Przedsiębiorca – dłużnik, który jest zobowiązany względem wierzyciela w związku z wykonywaną działalnością gospodarczą lub stosunkiem prawnym musi liczyć się z określonymi konsekwencjami prawnymi (procedura sądowo-egzekucyjna) i dolegliwościami przewidzianymi przez obowiązujące przepisy w tym zakresie. Jedną z takich dolegliwości jest niewątpliwie wpis do rejestru dłużników. Dla przedsiębiorcy wpisanie jego danych o zadłużeniu do rejestru dłużników może oznaczać w praktyce utratę potencjalnych lub obecnych kontrahentów, utratę renomy, marki czy pozycji na rynku. Może z tym również wiązać się wzrost kosztów dotychczas prowadzonej działalności w sytuacji, gdy przykładowo kontrahenci zażądają udzielenia dodatkowych zabezpieczeń. Wreszcie może to również powodować problemy z bankami czy innymi instytucjami finansowymi przy udzielaniu kredytów czy pożyczek.

 

Definicja rejestru dłużników

W potocznym rozumieniu „rejestry dłużników” dają możliwość weryfikacji przyszłych lub obecnych klientów, kontrahentów, dostawców, partnerów biznesowych pod względem ich wiarygodności płatniczej.

Z punktu widzenia formalnoprawnego istotne jest tu jednak wyraźne rozróżnienie, iż pojęcie „rejestru dłużników” obejmuje dwa rodzaje instytucji.

Pierwszą z nich jest rejestr dłużników niewypłacalnych (dalej; RDN) będący instytucją funkcjonującą w ramach Krajowego Rejestru Sądowego na podstawie ustawy z dnia 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym. RDN jest zatem prowadzony odpowiednio przez właściwy sąd rejestrowy KRS.

Drugim rodzajem „rejestru dłużników” są biura informacji gospodarczej (dalej; BIG), których podstawą działania jest ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych. Przedmiotem działalności gospodarczej biura jest pośrednictwo w udostępnianiu informacji gospodarczych, polegające na przyjmowaniu informacji gospodarczych od wierzycieli, przechowywaniu i ujawnianiu tych informacji.

Obecnie na rynku funkcjonują cztery takie biura, a mianowicie :

• BIG InfoMonitor S.A. www.infomonitor.pl,
• Krajowy Rejestr Długów BIG S.A. www.krd.pl,
• Rejestr Dłużników ERIF BIG S.A. www.erif.pl oraz
• Krajowe Biuro Informacji Gospodarczej www.kbig.pl.

Wyżej wymienione instytucje, działając na podstawie i w granicach określonych przepisami, mogą gromadzić i udostępniać informacje dotyczące dłużników. Zasadnicza różnica polega tu na tym, że o ile RDN jest instytucją prawa publicznego, czyli państwową, to biura informacji gospodarczej stanowią podmioty cywilnoprawne, czyli prywatne, działające jednak oczywiście w granicach regulowanych ustawą. Dla dłużnika wynikają z tego określone konsekwencje co do podstaw, zakresu wpisów i skutków umieszczenia w określonym rejestrze. Ważne jest, aby przedsiębiorca, zwłaszcza w sytuacji, gdy znajdzie się w pozycji dłużnika, posiadał wiedzę co do istotnych różnic jakie wynikają z przywołanych na wstępie regulacji prawnych dotyczących poszczególnych rodzajów rejestru dłużników. Temu także ma służyć poniżej przedstawiona prezentacja.

 

Rejestr dłużników niewypłacalnych

Z uwagi na charakter RDN jako instytucji państwowej, wpisy w tym rejestrze są dla dłużnika najbardziej dotkliwe.

Ustawa o KRS wyróżnia dwa tryby wpisów do RDN:

• z urzędu oraz
• na wniosek.

 

Krajowy rejestr dłużników niewypłacalnych: wpis

Jakie wpisy są realizowane z urzędu określa ściśle art. 55 ustawy o KRS. Jest to katalog zamknięty. I tak, do rejestru dłużników niewypłacalnych wpisuje się z urzędu :

• osoby fizyczne wykonujące działalność gospodarczą, jeżeli ogłoszono ich upadłość lub jeżeli wniosek o ogłoszenie ich upadłości został prawomocnie oddalony na podstawie art. 13 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe albo umorzono prowadzoną przeciwko nim egzekucję sądową lub administracyjną z uwagi na fakt, iż z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych;
• osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej, jeżeli ogłoszono ich upadłość;
• wspólników ponoszących odpowiedzialność całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, z wyłączeniem komandytariuszy w spółce komandytowej, jeżeli ogłoszono jej upadłość lub jeżeli wniosek o ogłoszenie jej upadłości został prawomocnie oddalony na podstawie art. 13 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe albo umorzono prowadzoną przeciwko nim egzekucję sądową lub administracyjną z uwagi na fakt, iż z egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych;
• dłużników, którzy zostali zobowiązani do wyjawienia majątku w trybie przepisów k.p.c. o postępowaniu egzekucyjnym;
• osoby, które przez sąd upadłościowy zostały pozbawione prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu.

 

Tryb wpisów z urzędu oznacza, że właściwy sąd rejestrowy dokonuje przewidzianego przepisami j.w. wpisu po powiadomieniu przez odpowiednio sąd powszechny bądź organ egzekucyjny (komornika), którzy z mocy ustawy mają obowiązek takich powiadomień dokonywać w przypadkach przepisanych.

Na wniosek wpisy w RDN dokonywane są na podstawie zgłoszenia wierzyciela. Aby dokonać wpisu muszą łącznie zajść dwie przesłanki:

• wierzyciel musi dysponować tytułem wykonawczym przeciw danemu dłużnikowi, oraz
• wierzyciel nie został zaspokojony w ciągu 30 dni od daty wezwania do spełnienia świadczenia.

W przypadku wierzytelności solidarnych ujawnieniu w rejestrze podlega jedynie wierzyciel wnoszący o dokonanie wpisu z zaznaczeniem, że jest to wierzytelność wynikająca z zobowiązania solidarnego (art. 56 i art. 41 pkt 3 ustawy o KRS).

Wniosek o dokonanie wpisu w rejestrze dłużników niewypłacalnych składany jest na formularzu KRS-D1.

 

Wpis do rejestru dłużników niewypłacalnych - co zawiera?

W rejestrze dłużników niewypłacalnych zamieszcza się następujące dane:

• oznaczenie dłużnika - zamieszcza się nazwę lub firmę oraz numer identyfikacyjny REGON, siedzibę i adres,
• podstawę wpisu wraz z sygnaturą akt sprawy upadłościowej lub postępowania o wyjawienie majątku w trybie przepisów k.p.c. o postępowaniu egzekucyjnym; w sprawie dłużników, którzy nie zaspokoili wierzycieli - oznaczenie tytułu wykonawczego i wierzyciela oraz kwotę wierzytelności - w przypadku wierzytelności pieniężnych lub opis wierzytelności - w przypadku wierzytelności niepieniężnych; w przypadku wierzytelności solidarnych ujawnieniu w rejestrze podlega jedynie wierzyciel wnoszący o dokonanie wpisu z oznaczeniem, że jest to wierzytelność wynikająca z zobowiązania solidarnego;
• datę wpisu oraz datę złożenia wniosku o wpis, jeżeli wpisu dokonano na wniosek.

Ponadto, trzeba jeszcze pamiętać, że przepisy Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 listopada 2014 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach doprecyzowują zakres danych podlegających wpisowi do RDN (patrz szczegółowo Rozdział 6 Rozporządzenia).

W odniesieniu do dłużnika będą to m.in. dane o wierzytelności wpisanej na wniosek wierzyciela obejmujące m.in.:

• informacje o tytule wykonawczym, co obejmuje: nazwę organu wydającego tytuł wykonawczy, datę wydania tytułu wykonawczego, sygnaturę sprawy; w przypadku tytułów egzekucyjnych niepochodzących od sądu określa się nazwę sądu nadającego klauzulę wykonalności, datę nadania klauzuli wykonalności i sygnaturę sprawy o nadanie klauzuli wykonalności,
• kwotę wierzytelności w przypadku wierzytelności pieniężnych lub opis wierzytelności w przypadku wierzytelności niepieniężnych,
• jeżeli wpisywana wierzytelność jest wierzytelnością solidarną, zaznaczenie tej okoliczności.

 

Wykreślenie z rejestru dłużników

Przepisy ustawy o KRS stanowią, że sąd rejestrowy z urzędu wykreśla wpisy z rejestru dłużników niewypłacalnych w następujących przypadkach:

• uchylenia lub zmiany postanowienia, na którego podstawie wpisy były dokonane,
• gdy uchylono orzeczenie o ogłoszeniu upadłości.

Istotne jest, że wykreślenie wpisu w RDN może nastąpić również na wniosek osoby wpisanej do rejestru dłużników niewypłacalnych, gdy tytuł wykonawczy, który stanowił podstawę wpisu, został prawomocnym orzeczeniem sądu pozbawiony wykonalności. Pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności następuje na podstawie przepisów k.p.c. w drodze powództwa przeciw egzekucyjnego, a to na zasadzie art. 840 i nast. k.p.c. Tryb wykreślenia na wniosek wymaga od dłużnika złożenia do właściwego sądu rejestrowego druku KRS-D3.

W każdym zaś przypadku wpisy dokonane w rejestrze dłużników niewypłacalnych podlegają wykreśleniu z urzędu po upływie 10 lat od dokonania wpisu. Jeżeli w orzeczeniu sądu prowadzącego postępowanie upadłościowe został oznaczony krótszy termin zakazu, wykreślenie może nastąpić na wniosek dłużnika po upływie tego terminu.

W powyższych przypadkach wpisy w całości wykreślone nie podlegają ujawnieniu, co oznacza, że nie mogą pojawiać się również w odpisach pełnych z rejestru przedsiębiorców. Jak stanowi ustawa o KRS, akta dotyczące wpisu do rejestru dłużników niewypłacalnych podmiotu, który uległ wykreśleniu i nie podlega ujawnieniu, są dostępne wyłącznie dla podmiotu, którego dotyczył wpis, oraz wierzyciela, na którego wniosek orzeczono o wpisaniu podmiotu (art. 10 ust. 3 ustawy o KRS).

Poza wskazanymi powyżej przypadkami wykreślenia z RDN w trybie z „urzędu” i na wniosek, dane dłużnika objęte wpisem w RDN mogą być wykreślone w przypadku, gdy po dokonaniu wpisu zapadło orzeczenie sądowe lub decyzja administracyjna, z których wynika, że:

• wpisana do tego rejestru należność nie istnieje lub
• wygasło zobowiązanie, z którego ona wynika, albo
• gdy tytuł wykonawczy, który stanowił podstawę wpisu, został prawomocnym orzeczeniem sądu pozbawiony wykonalności.

Dokumenty będące podstawą wpisów, po wykreśleniu wpisu, wyłącza się z akt rejestrowych przedsiębiorcy i składa w prowadzonym oddzielnie zbiorze dokumentów, który jest dostępny jedynie dla przedsiębiorcy wpisanego w tym rejestrze oraz wierzyciela, na którego wniosek nastąpiło wykreślenie wpisu (art. 10 ust. 4 ustawy o KRS).

 

Wpis w BIG

Jak już wskazano powyżej w pkt 1 biura informacji gospodarczej działają na podstawie ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych, która określa m.in. zasady udostępniania informacji gospodarczych dotyczących wiarygodności płatniczej oraz ujawniania, przechowywania, aktualizacji i usuwania informacji gospodarczych.

 

Definicja informacji gospodarczej

Co jest informacją gospodarczą definiuje art. 2 tej ustawy stanowiąc, że są to m.in. dane dotyczące zobowiązania pieniężnego w zakresie:

  a) tytułu prawnego,

  b) kwoty i waluty,

  c) kwoty zaległości,

  d) daty powstania zaległości,

  e) informacji o postępowaniach dotyczących zobowiązania,

  f) informacji o kwestionowaniu przez dłużnika istnienia całości lub części zobowiązania,

  g) daty wysłania listem poleconym albo doręczenia dłużnikowi do rąk własnych wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do biura informacji gospodarczej, z podaniem firmy i adresu siedziby tego biura,

  h) informacji o zbyciu wierzytelności.

 

Wpis dłużnika do BIG może być dokonany przez wierzyciela.

Wierzyciel może przekazywać do biura informacje gospodarcze w celu ich ujawnienia, jeżeli zawarł z biurem umowę o udostępnianie informacji gospodarczych. Trzeba pamiętać, że to wierzyciel sam wybiera biuro, z którym będzie współpracował i może wpisać dłużnika do jednego, dwóch lub nawet wszystkich BIG-ów równocześnie, jeżeli z każdym z nich z osobna ma podpisaną stosowną umowę.

 

Wpis do BIG - warunki wpisu i zakres danych

Ustawa wyróżnia możliwość zgłoszenia zobowiązania powstałego z dwóch źródeł:

• istniejącego stosunku prawnego, oraz
• tytułu wykonawczego.

Po pierwsze, wierzyciel może przekazać do biura informacje gospodarcze o zobowiązaniu dłużnika niebędącego konsumentem wyłącznie wówczas, gdy są spełnione łącznie następujące warunki (art. 15 ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych):

1. zobowiązanie powstało w związku z określonym stosunkiem prawnym, w szczególności z tytułu umowy związanej z wykonywaniem działalności gospodarczej;
2. łączna kwota wymagalnych zobowiązań dłużnika niebędącego konsumentem wobec wierzyciela wynosi co najmniej 500 złotych oraz są one wymagalne od co najmniej 30 dni;
3. upłynął co najmniej miesiąc od wysłania przez wierzyciela listem poleconym albo doręczenia dłużnikowi niebędącemu konsumentem do rąk własnych, na adres do doręczeń wskazany przez dłużnika niebędącego konsumentem, a jeżeli nie wskazał takiego adresu - na adres siedziby dłużnika lub miejsca wykonywania działalności gospodarczej, wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do biura, z podaniem firmy i adresu siedziby tego biura.

Po wtóre, wierzyciel może przekazać do biura informacje gospodarcze o zobowiązaniu dłużnika, gdy są spełnione łącznie następujące warunki:

• zobowiązanie zostało stwierdzone tytułem wykonawczym;
• upłynęło co najmniej 14 dni od wysłania przez wierzyciela listem poleconym albo doręczenia dłużnikowi do rąk własnych, na adres do doręczeń wskazany przez dłużnika, a jeżeli dłużnik nie wskazał takiego adresu - na adres miejsca zamieszkania, siedziby lub miejsca wykonywania działalności gospodarczej, pisma, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do biura z podaniem firmy i adresu siedziby tego biura;
• wierzyciel przekazał do biura informację określającą dane organu orzekającego, datę wydania i sygnaturę tytułu wykonawczego stwierdzającego to zobowiązanie;
• nie upłynęło 6 lat od dnia stwierdzenia zobowiązania prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu albo sądu polubownego, ugodą zawartą przed sądem albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd.

Jeżeli wierzyciel nie posiada umowy z BIG, a w przypadku, gdy takową zawarł, ale nie zostały spełnione łącznie ww przesłanki ustawowe wymagane do zgłoszenia, BIG nie przyjmuje informacji gospodarczej do udostępnienia.

Ponadto, przepisy obligatoryjnie stanowią, że wierzyciel może przekazać do biura wyłącznie informacje gospodarcze w odniesieniu do dłużnika niebędącego konsumentem:

• podmiotu będącego osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej w zakresie: nazwy albo firmy, siedziby i adresu, nr KRS, nr NIP i REGON, imion, nazwisk i nr PESEL lub innego numeru potwierdzającego tożsamość wspólników, osób wchodzących w skład organów zarządzających lub prokurentów, imion i nazwisk pełnomocników, o ile zostali ustanowieni, głównego przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej;
• osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie: imion i nazwiska, nr PESEL lub innego numeru potwierdzającego tożsamość, serii i numeru dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość, firmy, oznaczenia miejsca zamieszkania i adresu do doręczeń lub adresu, pod którym jest wykonywana działalność gospodarcza, nr NIP i REGON, numeru właściwej ewidencji wraz z oznaczeniem organu ewidencyjnego lub numeru właściwego rejestru, imion i nazwisk pełnomocników, o ile zostali ustanowieni, głównego przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej;

Biuro nie przyjmuje informacji gospodarczej o zobowiązaniu dłużnika niebędącego konsumentem, jeżeli dane dłużnika objęte zgłoszeniem wierzyciela przekraczają zakres enumeratywnie wskazanych w przepisach.

 

Jak usunąć się z BIG?

W pierwszej kolejności trzeba wskazać, że ustawa nakłada na wierzyciela, który dokonał zgłoszenia dłużnika do BIG, szczegółowe obowiązki o charakterze aktualizacyjnym obejmujące dane umieszczone tą drogą w BIG.

W przypadku:

  1) częściowego lub całkowitego wykonania zobowiązania albo jego wygaśnięcia,

  2) powzięcia przez wierzyciela, który zawarł z biurem umowę, wiadomości o odzyskaniu przez osobę uprawnioną utraconego dokumentu, którym posłużyła się osoba nieuprawniona,

  3) powzięcia wiarygodnej informacji, że przekazane informacje gospodarcze są nieprawdziwe,

  4) powzięcia wiarygodnej informacji o zmianie innych informacji gospodarczych przekazanych przez wierzyciela do biura,

- wierzyciel jest zobowiązany niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia tych informacji, wystąpić do biura, któremu przekazał dane o zobowiązaniu, z żądaniem aktualizacji informacji gospodarczych, przekazując do biura aktualne dane.

BIG ma obowiązek dokonać właściwej aktualizacji na podstawie dokonanego przez wierzyciela wystąpienia.

Obowiązek aktualizacji danych jest ważny z uwagi na skutki jakie ustawodawca przewidział w związku z jego dokonaniem. Otóż, jeżeli od ostatniej aktualizacji danych upłynął okres 3 lat, BIG ma obowiązek je usunąć (patrz też poniżej).

Ponadto, ustawa nakłada na wierzyciela dodatkowo obowiązek niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia informacji co do stwierdzenia faktu nieistnienia zobowiązania, wystąpienia do biura, któremu przekazał dane o zobowiązaniu, z żądaniem usunięcia informacji gospodarczych dotyczących tego zobowiązania. Po otrzymaniu takiego zgłoszenia BIG usuwa dane.

Dłużnik może sam wystąpić z wnioskiem do wierzyciela, który przekazał informacje gospodarcze do biura, z wnioskiem co do ich uzupełnienia, uaktualnienia, sprostowania lub usunięcia, jeżeli są one niekompletne, nieaktualne, nieprawdziwe lub zostały udostępnione lub są przechowywane z naruszeniem ustawy. W takiej sytuacji, po otrzymaniu wniosku dłużnika, wierzyciel ma obowiązek dokonać właściwych zgłoszeń bezpośrednio w BIG.

Ustawa stanowi kiedy BIG ma obowiązek usunąć informacje gospodarcze. Dzieje się tak w przypadkach enumeratywnie określonych tj.:

  1) na wniosek wierzyciela, nie później niż w terminie 7 dni od dnia złożenia wniosku;

  2) przed zaprzestaniem wykonywania działalności gospodarczej przez biuro, informując o tym wierzycieli związanych z biurem umową;

  3) w odniesieniu do informacji gospodarczych przekazanych przez wierzyciela, z którym wygasła albo została rozwiązana umowa;

  4) w odniesieniu do informacji gospodarczych przekazanych przez wierzyciela, który po ich przekazaniu do biura został wykreślony z właściwego rejestru albo ewidencji lub trwale zaprzestał wykonywania działalności gospodarczej;

  5) na podstawie uzasadnionej informacji o nieistnieniu zobowiązania;

  6) po upływie 3 lat od ich ostatniej aktualizacji, nie później niż po upływie 10 lat od dnia ich przekazania przez wierzyciela.

Dłużnik może także sam wystąpić do BIG o wykreślenie / usunięcie / zmianę informacji przekazując informację wraz z dowodami o nieistnieniu / wygaśnięciu zobowiązania (patrz wyżej pkt 5).