejmuje korzystanie ze środowiska, bez użycia instalacji, w celu zaspokojenia potrzeb osobistych oraz gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku oraz uprawiania sportu.

Zgodnie z art. 376 POŚ organami ochrony środowiska są:

„1) wójt, burmistrz lub prezydent miasta;

2) starosta;

3) sejmik województwa;

4) marszałek województwa;

5) wojewoda;

6) minister właściwy do spraw klimatu;

7) Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska;

8) regionalny dyrektor ochrony środowiska”.

Ustawodawca posłużył się w definicji ochrony środowiska wyrażeniami — „zachowanie" i „przywracanie". Wyznacza to podstawowe kierunki ochrony środowiska i główne cele omawianego prawa. Ochrona środowiska powinna zatem uwzględniać:

1. aspekt konserwacyjny,
2. aspekt restytucyjny,
3. aspekt prewencyjny.

Aspekt restytucyjny polega na przywróceniu środowiska do stanu poprzedniego bądź stanu właściwego lub zgodnego z prawem. Z aspektem restytucyjnym wiąże się kwestia tzw. kompensacji przyrodniczej, przez którą należy rozumieć „[.,.] zespół działań obejmujących w szczególności roboty budowlane, roboty ziemne, rekultywacje gleby, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizacje przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych" – jak w art. 3 pkt 8 POŚ.

Prewencja pełni obecnie najistotniejszą rolę w ochronie środowiska. Należy bowiem najpierw zapobiegać naruszeniom środowiska. Wyrazem tej funkcji są m.in. zasady prewencji i przezorności.

Druga część definicji ochrony środowiska wymienia konkretne zachowania składające się na ochronę środowiska, przy czym katalog owych zachowań ma charakter przykładowy. Ustawodawca posłużył się bowiem zwrotem „w szczególności". Równocześnie wskazuje priorytety ochrony środowiska. Wskazane zachowania mają charakter niedookreślony – „racjonalne kształtowanie", „przywracanie [...] do stanu właściwego". Celem definicji ochrony środowiska jest bowiem ukazanie ogólnych założeń ochrony środowiska.

Racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Zachowanie opisane w dyspozycji komentowanego przepisu dotyczy dwóch aspektów związanych z ochroną środowiska – racjonalnego kształtowania i gospodarowania jego zasobami. Nie każde kształtowanie środowiska jest pożądane – jest nim tylko takie, które jest racjonalne. Kształtowanie środowiska musi być zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju, która została zawarta w art. 3 pkt 50 POŚ i stanowi, iż zrównoważonym rozwojem jest rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.

Zgodnie z art. 3 pkt 49 POŚ przez zanieczyszczenie należy rozumieć: „emisję, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę wdobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować zinnymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska”.

Przywracanie do stanu poprzedniego obejmuje restytucję do takiego stanu środowiska, jaki występował bezpośrednio przed naruszeniem środowiska, przy czym nie ma znaczenia, czy był to stan właściwy i zgodny z prawem.

Przywracanie do stanu właściwego oznacza z kolei takie zachowanie, które prowadzi do osiągnięcia restytucji najwłaściwszej, a więc wcale niekoniecznie do stanu takiego, jaki występował bezpośrednio przed naruszeniem środowiska, ale raczej do takiego, jaki jest zgodny z prawem.

Przywracanie do stanu zgodnego z prawem to taka restytucja, której warunki wyznaczają normy prawa. Nie jest jednak jasne, czy przywrócenie do stanu zgodnego z prawem dotyczy stanu prawnego obowiązującego w dniu naruszenia, czy w dniu dokonywania restytucji. Biorąc jednak pod uwagę koncepcję racjonalnego ustawodawcy, który — wprowadzając zmiany — zawsze powinien działać racjonalnie, przyjąć należy, że chodzi tu o stan prawny z chwili dokonywania restytucji.

Reasumując, definicja wskazana na wstępie powinna być zestawiona przede wszystkim z konkretnym stanem faktycznym i każdorazowo należy przy jej posługiwaniu się zważać na kontekst w jakim zostanie zastosowana

Podstawa prawna:

1. Ustawa z 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. 2020 r. poz. 1219 ze zm.).

Zobacz także:

• Jakie działalności wymagają koncesji 
• Odnawialne źródła energii