Warunki uwolnienia się członka zarządu od odpowiedzialności wobec wierzycieli spółki

Na wstępie podkreślić należy, że zgodnie z art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych (dalej: „KSH”) członkowie zarządu spółki z o.o. odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna. Przesłankami odpowiedzialności są istnienie niezaspokojonego zobowiązania spółki oraz bezskuteczność egzekucji z jej majątku. Oznacza to, że wierzyciele mogą dochodzić roszczeń od członków zarządu, gdy spółka nie jest w stanie spłacić długu.

Przepisy dotyczące odpowiedzialności członków zarządu

Ogólną zasadą wynikającą z przepisów KSH jest fakt, że za zobowiązania spółki z o.o. odpowiada sama spółka swoim majątkiem. Jeżeli majątek spółki nie wystarcza na pokrycie długów, członkowie zarządu stają się odpowiedzialni za zobowiązania spółki, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna. Wówczas członkowie zarządu będą za te niespłacone zobowiązania odpowiadać solidarnie i całym swoim majątkiem. Powyższe wynika z art. 299 § 1 KSH. Celem tego przepisu jest ustanowienie odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. jako swoistej sankcji cywilnoprawnej za nieprawidłowe prowadzenie spraw spółki, tzn. takie, które doprowadziło do niezaspokojenia się wierzyciela z majątku spółki ze względu na niemożliwość prowadzenia z niego skutecznej egzekucji. Sankcja ta jest konsekwencją faktu, iż w spółce kapitałowej wspólnicy w zasadzie wyłączeni są od zajmowania się bieżącymi sprawami spółki, których prowadzenie powierzone jest zarządowi. Każdy więc członek zarządu musi liczyć się z tym, iż w przypadku niewłaściwego zarządzenia spółką naraża się na odpowiedzialność z komentowanego przepisu. Ustanowienie tej odpowiedzialności leży przede wszystkim w interesie wierzycieli, ale także wspólników, bowiem powinna ona motywować zarządców do należytego dbania o interesy spółki (zob. M. Jagodziński, Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 k.s.h. - rozważania de lege ferenda, PPH 2018, Nr 5, s. 44 i n.).

Przedmiot odpowiedzialności

Artykuł 299 § 1 KSH ustanawia odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., których nie można zaspokoić z majątku spółki. Obejmuje ona więc różnicę pomiędzy zobowiązaniami spółki z o.o., a tą ich częścią, która została już zaspokojona z majątku spółki. Przepis ten reguluje odpowiedzialność członków zarządu wobec wierzycieli spółki, którymi mogą być zarówno podmiot trzeci, jak i wspólnik spółki z o.o. Zakresem zastosowania tej normy nie są natomiast objęte długi wewnątrzspółkowe. Chodzi jedynie o takie zobowiązania, których stroną spółka z o.o. stała się w toku jej funkcjonowania. Nie ma znaczenia źródło tego zobowiązania – może to być zarówno zobowiązanie wynikające z ustawy, umowy, czynu niedozwolonego, bezpodstawnego wzbogacenia oraz każdego innego źródła. Niemniej świadczenie, do którego będzie zobowiązany członek zarządu musi mięć charakter pieniężny. W sytuacji więc niewykonania przez spółkę z o.o. zobowiązania pieniężnego możliwe będzie dochodzenie od członka zarządu jedynie odszkodowawczego świadczenia pieniężnego. W doktrynie trafnie wskazuje się, iż za takim stanowiskiem przemawia przede wszystkim wyjątkowy charakter rozważanej regulacji, jak również fakt, że najczęściej skoro egzekucja świadczenia niepieniężnego z majątku spółki okazuje się bezskuteczna, to zobowiązanie to nie mogłoby być wykonane przez członka zarządu tej spółki (tak A. Kappes,Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2009, s. 60). 

Bez znaczenia dla odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH jest charakter tego zobowiązania – może to być zarówno zobowiązania publicznoprawne, jak i prywatnoprawne (tak: A. Szajkowski, M. Tarska, w: Sołtysiński, Szajkowski, Szumański, Szwaja, Komentarz KSH, t. II, 2005, s. 971; K. Strzelczyk, w: Potrzeszcz,Siemiątkowski, Komentarz KSH. Sp. z o.o., 2001, s. 642; Pabis, Spółka z o.o., 2004, s. 525; K. Kopaczyńska-Pieczniak, w: Kidyba, Sp. z o.o., 2007, s. 578; K. Osajda, Odpowiedzialność cywilna członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2008, s. 106; odmiennie Rodzynkiewicz, Komentarz KSH, 2009, s. 557; A. Karolak, w: A. Mariański, A. Karolak, Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o., Warszawa 2006, s. 77, który zaznacza, że ochrona interesów Skarbu Państwa może odbywać się jedynie na gruncie prawa publicznego; jak również A. Kappes, Odpowiedzialność członków zarządu, s. 66; wyr. SN z 9.10.2006 r., II UK 47/06, OSNAPiUS 2007, Nr 19–20, s, 296). Z przepisu art. 299 KSH nie można wyprowadzić wyłączenia jakichkolwiek zobowiązań spółki, a ewentualne wyłączenia przedmiotowe mogą wynikać jedynie z przepisów szczególnych, jakie na przykład obecnie zawiera ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (tak wyr. SN z 19.10.2005 r., V CK 258/05, Legalis).

Charakter odpowiedzialności

Odpowiedzialność członków zarządu z art. 299 § 1 KSH jest odpowiedzialnością osobistą, subsydiarną wobec spółki, tzn. zależną od bezskuteczności egzekucji z majątku spółki. Jednocześnie odpowiedzialność ta nie jest ograniczona kwotowo. Jest to w dodatku odpowiedzialność bezwzględna w tym sensie, że nie może być wyłączona na podstawie porozumienia wspólników (tak: wyr. SA w Białymstoku z 3.4.2015 r., I ACa 886/14, Legalis). Jest to w dodatku odpowiedzialność bezwzględna w tym sensie, że nie może być wyłączona na podstawie porozumienia wspólników. Odpowiedzialność członków zarządu między sobą ma jednocześnie charakter solidarny – brak jest natomiast solidarności pomiędzy odpowiedzialnym członkiem zarządu a spółką. Nie można też uznać, iż w procesie przeciwko członkowi zarządu zachodzi współuczestnictwo konieczne ze spółką (tak wyr. SN z 7.2.2007 r., III CSK 227/06, OSNC 2008, Nr 1, poz. 19). 

Jednak w doktrynie i orzecznictwie różnie ujmowana jest istota odpowiedzialności z art. 299 KSH. Według pierwszego stanowiska, odpowiedzialność ta ma charakter odszkodowawczy. Pogląd ten ostatecznie został także przyjęty w uchwale składu siedmiu sędziów SN (uchw. SN (7) z 7.11.2008 r., III CZP 72/08, OSNC 2009, Nr 2, poz. 20; zob. wyr. SN z 6.7.2007 r., III CSK 2/07, OSNC 2008, Nr C, poz. 63; uchw. SN z 7.12.2006 r., III CZP 118/06, OSNC 2007, Nr 9, poz. 136). W ocenie SN zasadniczym argumentem na rzecz odszkodowawczego charakteru omawianej odpowiedzialności jest przewidziana w art. 299 KSH, w ślad za art. 298 KH i art. 128 rozp. Prezydenta RP z 27.10.1933 r. – Prawa o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (Dz.U. Nr 82, poz. 602), możliwość uwolnienia się od tej odpowiedzialności przez wykazanie braku szkody. Jeżeli od przewidzianej w art. 299 KSH odpowiedzialności można uwolnić się przez wykazanie braku szkody, to odpowiedzialność ta musi być uznana, zdaniem SN, za odpowiedzialność odszkodowawczą. Gdyby szkoda nie stanowiła przesłanki omawianej odpowiedzialności, jej brak byłby okolicznością obojętną przy jej rozpatrywaniu i nie podlegałby dowodzeniu, ponieważ przedmiotem dowodu są jedynie fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 KPC).

Według drugiego stanowiska, odpowiedzialność z art. 299 § 1 KSH nie ma charakteru odszkodowawczego (tak Pabis, Spółka z o.o., 2004, s. 534; tak też J. Woźnicki, Kilka uwag na temat odpowiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na tle art. 298 kodeksu handlowego, Pal. 2000, Nr 5–6, s. 27, który opowiadając się za nieodszkodowawczym charakterem odpowiedzialności zaznacza jednocześnie, iż nie jest to również odpowiedzialność gwarancyjna, bo ta może powstać tylko na podstawie umowy). Według trzeciego poglądu jest to odpowiedzialność gwarancyjno-represyjna za cudzy dług (tak: T. Siemiątkowski, Odpowiedzialność cywilnoprawna w spółkach kapitałowych, Warszawa 2007, s. 72; tenże, w: Sołtysiński, System PrPryw, t. 17A, 2010, s. 639). Według czwartego poglądu, odpowiedzialność ta jest ustanowionym ex lege osobistym i solidarnym zabezpieczeniem za dług spółki i ma charakter gwarancyjny (tak Rodzynkiewicz, Komentarz KSH, 2009, s. 552; A. Karolak, w: A. Mariański, A. Karolak, Odpowiedzialność członków zarządu, s. 12; K. Kopaczyńska-Pieczniak, w: Kidyba, Sp. z o.o., 2007, s. 578; M. Wiśniewska, Cywilnoprawna odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych, Kraków 1998, s. 82–83). Według jeszcze innego poglądu, odpowiedzialność z art. 299 § 1 KSH jest "dość rzadko spotykaną, ustawowo przewidzianą odpowiedzialnością za zobowiązania prawne odrębnego podmiotu, jakim jest spółka" (tak Litwińska-Werner, Komentarz KSH, 2007, Legalis, komentarz do art. 299, Nb 1). W tym również nurcie mieszczą się poglądy A. Kappesa, który opowiadając się za gwarancyjnym charakterem odpowiedzialności zaznacza jednocześnie, iż jest ona ukształtowana w sposób nieco odmienny od typowych przypadków takiej odpowiedzialności. Owa odmienność przejawia się przede wszystkim w przesłankach uwalniających od odpowiedzialności. Za gwarancyjnym zaś jej charakterem przemawia przede wszystkim jej subsydiarność (tak A. Kappes, Uwagi o przesłankach i charakterze odpowiedzialności z art. 298 KH, PPH 1998, Nr 12, s. 38–39). Z kolei J. Strzępka i E. Zielińska odrzucając tezę o gwarancyjnym charakterze przedmiotowej odpowiedzialności stwierdzają jednocześnie, iż nie ma ona charakteru odszkodowawczego, lecz stanowi odpowiedzialność ex lege wobec wierzycieli, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna (tak J.A. Strzępka, E. Zielińska, w: Strzępka, Komentarz KSH, 2009, s. 624).

Przesłanki odpowiedzialności

Przesłankami odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH są: 

1) szkoda, 

2) istnienie zobowiązania spółki z o.o., 

3) bezskuteczność egzekucji z majątku spółki, 

4) związek przyczynowy między szkodą a niezłożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. 

W Postanowieniu SN z 28.10.2022 r. (I CSK 2877/22, Legalis) uznano, że roszczenie z art. 299 KSH powstaje ex lege z chwilą spełnienia się jego przesłanek, a więc z chwilą gdy według stanu majątkowego spółki powstał obowiązek do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki i egzekucja konkretnej wierzytelności jest bezskuteczna.

Zgoła odmienne przesłanki odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH przyjmuje T. Siemiątkowski, który za przesłanki te uznaje: 

1) zawinione niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, bądź oświadczenia o wszczęciu postępowania naprawczego, 

2) bezskuteczność egzekucji, 

3) związek kauzalny pomiędzy tymi zdarzeniami (tak T. Siemiątkowski, Odpowiedzialność cywilnoprawna…, s. 216). 

Z kolei M. Rodzynkiewicz ogranicza się jedynie do wskazania dwóch przesłanek przedmiotowej odpowiedzialności, tzn. istnienia niezaspokojonego zobowiązania spółki oraz bezskuteczności prowadzonej wobec niej egzekucji (tak Rodzynkiewicz, Komentarz KSH, 2009, s. 553).

Szkoda jest rzecz jasna przesłanką odpowiedzialności członka zarządu jedynie w przypadku uznania jej za odpowiedzialność odszkodowawczą (wyraźnie na istnienie tej przesłanki zwraca uwagę I. Weiss, w: Pyzioł, Szumański, Weiss, Prawo spółek, 2004, s. 454–455). Nawet jednak przez autorów, którzy opowiadają się za odszkodowawczym charakterem przedmiotowej odpowiedzialność, szkoda jako przesłanka odpowiedzialności z niewiadomych względów jest pomijana (zob. A. Szajkowski, M. Tarska, w: Sołtysiński, Szajkowski, Szumański, Szwaja, Komentarz KSH, t. II, 2005, s. 966; K. Strzelczyk, w: Potrzeszcz,Siemiątkowski, Komentarz KSH. Sp. z o.o., 2001, s. 643; zob. wyr. SN z 7.6.2002 r., IV CKN 1138/00, Legalis, w którym nietrafnie wskazano, że szkoda nie jest przesłanką odpowiedzialności przewidzianej w art. 298 § 1 KH (obecnie art. 299 § 1 KSH), przy czym jej brak może być przyczyną zwalniającą pozwanego członka zarządu, gdy oceniamy skutki niezgłoszenia spółki do upadłości lub niewszczęcia postępowania układowego).

Istnienie zobowiązania spółki z o.o. jest warunkiem sine qua non pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności i stanowi jej przesłankę. Powszechnie niemal przyjmuje się, iż zobowiązanie to musi być stwierdzone tytułem egzekucyjnym wydanym przeciwko spółce z o.o. (tak: K. Osajda, Odpowiedzialność cywilna, s. 125; wyr. SN z 21.10.2003 r., I CK 160/02, MoP 2003, Nr 23, s. 1059; odmiennie A. Kappes, Odpowiedzialność członków zarządu, s. 86 i n., który wskazuje, że stanowisko SN jest zbyt kategoryczne, a ponadto ma charakter prawotwórczy, gdyż zmierza do skonstruowania dodatkowej przesłanki odpowiedzialności). Niekoniecznie jednak tytuł egzekucyjny musi przybierać postać prawomocnego wyroku sądowego. Nie jest wykluczone istnienie tytułu egzekucyjnego w postać aktu notarialnego, w którym dłużnik poddaje się egzekucji, czy też wyciągu z listy wierzytelności. Ponadto, tytuł egzekucyjny nie musi przybrać postaci tytułu wykonawczego (tak: K. Strzelczyk, w: Potrzeszcz, Siemiątkowski, Komentarz KSH. Sp. z o.o., 2001, s. 643; A. Rachwał, w: Włodyka, System PrHandl, t. 2A, 2007, s. 1034; K. Kopaczyńska-Pieczniak, w: Kidyba, Sp. z o.o., 2007, s. 580; T. Siemiątkowski, Odpowiedzialność cywilnoprawna, s. 218; wyr. SN z 17.5.2006 r., I CNP 14/06, Legalis).  

Warunki wyłączające odpowiedzialność

Zgodnie z art. 299 § 2 KSH, odpowiedzialność członka zarządu z art. 299 § 1 KSH jest wyłączona jeżeli: 

1) we właściwym czasie złożono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu,

2) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy,

3) pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego,

4) pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Wyżej przytoczone brzmienie okoliczności wyłączających odpowiedzialność uwzględnia stan prawny obowiązujący od 1.1.2016 r. Przed tą datą zgodnie z ówcześnie obowiązującą treścią art. 299 § 2 KSH członek zarządu mógł się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody. Brzmienie to nie uwzględniało jednak wtedy obowiązującej treści PrUpad, które do 31.12.2015 r. przewidywało dwie opcje upadłości – likwidacyjną i układową. Brak było natomiast podstaw do utożsamiania użytego w art. 299 § 2 KSH zwrotu postępowanie układowe z postępowaniem naprawczym, gdyż całkiem inny był ich cel. W dodatku zgodnie z art. 543 PrUpad, ilekroć w przepisach odrębnych jest mowa o "postępowaniu upadłościowym", rozumie się przez to postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego, zaś w myśl art. 544PrUpad, ilekroć w przepisach odrębnych jest mowa o "postępowaniu układowym", rozumie się przez to także postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu. Po pierwsze więc, wszczęcie postępowania naprawczego nie uchylało odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH (tak: Rodzynkiewicz, Komentarz KSH, 2009, s. 554; A. Kappes, Odpowiedzialność, s. 292); po drugie, art. 299 § 2 KSH w zakresie w jakim odwoływał się do postępowania układowego był martwy, chyba że chodził o odpowiedzialność członka zarządu, który pełnił urząd przed 1.10.2003 r., a więc wejściem w życie PrUpad. Istotę przesłanek egzoneracyjnych z art. 299 § 2 KSH ujął SN w wyr. z 22.5.2013 r. (III CSK 321/12, Legalis), w którym wskazano, iż odpowiedzialność ukształtowana przez art. 299 § 1 KSH służy interesowi wierzycieli i ma na celu ich ochronę, stanowiąc o zasadach i przesłankach odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w okolicznościach wskazanych w tym przepisie. Przesłanki egzoneracyjne określone w art. 299 § 2 KSH mają na celu zrównoważenie sytuacji członków zarządu spółki z o.o. wobec wierzycieli, jeżeli mimo bezskuteczności egzekucji wobec spółki nie powinno się również do odpowiedzialności cywilnej pociągać tych osób, z przyczyn enumeratywnie wskazanych w powołanym przepisie. Przepis ten jest wyjątkiem od zasady odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. przewidzianej w art. 299 § 1 KSH i do nich należy wykazanie okoliczności zwalniającej ich z odpowiedzialności względem wierzycieli spółki. 

Niezależnie od przesłanek wynikających z art. 299 § 2 KSH, członek zarządu może uwolnić się od w oparciu o art. 299 § 1 odpowiedzialności z art. 299 § 2 KSH poprzez odwołanie do ogólnych instytucji prawa cywilnego, takich jak przedawnienie oraz potrącenie. Nie jest też wykluczone podniesienie przez pozwanego KSH zarzutu nadużycia prawa podmiotowego (zob. R. Uliasz, Zarzut nadużycia prawa podmiotowego w postępowaniu opartym na art. 299 k.s.h., PPH 2017, nr 10, s. 48, odmiennie wyr. SN z 7.6.2002 r., IV CKN 1138/00, Legalis, w którym wskazano, że poprzez powołanie się na art. 5 KC nie można usuwać skutków prowadzenia przez członka zarządu spraw spółki, zwłaszcza gdy pełnił tę funkcję w sposób mało staranny i zapobiegliwy). Członek zarządu może jednak podnosić wyłącznie zarzuty jemu przysługujące. W procesie przeciwko członkom zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pozwani członkowie zarządu nie mogą skutecznie bronić się zarzutem potrącenia wierzytelności przysługującej spółce z należnością strony przeciwnej (tak wyr. SA w Gdańsku z 23.9.1994 r., I ACr 569/94, Wok. 1995, Nr 8, s. 44). Por. wyr. SA w Warszawie z 8.4.2021 r. (VII AGa 388/20, Legalis), w którym przyjęto, że w procesie przeciwko członkowi zarządu niedopuszczalne jest dokonywanie oceny zarzutu nadużycia prawa podmiotowego przez wierzyciela przez pryzmat zobowiązania spółki i skuteczności sądowej ochrony uzyskanej przez wierzyciela przeciwko spółce w prawomocnym wyroku sądu wydanym w innym postępowaniu.

Roszczenie z art. 299 KSH a cesja wierzytelności wobec spółki

W praktyce problematyczne było dochodzenie roszczenia z art. 299 KSH w sytuacji, w której wierzytelność wobec spółki została w wyniku cesji przeniesiona na inny podmiot. Jeżeli ziszczenie się przesłanek odpowiedzialności z art. 299 KSH następuje już po zawarciu cesji, to wierzytelność z art. 299 KSH powstaje w majątku cesjonariusza. Wątpliwości budzi jednak sytuacja w której przesłanki te zaktualizowały się przed dokonaniem cesji, przy czym umowa cesji do kwestii roszczenia z art. 299 KSH się nie odnosi. Rozstrzygające w tym kontekście było w szczególności post. SN z 24.11.2017 r. (III CZP 61/16, Legalis), w którym przyjęto, że roszczenie z art. 299 KSH jest roszczeniem związanym z roszczeniem przeciwko dłużnikowi (art. 509 § 2 KC) zatem przechodzi ono ex lege na cesjonariusza, choćby umowa cesji o nim nie wspominała. Kluczową przesłanką dochodzenia roszczenia z art. 299 KSH jest istnienie szkody, a wierzyciel spółki z chwilą zbycia swojej wierzytelności przestaje być w sensie jurydycznym poszkodowany, bowiem jako szkodę należy postrzegać uszczerbek w jego majątku wynikający z niemożliwości uzyskania zaspokojenia wierzytelności przeciwko spółce. Zbywając to roszczenie na zasadzie surogacji takie zaspokojenie w akceptowanym przez siebie zakresie uzyskuje. Zatem brak postanowień w umowie cesji wierzytelności odnośnie roszczenia z art. 299 KSH nie stoi na przeszkodzie przyjęciu, że legitymowanym czynnie do dochodzenia takiego roszczenia jest cesjonariusz.

Analogiczny problem jak w przypadku cesji powstaje w sytuacji w której roszczenie pracownika zostaje nabyte przez Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. W wyr. SN z 28.7.2017 r. (II CSK 402/16, Legalis) przyjęto, że Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, który spłacił wierzytelność spółki – jak wynika z art. 518 § 1 KC – nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości spłaty. Oznacza to, że ma on wierzytelność wobec spółki w takim kształcie, w jakim przysługiwała ona pracownikowi. Pracownik zaś w sytuacji, w której spółka nie zaspokoiła jego wierzytelności, tak jak każdy wierzyciel, byłby uprawniony do dochodzenia tej wierzytelności na zasadach określonych w art. 299 KSH. W jego prawa na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy z 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy i art. 518 § 1 pkt 4 KC wstąpił Fundusz. Fundusz może zatem powoływać się na to, kiedy należne pracownikowi wynagrodzenie powinno być mu wypłacone i tę chwilę brać pod uwagę przy ocenie, czy członkowie zarządu we właściwym czasie zgłosili wniosek o ogłoszenie upadłości spółki. Wykładnia, iż o odpowiedzialności członków zarządu na podstawie art. 299 KSH można mówić dopiero od chwili, gdy Fundusz wypłacił wynagrodzenie pracownikom, prowadziłaby do jaskrawej sprzeczności z celem, jakiemu ma służyć ten przepis. Funkcją art. 299 KSH jest skłonienie członków zarządu do tego, aby w sytuacji, w której spółka z o.o. stała się niewypłacalna, zgłosili wniosek o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie. Surowa odpowiedzialność członków zarządu tej spółki została wprowadzona w interesie wierzycieli i ma zapobiegać temu, aby zarząd, w wypadku, gdy majątek spółki nie pozwala na zaspokojenie wszystkich wierzycieli, nie zaspakajał tylko wybranych, według swojego uznania, wierzytelności. 

Warunki zwolnienia z odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe

Inaczej sprawa wygląda z odpowiedzialnością za zobowiązania podatkowe. Aby członek zarządu mógł uniknąć odpowiedzialności solidarnej wynikającej z art. 116 Ordynacji podatkowej, spółka musi złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Jednakże, gdy ma tylko jednego wierzyciela, od strony prawnej i ma takiej możliwości. W przypadku gdyby taki wniosek został złożony, zostałby on odrzucony.

Z jednej strony przepisy podatkowe dają więc możliwość uwolnienia się od odpowiedzialności solidarnej. Jednak, gdy członek zarządu próbuje skorzystać z tego uprawnienia, jego wniosek o upadłość może być odrzucony, bo nie spełnia warunków formalnych. Stąd też pozytywnie należy ocenić wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (sygn. akt I SA/Wr 337/22) we Wrocławiu, który opowiedział się po stronie członka zarządu, uznając, że nie był on zobowiązany do złożenia wniosku o upadłość. Co ważne w przedmiotowej sprawie sąd uznał, że takie działanie nie mogło pociągnąć za sobą konsekwencji odpowiedzialności za długi spółki, gdyż nie należy dopuszczać do sytuacji, w której niekompletność systemu prawnego prowadziłaby do odpowiedzialności podatkowej.

Trzeba jednak pamiętać, że każde postępowanie podatkowe jest inne, a polskie orzecznictwo nie stanowi wiążącego źródła prawa. I chociaż w kolejnej sprawie, kolejny sąd może wziąć pod uwagę wspomniane wyroki, to nie jest do tego zobowiązany.

Przedawnienie roszczenia

W związku z deliktowym charakterem odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH, do przedawnienia tego roszczenia należy stosować art. 442¹ § 1 KC, zgodnie z którym roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Przedawnienie roszczenia wobec członka zarządu ma charakter niezależny od przedawnienia roszczenia wobec spółki, które zresztą mogłoby być badane jedynie w procesie przeciwko spółce (odmiennie A. Kappes, Odpowiedzialność, s. 262). Odrzucić również należy pogląd uznający, iż termin przedawnienia przedmiotowego roszczenia na podstawie art. 125 § 1 KC wynosi lat 6. Odszkodowawczy charakter roszczenia przysługującego wobec członka zarządu przesądza, że roszczenie to jest odrębnym od tego, które jest stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądowym. O ile bowiem orzeczenie sądowe stwierdza zobowiązanie spółki z o.o., o tyle w procesie prowadzonym w oparciu o art. 299 § 1 KSH chodzi o zobowiązanie członka zarządu, zaś istnienie zobowiązania spółki jest jedynie przesłanką tej odpowiedzialności. Należy jednak zwrócić uwagę na trafny pogląd SN wypowiedziany w wyr. z 8.3.2012 r. (III CSK 238/11, Legalis), w którym podkreślono, że niezgłoszenie przez zobowiązanych członków zarządu wniosku o upadłość zadłużonej spółki w czasie właściwym w rozumieniu art. 299 § 2 KSH może być niekiedy kwalifikowane jako występek określony w art. 586 KSH lub w art. 301 § 3 KK. Sąd rozpoznający sprawę może na podstawie zebranego materiału faktycznego ocenić zachowanie się pozwanego w omawianym zakresie jako zachowanie noszące znamiona przestępstwa, gdy powstaje kwestia prawnej kwalifikacji takiego zachowania jako zdarzenia istotnego dla określenia biegu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody. Taka bowiem kwalifikacja czynu członka zarządu otwiera drogę do zastosowania wobec roszczenia z art. 299 § 1 KSH 20-letniego terminu przedawnienia (art. 442¹ § 2 KC).

Bieg przedawnienia przeciwko członkowi zarządu rozpoczyna się od dnia, w którym wierzyciel dowiedział się o bezskuteczność egzekucji, co najczęściej będzie miało miejsce wraz z doręczeniem postanowienia o umorzeniu z tego względu postępowania egzekucyjnego (odmiennie A. Kappes, Odpowiedzialność, s. 264, według którego bieg przedawnienia roszczenia wobec członka zarządu rozpoczyna się w dniu, w którym byłaby spełniona przesłanka bezskuteczności egzekucji, gdyby wierzyciel podjął czynności w tym kierunku w najwcześniejszym możliwym terminie). Zakładając bowiem powszechną znajomość wpisów do KRS, z chwilą dowiedzenia się o bezskuteczności egzekucji dłużnikowi jest znana również osoba zobowiązana do naprawienia szkody.

Na koniec zachęcamy do zapoznania się z materiałami dostępnymi w naszym serwisie o zbliżonej tematyce:

• Wynagrodzenie członka zarządu - w jaki sposób zawierać umowę z członkiem zarządu?
• Członek zarządu

Źródła:

1)      Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 18 z późn. zm.).