Współpraca i przepływ informacji: przedsiębiorca - banki

Relacje przedsiębiorcy z bankiem są jednym z istotniejszych elementów w działalności gospodarczej, czy zawodowej. W głównej mierze są one zdeterminowane bezwzględnie obowiązującymi regulacjami obowiązującego prawa (ius cogens). Poprzez to, że przepisy te nakładają na obie strony konkretne obowiązki, wyznaczają co do zasady dość sztywne ramy stosunków przedsiębiorca - bank. Wbrew powszechnemu rozumieniu, bank to nie tylko instytucja kredytowa. Jest on również partnerem dla przedsiębiorcy, dostawcą usług płatniczych, czy wreszcie zobowiązanym z mocy prawa do ochrony tajemnicy przedsiębiorcy w rozumieniu art. 11 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w związku z tajemnicą bankową. Ważne jest, aby każdy kto dopiero zamierza podjąć działalność gospodarczą, jak i już prowadzący, posiadali należyte rozeznanie co do podstawowych regulacji mających wpływ na wzajemne relacje stron.

 

1. Bank w działalności przedsiębiorcy

1.1. Rachunek bankowy w Ustawie o swobodzie działalności gospodarczej

Ustawa Prawo Przedsiębiorców z dnia 6 marca 2018 r. w art. 19 nakłada na przedsiębiorcę obowiązek związany z rachunkiem bankowym. Stanowi on, że przedsiębiorca w związku z wykonywaną działalnością gospodarczą powinien dokonywać lub przyjmować płatności, które się z nią wiążą za pośrednictwem rachunku bankowego, w każdym przypadku, gdy:

• drugą stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz
• jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekracza równowartość 15 000 euro przeliczonych na złote według średniego kursu walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dokonano transakcji.

Jeżeli przedsiębiorca jest członkiem spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej (SKOK-u) może rozliczać się za pośrednictwem rachunku otwartego w tej instytucji.

Trzeba pamiętać, że przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną (np. osobowe spółki handlowe) wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą.

Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. W przypadku takiej spółki możliwe jest zawarcie z bankiem umowy na prowadzenie wspólnego rachunku bankowego dla wszystkich wspólników spółki cywilnej. Jeżeli w umowie tej nie zostanie rozstrzygnięte wyraźnie inaczej, każdy ze wspólników, jako współposiadacz rachunku będzie uprawniony do składania dyspozycji dotyczących rachunku i zgromadzonych na nim pieniędzy.

Działalnością gospodarczą jest z kolei działalność zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.

Transakcją natomiast będzie umowa, której przedmiotem jest odpłatne dostarczanie towaru lub świadczenie usług, gdy jest ona zawierana w związku z wykonywaną działalnością gospodarczą lub zawodową.

Jednorazowa wartość transakcji to łączną wartość towaru czy usługi określona w umowie pomiędzy przedsiębiorcami. Oznacza to, że obowiązek dokonania rozliczenia transakcji za pośrednictwem rachunku bankowego wystąpi także wówczas, gdy wartość transakcji na podstawie umowy zawartej między przedsiębiorcami będzie większa niż równowartość 15 000 euro, a płatność następować będzie w ratach, niższych od tej kwoty. Równowartość kwoty 15 000 euro należy przeliczyć na złote według kursu średniego walut obcych ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym transakcja została zawarta.

1.2. Rachunek jaki powinien posiadać przedsiębiorca

Ustawa Prawo przedsiębiorców stanowi o rachunku bankowym, za pośrednictwem którego przedsiębiorca powinien dokonywać rozliczeń pieniężnych. Przepisy nie precyzują natomiast rodzaju tego rachunku.

Zgodnie z art. 49 Prawa bankowego (ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.)banki mogą prowadzić w szczególności następujące rodzaje rachunków bankowych:

• rachunki rozliczeniowe, w tym bieżące i pomocnicze;
• rachunki lokat terminowych;
• rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych;
• rachunki powiernicze.

Przy czym rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych mogą być prowadzone wyłącznie dla:

• osób fizycznych;
• szkolnych kas oszczędnościowych;
• pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych.

Natomiast rachunki rozliczeniowe oraz rachunki lokat terminowych mogą być prowadzone wyłącznie dla:

• osób prawnych;
• jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, o ile posiadają zdolność prawną;
• osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek, w tym dla osób będących przedsiębiorcami.

Jeżeli zatem przedsiębiorca jest osobą prawną lub inną jednostką organizacyjną powinien posługiwać się rachunkiem rozliczeniowym.

1.3. Konto osobiste do celów firmowych

W przypadku przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną może on może wykorzystać do rozliczeń związanych z prowadzoną działalnością prywatny rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy. Przepisy prawa nie zabraniają bowiem prowadzenia działalności z wykorzystaniem rachunku prywatnego. Wynika to z literalnego brzmienia przepisu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, który nie nakazuje, aby był to oddzielny rachunek. Również prawo bankowe nie zabrania wykorzystywania rachunku osobistego do dokonywania i otrzymywania płatności związanych z działalnością gospodarczą wykonywaną przez osoby fizyczne.

Gdy przedsiębiorca dla celów związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą korzysta z prywatnego rachunku bankowego, powinien jednak pamiętać, aby oddzielić transakcje, które dotyczą działalności gospodarczej, od tych, które mają dla posiadacza rachunku charakter prywatny (zasada przejrzystości rozliczeń).

Przedsiębiorca powinien również pamiętać, że jeżeli zostaną naliczone odsetki na rachunku związanym z prowadzoną działalnością gospodarczą – tam gdzie konto jest jej dedykowane – bank nie pobierze od nich zryczałtowanego podatku dochodowego; gdyż przedsiębiorca sam rozlicza takie przychody w podatku dochodowym, zaś u nieprzedsiębiorcy bank pełni funkcję płatnika i potrąca podatek dochodowy.

Zatem, w sytuacji, gdy przedsiębiorca dla celów związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą korzysta z prywatnego rachunku bankowego, koniecznie powinien oddzielić transakcje, które dotyczą działalności gospodarczej, od tych, które mają dla posiadacza rachunku charakter prywatny. Jest to ważne z punktu widzenia należytego dokumentowania, ewidencjonowania, w tym dla celów dowodowych, w razie ew. kontroli (np. przez urząd skarbowy).

W przypadku, gdy przedsiębiorca posiada odrębny rachunek dla prowadzonej działalności gospodarczej i osobisty ROR nie ma przeszkód formalnoprawnych, aby dokonywać przekazywania środków pomiędzy takimi rachunkami. Inaczej niż to jest np. w spółce cywilnej, ale również osobowej prawa handlowego i kapitałowej, takie przelewanie środków pomiędzy rachunkami własnymi nie rodzi żadnych skutków podatkowych (w VAT, PIT a także w podatku od czynności cywilnoprawnych).

Nie ma również przeszkód, aby przedsiębiorca rozliczał swoje zobowiązania „prywatne" z rachunku prowadzonego dla działalności gospodarczej i odwrotnie z rachunku osobistego zobowiązań związanych z działalnością gospodarczą.

Również kontrahenci przedsiębiorcy mogą dokonywać zapłat należnych kwot wynikających z prowadzonej działalności na jego rachunek osobisty.

1.4. Rachunek bankowy w Ordynacji podatkowej

W Ordynacji podatkowej (ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.) art. 61 stanowi, że zapłata podatków, związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej przez podatników prowadzących działalność gospodarczą i obowiązanych do prowadzenia księgi rachunkowej lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów powinna następować w formie polecenia przelewu. Przelew może być realizowany za pośrednictwem rachunku bankowego, w SKOK-u czy rachunku płatniczego prowadzonego przez instytucję płatniczą w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (patrz dalej pkt 2).

Obowiązek rozliczania się z urzędem skarbowym w formie przelewów dotyczy także kwot pobranych w związku z wykonywaniem przez przedsiębiorców podatnika funkcji płatnika. Płatnikiem jest osoba lub podmiot, jeżeli są obowiązani na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

Obowiązek zapłaty podatków za pośrednictwem rachunku nie dotyczy tzw. mikroprzedsiębiorców. Oni mogą wpłacać podatki do urzędu skarbowego także gotówką.

Za mikroprzedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:

• zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz
• osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro.

Trzeba pamiętać, że oba powyższe warunki muszą zachodzić łącznie, aby móc posiadać status mikroprzedsiębiorcy. Wielkości wyrażone w euro przelicza się na złote według średniego kursu ogłaszanego przez NBP w ostatnim dniu roku obrotowego wybranego do określenia statusu przedsiębiorcy.

Ordynacja podatkowa stanowi jedynie o formie, w jakiej powinna być realizowana zapłata
podatku. Nie przesądza, czy rachunek bankowy należący do przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, wykorzystywany w tym celu powinien być odrębnym rachunkiem rozliczeniowy (kontem firmowym). W praktyce często urzędy skarbowe wymagają jednak odrębnego rachunku.

Na gruncie obowiązków z Ordynacji podatkowej przedsiębiorca musi pamiętać o tym, aby w związku z działalnością gospodarczą zgłosić rachunek w urzędzie skarbowym. Dotyczy to również każdorazowej zmiany rachunku wykorzystywanego do rozliczeń z fiskusem.

1.5. Rachunek bankowy, a obowiązki podatkowe VAT

Ustawa o podatku od towarów i usług (z dnia 11 marca 2004r.) w art. 87 stanowi, że w przypadku, gdy kwota podatku naliczonego jest w okresie rozliczeniowym wyższa od kwoty podatku należnego, podatnik ma prawo do obniżenia o tę różnicę kwoty podatku należnego za następne okresy lub do zwrotu różnicy na rachunek bankowy. Zwrot różnicy realizowany jest na rachunek podatnika w banku mającym siedzibę na terytorium kraju lub na rachunek podatnika w SKOK-u, którego jest członkiem, wskazany w stosownym zgłoszeniu identyfikacyjnym. Zwrot różnicy podatku VAT może być także obecnie dokonany na wskazany przez podatnika rachunek banku lub na rachunek SKOK-u, jako zabezpieczenie udzielonego przez ten bank lub przez tę kasę kredytu.

Należy zatem pamiętać, że rachunek bankowy jest zawsze wymagany w przypadku podatników VAT, do otrzymywania zwrotu tytułem rozliczenia tego podatku.

1.6. Rachunek bankowy, a obowiązki wobec ZUS

O rachunku bankowym stanowi także ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (ustawa z dnia 13 października 1998 r.). Zgodnie z art. 47 ust. 4, składki na ubezpieczenie społeczne opłaca się na wskazane przez ZUS rachunki bankowe odrębnymi wpłatami, w podziale na:

• ubezpieczenia społeczne;
• ubezpieczenie zdrowotne;
• Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych;
• Fundusz Emerytur Pomostowych.

Płatnik składek jest obowiązany opłacać należności z tytułu powyższych składek, w formie bezgotówkowej w drodze obciążenia swojego rachunku bankowego lub rachunku płatniczego prowadzonego przez instytucję płatniczą w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych. Wymogu tego nie stosuje się do osób fizycznych będących płatnikami, jeżeli nie prowadzą pozarolniczej działalności gospodarczej.

Mikroprzedsiębiorca jako płatnik składek do ZUS może opłacać należności z ich tytułu również w formie przekazu pocztowego lub w formie przekazu pieniężnego za pośrednictwem instytucji płatniczej lub biura usług płatniczych w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych.

 

2. Inne ważne regulacje mające znaczenie w relacjach przedsiębiorcy z bankiem

Obowiązująca od dnia 24 października 2011 r. ustawa o usługach płatniczych implementowała do polskiego prawa postanowienia dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 13 listopada 2007 r. (tzw. dyrektywy PSD) określającej zasady wykonywania usług płatniczych na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego (kraje Unii Europejskiej oraz Norwegia, Lichtenstein, Islandia).

Jeżeli przedsiębiorca dokonuje transakcji płatniczych np. przy użyciu karty płatniczej albo w formie polecenia przelewu powinien znać regulację ww ustawy.

2.1. Zakres regulacji Ustawy o usługach płatniczych

Ustawa o usługach płatniczych jest pierwszą kompleksową regulacją dotyczącą usług płatniczych w polskim prawie. Od dnia jej wejścia w życie świadczenie usług płatniczych ma charakter działalności regulowanej i jest objęte nadzorem Komisji Nadzoru Finansowego.

Ustawa określa m.in.:

• warunki świadczenia usług płatniczych, w szczególności dotyczące postanowień umownych i wymogów w zakresie udzielania informacji o usługach płatniczych;
• prawa i obowiązki stron wynikające z umów o świadczenie usług płatniczych a także, zakres odpowiedzialności dostawców tych usług z tytułu ich wykonywania;
• zasady prowadzenia działalności polegającej na świadczeniu usług płatniczych oraz zasady sprawowania nadzoru nad podmiotami, które je świadczą.

2.2. Definicja usługi płatniczej w świetle ustawy

Pod pojęciem usług płatniczych zgodnie z ustawą należy rozumieć takie usługi jak:

−prowadzenie rachunków płatniczych oraz przyjmowanie gotówkowych wpłat i dokonywanie wypłat gotówkowych z użyciem tych rachunków,

−wykonywanie transakcji płatniczych w formie polecenia zapłaty, polecenia przelewu (w tym zleceń stałych), przy użyciu karty płatniczej lub podobnego instrumentu płatniczego,

−wydawanie instrumentów płatniczych (np. kart płatniczych),

−zawieranie umów z przedsiębiorcami o przyjmowanie zapłaty przy użyciu instrumentów płatniczych,

−realizowanie przekazów pieniężnych.

Ważne jest to, że przepisy ww ustawy nie znajdują zastosowania do transakcji rozliczanych przy pomocy czeków, weksli, voucherów, przekazu pocztowego, czy wyłącznie za pomocą gotówki.

2.3. Zobowiązani do stosowania przepisów ustawy

Ustawę zobowiązani są stosować dostawcy usług płatniczych, którymi są: banki krajowe, oddziały banków zagranicznych, oddziały instytucji kredytowych, instytucje pieniądza elektronicznego, publiczny operator pocztowy, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK-i) oraz tzw. punkty świadczenia usług płatniczych. Dostawcami usług płatniczych zobowiązanymi do stosowania ustawy są także inne podmioty wykonujące np. międzynarodowe przekazy pieniężne, przyjmujące wpłaty na rachunki bankowe, wydające karty płatnicze i rozliczające operacje zrealizowane przy ich pomocy, czy realizujące płatności internetowe.

2.4. Znaczenie ustawy dla klientów dostawców usług płatniczych

Ustawa o usługach płatniczych podnosi standardy świadczenia usług płatniczych przez dostawców takich usług oraz zwiększa zakres ochrony ich klientów, co odnosi się również do przedsiębiorców.

Ustawa określa m.in. obowiązki, które obciążają dostawców usług płatniczych. Obowiązki te związane są z udzielaniem klientom informacji o wszelkich należnych opłatach z tytułu transakcji płatniczej, kwocie transakcji, maksymalnym czasie wykonania transakcji, danych koniecznych do wykonania zlecenia płatniczego, informacji umożliwiających zidentyfikowanie transakcji.

Jeżeli transakcja związana jest z przeliczaniem kursów walut, klient powinien także poznać wysokość kursu, po którym transakcja zostanie wykonana. Przy transakcjach poniżej kwoty 30 euro lub z limitem wydatków do 150 euro (tzw. mikropłatności) klient otrzymuje od dostawcy jedynie podstawowe informacje. W związku z regulacją ww ustawy trzeba pamiętać, że klient może cofnąć zgodę na dokonanie transakcji do momentu otrzymania zlecenia przez dostawcę, jednakże dostawca może pobrać opłatę za odwołanie zlecenia.

Istotne jest to, że ustawa wprowadziła krótkie terminy realizacji transakcji płatniczych. Transakcja powinna zostać zrealizowana (poprzez uznanie rachunku) nie później niż do końca następnego dnia roboczego po złożeniu zlecenia, przy czym w przypadku zlecenia w formie papierowej ten termin może być przedłużony o jeden dzień.

Dostawca usług płatniczych ponosi pełną odpowiedzialność za nieprawidłowości w realizacji transakcji (opóźnienie, niedojście środków, potrącenie jakichkolwiek kwot z kwoty transakcji itp.).

2.5. Usługi płatnicze z wykorzystaniem instrumentów płatniczych

W przypadku usług płatniczych z wykorzystaniem instrumentów płatniczych (np. kart płatniczych) ustawa przewiduje:

−obowiązek zgłoszenia przez klienta instytucji płatniczej lub wskazanemu podmiotowi utraty, kradzieży, sprzeniewierzenia lub nieuprawnionego użycia instrumentu płatniczego, jeśli takie miało miejsce;

−obowiązek powiadomienia dostawcy usług płatniczych przez klienta o nieautoryzowanej, niewykonanej lub nienależycie wykonanej transakcji przy użyciu instrumentu płatniczego. W przypadku braku takiego zgłoszenia roszczenia klienta z tytułu transakcji wygasają po upływie 13 miesięcy;

−obowiązek dostawcy usług płatniczych polegający na udowodnieniu okoliczności, wskazujących na autoryzację transakcji przez klienta (w razie wystąpienia ww. zgłoszenia) lub potwierdzających, żślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa doprowadził do nieautoryzowanej transakcji;

−konieczność niezwłocznego zwrotu kwoty nieautoryzowanej transakcji przez dostawcę oraz odpowiedzialność ównowartości 150 euro za nieautoryzowane transakcje, dokonane bez winy klienta do momentu zgłoszenia zdarzenia dostawcy;

• zakaz wysyłania klientowi niezamówionego instrumentu płatniczego, z wyjątkiem sytuacji, gdy podlega on wymianie;

−odpowiedzialność dostawcy instrumentu płatniczego za ryzyko, związane z wysłaniem instrumentu do klienta.

2.6. Różne obowiązki względem konsumenta i przedsiębiorcy

Obowiązki dostawców usług płatniczych są zróżnicowane w zależności od tego czy odbiorcą usług jest konsument czy przedsiębiorca. W relacji z konsumentem przepisy ustawy są bezwzględnie obowiązujące, co oznacza, że postanowienia umów o usługi płatnicze nie mogą być mniej korzystne dla klientów niż przepisy ustawy. Postanowienia umów o usługi płatnicze mniej korzystne niż przepisy ustawy są nieważne, a w ich miejsce stosuje się odpowiednie przepisy ustawy.

W relacjach dostawców usług płatniczych z przedsiębiorcami wiele przepisów ustawy ma charakter dyspozytywny. Oznacza to, że takie przepisy można zmieniać lub uchylić na mocy umowy zawieranej przez dostawcę z przedsiębiorcą. W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, przedsiębiorca powinien zatem zwracać szczególną uwagę na treść umów i regulaminów stosowanych przez dostawców, z usług których korzysta.

2.7. Transakcje do jakich stosuje się przepisy ustawy o czasie wykonania transakcji

Przepisy ustawy o usługach płatniczych stosuje się generalnie do usług płatniczych świadczonych na terytorium Polski lub w obrocie z innymi państwami członkowskimi Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Przepisy ustawy dotyczące czasu wykonania transakcji stosuje się do:

a.transakcji płatniczych w euro;

b.transakcji płatniczych wykonywanych w całości na terytorium Polski w złotych;

c.transakcji płatniczych obejmujących nie więcej niż jedno przeliczenie waluty między:

• euro a złotym, jeżeli przeliczenie walutowe jest dokonane w Polsce,
• euro a walutą innego niż Polska państwa członkowskiego spoza obszaru euro, jeżeli przeliczenie walutowe jest dokonane w tym państwie członkowskim,
• euro a złotym lub euro a walutą innego niż Polska państwa członkowskiego spoza obszaru euro, dokonywanego w państwie członkowskim z obszaru euro, w przypadku przelewów transgranicznych zainicjowanych w euro.

Przepisy o czasie transakcji, stosuje się także do transakcji płatniczych, innych niż powyższe jeżeli usługi płatnicze dokonywane są w euro, w złotych lub w walucie innego państwa członkowskiego, a dostawcy obydwu stron transakcji prowadzą działalność na terytorium Polski lub jeden z nich prowadzi działalność na terytorium Polski, a drugi na terytorium innego państwa członkowskiego. Klient - użytkownik i jego dostawca mogą jednak uzgodnić, że do takich transakcji płatniczych, nie będą stosować tych postanowień. Przy czym w przypadku transakcji płatniczych wykonywanych na terytorium jednego lub więcej państw członkowskich nie mogą uzgodnić terminu na realizację transakcji płatniczej zainicjowanej przez płatnika dłuższego niż 4 dni robocze od momentu otrzymania zlecenia płatniczego.

Informacje o maksymalnym czasie wykonania świadczonych usług płatniczych dostawca powinien przekazać klientowi - użytkownikowi w związku z zawarciem umowy ramowej o usługi płatnicze.

2.8. Błędnie wykonany przelew, a odpowiedzialność banku

Ustawa o usługach płatniczych reguluje m.in. zasady odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie transakcji płatniczej. Do najbardziej powszechnych transakcji obok płatności kartami, należy przelew pieniężny. Każdy posiadacz rachunku bankowego, w tym przedsiębiorca wykonuje zazwyczaj tego typu transfery pieniężne, zlecając chociażby płatności za rachunki albo faktury.

Ważne jest też to, że przepisy o odpowiedzialności banku, który działa jako dostawca usług płatniczych, względem zlecającego przelew za jego nienależyte wykonanie na gruncie tej ustawy, stosuje się także do innych podmiotów, które są takimi dostawcami dla swoich klientów, np. spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK-i) czy instytucji płatnicze.

Polecenie przelewu to dyspozycja jaką klient składa w banku. Na jej podstawie zleca on obciążenie swojego rachunku określoną kwotą i uznanie nią rachunku należącego do innej osoby (podmiotu), która jest wierzycielem klienta. Bank powinien wykonać dyspozycję przelewu w sposób określony w umowie regulującej zasady prowadzenia rachunku. Polecenia przelewu mogą być jednorazowe lub stałe. Obydwa stanowią transakcje płatnicze w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych. Zlecający przelew to inaczej płatnik, beneficjent przelewu to odbiorca. Płatnikiem i odbiorcą mogą być osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, które posiadają tzw. zdolność prawną (np. spółki osobowe, wspólnoty mieszkaniowe). Płatnika i odbiorcę w ustawie o usługach płatniczych określa się terminem użytkowników.

Do wykonania przelewu w relacji prawnej pomiędzy klientem, a bankiem należy stosować zasady odpowiedzialności za wykonanie transakcji płatniczej zawarte w ustawie o usługach płatniczych; z tym jednak zastrzeżeniem, że muszą być spełnione warunki:

• zarówno dostawca płatnika jak i dostawca odbiorcy lub jedyny dostawca w transakcji płatniczej powinni prowadzić działalność na terytorium Polski lub
• jeden dostawca powinien prowadzić działalność na terytorium Polski, a drugi na terytorium innego państwa członkowskiego (należy przez to rozumieć państwo członkowskie Unii Europejskiej albo państwo członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronę umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym);
• przelew powinien być realizowany w euro, w walucie polskiej lub w walucie innego państwa członkowskiego.

Klient banku - użytkownik zlecając wykonanie przelewu podaje numer rachunku bankowego albo numer IBAN odbiorcy przelewu. Numer ten przy realizacji transakcji płatniczej w formie przelewu łączy się z pojęciem tzw. unikatowego identyfikatora, którym jest kombinacja liter, liczb lub symboli określona przez dostawcę dla użytkownika, która jest dostarczana przez jednego użytkownika w celu jednoznacznego zidentyfikowania drugiego użytkownika biorącego udział w danej transakcji płatniczej lub jego rachunku płatniczego. Rachunek płatniczy to rachunek prowadzony dla użytkownika służący do wykonywania transakcji płatniczych. Przez rachunek płatniczy rozumie się także rachunek bankowy oraz rachunek członka SKOK-u, jeżeli służą one do wykonywania takich transakcji. Przy wykonaniu transakcji płatniczych z wykorzystaniem rachunku bankowego unikatowym identyfikatorem jest właśnie taki numer, chyba że strony uzgodnią w umowie inny unikatowy identyfikator.

Przy czym, w związku z zawarciem umowy na podstawie, której wykonywane są usługi płatnicze, klient powinien otrzymać informację, że do prawidłowego wykonania transakcji wystarczające jest podanie rachunku bankowego jako unikatowego identyfikatora. W przypadku zaś pojedynczych transakcji płatniczych (tj. nieobjętych umową) klient powinien otrzymać od dostawcy wyszczególnienie informacji, które muszą być przez niego dostarczone, aby zlecenie płatnicze mogło zostać prawidłowo wykonane, albo informację, że wystarczające jest podanie unikatowego identyfikatora.

Jeśli unikatowym identyfikatorem jest numer rachunku bankowego, dla prawidłowej realizacji przelewu nie będą miały znaczenia ewentualne, inne dodatkowe informacje, które klient zamieści w swoim zleceniu płatniczym, jak np. dane odbiorcy przelewu. Przelew zostanie uznany za zrealizowany prawidłowo, na rzecz właściwego odbiorcy, jeśli pieniądze zostaną przesłane na podany przez klienta rachunek bankowy.

Banku nie obciąża wówczas odpowiedzialność za nienależycie wykonany przelew, nawet jeśli klient zamierzał przelać pieniądze innemu odbiorcy, a niewłaściwy numer rachunku bankowego podał wskutek pomyłki wskazując zupełnie inny numeru rachunku niż zamierzał albo myląc się w cyfrach składających się na numer rachunku.

Jeżeli bowiem unikatowy identyfikator podany przez użytkownika jest nieprawidłowy, bank nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie polecenia przelewu. Oznacza to, że błędne podanie numeru rachunku bankowego obciąża klienta. Bank nie ma obowiązku sprawdzać czy numer wskazany przez klienta jest właściwym numerem odbiorcy przelewu. Dlatego jeśli przedsiębiorca zleca przelewy, powinien upewnić się, że wskazany przez niego numer rachunku bankowego odbiorcy jest właściwy.

Nieprawidłowym wykonaniem przelewu obciążającym bank będzie z kolei przelanie pieniędzy na inny rachunek niż wskazany w zleceniu klienta np. wskutek pomyłki podczas jego wprowadzania do systemu przez pracownika banku lub w wyniku awarii systemu bankowego.

2.9. Odpowiedzialność banku za nieprawidłowy przelew

Jeśli bank wykonał przelew nieprawidłowo, to zobowiązany jest niezwłocznie zwrócić klientowi (płatnikowi) kwotę transakcji, a w przypadku, gdy płatnik korzysta z rachunku płatniczego, przywrócić obciążony rachunek do stanu, jaki istniałby, gdyby nie miało miejsca jego nienależyte wykonanie. Obowiązek ten obejmuje także opłaty oraz odsetki, którymi klient został obciążony w wyniku przelewu. Ponadto w przypadku nienależytego wykonania przelewu bank bez względu na ponoszoną odpowiedzialność, na wniosek klienta zlecającego przelew powinien niezwłocznie podjąć działania w mające na celu prześledzenia transakcji. O wynikach przeprowadzonych czynności weryfikujących bank powinien klienta powiadomić.

W sytuacji, gdy numer rachunku będący unikatowym identyfikatorem podany przez klienta jest nieprawidłowy, bank nie ponosi odpowiedzialności za nienależyte zrealizowanie przelewu. Zgodnie z ustawą, bank powinien jednak podjąć „działania w celu odzyskania kwoty transakcji płatniczej”. Ustawa nie precyzuje jakie to mają być działania. Co do zasady bank powinien wspomóc klienta w procesie odzyskania środków pieniężnych, które trafiły nie do tego odbiorcy, do którego klient zamierzał je wysłać. W zależności od okoliczności konkretnego przypadku mogą to być różne czynności stanowiące taką pomoc, w szczególności prześledzenie transakcji i wystąpienie do odbiorcy przelewu o zwrot pieniędzy. Trzeba tu jednak pamiętać, że ze względu na tajemnicę bankową, bez zgody odbiorcy przelewu, bank nie będzie mógł przekazać jego danych zlecającemu przelew. Bank nie wystąpi również w jego imieniu na drogę sądową przeciwko odbiorcy.

Umowa pomiędzy bankiem, a klientem może zastrzegać, że dostawca ma prawo pobrać opłatę za odzyskanie środków.

Odpowiedzialność dostawcy usług płatniczych (banku) określona w ustawie o usługach płatniczych nie wyłącza roszczeń zlecającego przelew wynikających z umowy zawartej z dostawcą oraz z przepisów prawa właściwego dla tej umowy. Strony umowy mogą zatem rozszerzyć zakres odpowiedzialność banku w stosunku do zapisów ustawy, przyznając klientowi więcej uprawnień. W przypadku, gdy prawem właściwym dla umowy będzie prawo polskie, zlecający przelew może także powoływać się na przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zobowiązań i sposobu ich wykonania.

2.10. Termin na zgłoszenie roszczenia i ciężar dowodu

W sytuacji, gdy klient stwierdzi nieprawidłowości w realizacji przelewu powinien powiadomić o tym bank i zgłosić swoje roszczenie w terminie określonym w ustawie. Wynosi on 13 miesięcy od stwierdzenia nieprawidłowości w realizacji przelewu. Jest to tzw. termin zawity, co oznacza, że jeśli on upłynie, to roszczenia klienta względem dostawcy (banku) wygasa. Termin ten może być jednak zmieniony w umowie z klientem. Tylko jednak w odniesieniu do konsumenta można go jedynie wydłużyć.

Istotnym natomiast rozwiązaniem dla wszystkich klientów bez względu na status konsumenta, czy przedsiębiorcy, przyjętym w ustawie jest przerzucenie ciężaru dowodu na dostawcę usług płatniczych. To dostawca (bank) ma obowiązek udowodnić, że polecenie przelewu zostało zrealizowane prawidłowo.

2.11. Wyłączenia odpowiedzialności banku

Poza upływem terminu na zgłoszenie roszczenia oraz wykonaniem przelewu zgodnie z podanym przez zlecającego przelew numerem rachunku bankowego, który stanowił unikatowy identyfikator, bank nie będzie także ponosił odpowiedzialności względem zlecającego przelew za jego nieprawidłowe wykonanie, gdy:

• niewykonanie lub nienależyte wykonanie zlecenia przelewu spowodowane jest wystąpieniem siły wyższej lub wynika z innych przepisów prawa;
• udowodni, że doszło do uznania kwotą przelewu rachunku banku, który jest dostawcą usług płatniczych dla odbiorcy przelewu.

Zgodnie z art. 54 ustawy o usługach płatniczych, dostawca płatnika (zlecającego przelew) jest obowiązany doprowadzić do uznania rachunku płatniczego dostawcy odbiorcy kwotą transakcji płatniczej nie później niż do końca następnego dnia roboczego po otrzymaniu zlecenia. Jeżeli tak się stało, to już dostawca odbiorcy ponosi odpowiedzialność wobec odbiorcy za niewykonanie lub nienależyte wykonanie transakcji.

 

3. Ochrona tajemnicy przedsiębiorcy w relacjach z bankiem w związku z przepływem informacji

Zagadnienie to, z uwagi na odrębny i szeroki zakres, nie będzie tu przedmiotem głębszej analizy. Istotne jest natomiast wskazanie, iż prawo do nieujawniania danych i informacji objętych tajemnicą bankową stanowi dobro osobiste podlegające ochronie prawa cywilnego i przysługuje zarówno osobom fizycznym (art.23 k.c. 2), jak i prawnym (art.43 k.c.). Uprawnionemu, a więc tu; przedsiębiorcy, w razie naruszenia, służą żądania i roszczenia przewidziane w art. 24 k.c. oraz art. 448 k.c.

Tajemnica bankowa obejmuje wszystkie informacje dotyczące czynności bankowej, uzyskane w czasie negocjacji, w trakcie zawierania i realizacji umowy, na podstawie której bank tę czynność wykonuje. W praktyce tajemnica bankowa powstaje w związku z każdą czynnością banku podejmowaną na rzecz swojego klienta, nawet tego potencjalnego. Jeżeli więc nawet przedsiębiorca nie stał się ostatecznie stroną umowy z bankiem, ale ujawnił mu informacje w ramach negocjacji, odpowiedzialność banku jest uzasadniona. Tajemnicą bankową są objęte nie tylko informacje o czynnościach banków, ale i nośniki informacji (w tym dokumenty) zawierające te informacje.

Oprócz prawa bankowego, ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa reguluje również ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Według art. 11 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności.

Do odpowiedzialności z tytułu naruszenia tajemnicy bankowej, tym bardziej, jeżeli jest związana z tajemnicą przedsiębiorstwa, można pociągnąć nie tylko bank jako instytucję i jego pracowników, ale również podmioty, którym bank przekazał informacje niejawne, a te wykorzystały je niezgodnie z przeznaczeniem. Odpowiedzialność odszkodowawcza instytucji bankowej została wyrażona expressis verbis w art. 105 ust. 5 prawa bankowego.

Jednocześnie trzeba pamiętać, że prawo bankowe wyłącza w art. 105 ust. 6 odpowiedzialność banku za szkodę wynikającą z ujawnienia tajemnicy bankowej przez osoby i instytucje upoważnione przez ustawę do żądania od banków udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową.

Obowiązek banku nieujawniania danych i informacji objętych ochroną aktualizuje się już w momencie rozpoczęcia negocjacji przed zawarciem umowy (art. 104 ust. 1 pkt 1 prawa bankowego) i wiąże bank także w wypadku, gdyby umowa nie doszła do skutku - culpa in contrahendo (arg. z art. 104 ust. 1 pkt 2 prawa bankowego).

Pociągnięcie do odpowiedzialności może być również oparte na przepisach prawa pracy. Pracownik banku jest bowiem obowiązany przestrzegać obowiązków pracowniczych i odpowiada za ich naruszenie wobec pracodawcy.

Podmioty, które z tajemnicy bankowej czynią użytek w sposób sprzeczny z prawem, mogą być także dotknięte sankcjami karnymi (art. 171 ust. 4 i 5 pr. bankowego).