Jak założyć indywidualne przedsiębiorstwo w ustroju wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej

Jeśli planujesz założyć przedsiębiorstwo i prowadzić je samodzielnie, niezależnie majątkowo i w oderwaniu od majątkowych relacji małżeńskich, musisz wiedzieć, jakie kroki należy podjąć, aby właściwie zabezpieczyć interesy swoje i Twojego małżonka.

Wyróżnia się trzy sytuacje. Po pierwsze przedsiębiorstwo prowadzone przed zawarciem związku małżeńskiego będzie stanowiło majątek odrębny, a jedynie zyski będą stanowiły przychód do majątku dorobkowego. Po drugie możne w drodze umowy majątkowej małżeńskiej uregulować stosowne włączenie przedsiębiorstwa lub odrębność nowotworzonego np. ze środków stanowiących majątek osobisty pozamałżeński (np. nieruchomość, maszyny), a po trzecie można dokonać zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej i podziału majątku wspólnego uwzględniając składniki mienia (środki trwałe) do przedsiębiorstwa, np. samochód, lokal itp.

 

1. Współwłasność małżeńska (wspólność majątkowa) – na czym polega i jakie wywiera skutki?

Małżeńskie ustroje majątkowe opisuje i reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy w dziale III. Najczęściej występująca w praktyce wspólność majątkowa powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami. Przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich wchodzą w masę majątku wspólnego. Dotyczy to tworzonego przedsiębiorstwa przez któregokolwiek z małżonków i nabywanych dla jego potrzeb składników majątkowych.

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków.

Majątek osobisty każdego z małżonków obejmuje takie składniki jak:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, także przedsiębiorstwo, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

7) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

8) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

9) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego (tak zwana surogacja), chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Ustrój wspólności majątkowej, tzw. wspólność ustawowa, polega więc co do zasady na tym, że poza wyodrębnionymi majątkami osobistymi małżonków, cała reszta składników majątkowych stanowi własność wspólną.

Jakie znaczenie ma małżeńska wspólność ustawowa dla prowadzenia firmy?

Jeśli pozostajesz w związku małżeńskim bez rozdzielności majątkowej, przedsiębiorstwo i jego majątek utworzone w trakcie małżeństwa stanowią małżeńską współwłasność. Nawet jeśli to Ty podejmujesz większość decyzji w firmie i faktycznie nią zarządzasz, wpisałeś siebie jako przedsiębiorcę bez małżonka to jednak w takiej sytuacji konsekwencje zarządzania przedsiębiorstwem, w tym także finansowe, będzie odczuwał Twój współmałżonek.

W przypadku istnienia pełnej wspólności ustawowej pomiędzy Tobą a współmałżonkiem, razem odpowiadacie z całego majątku wspólnego za zobowiązania przedsiębiorstwa.

Nie jest jednak tak, że współmałżonek ponosi wszystkie negatywne konsekwencje decyzji podejmowanych przez prowadzącego i zarządzającego przedsiębiorstwem. Więcej na ten temat w punkcie 2 poniżej.

W sytuacji, gdy dojdzie do egzekucji

 

2. Prowadzenie przedsiębiorstwa w warunkach wspólności majątkowej małżeńskiej

a. Rozpoczęcie działalności przed wstąpieniem w związek małżeński

Jeżeli założyłeś firmę przed zawarciem związku małżeńskiego, to za równo firma, jak i składniki majątku składające się na przedsiębiorstwo Twojej firmy stanowią Twoją wyłączną własność również podczas trwania małżeństwa. Nie zostaną zaliczone w skład dzielonego majątku, jeśli miałoby dojść do jego podziału.

W takiej sytuacji, gdy dodatkowo działalność finansowana jest z majątków osobistych: Twojego i współmałżonka, wówczas przedsiębiorstwo powstaje z nakładów z różnych mas majątkowych. Przy dokonywaniu podziału majątku w takiej sytuacji konieczne będą szczegółowe wyliczenia, aby ustalić kiedy, w jakiej wysokości i z jakiego majątku została dokonana inwestycja w przedsiębiorstwo, aby prawidłowo ustalić podział. Zyski natomiast wypracowane w ramach prowadzonego przedsiębiorstwa trafiają do majątku wspólnego.

b. Założenie przedsiębiorstwa podczas trwania ustawowej wspólności małżeńskiej

Jeżeli w trakcie trwania małżeństwa (posiadania wspólności majątkowej) rozpoczynasz prowadzenie firmy już po wstąpieniu w związek małżeński, a ponadto środki konieczne do rozwoju firmy wykładasz ze wspólnego majątku to Twoja firma wejdzie w skład majątku wspólnego.

Co do zasady każdy z małżonków ma prawo i obowiązek zarządzać samodzielnie i w sposób nieograniczony swoim odrębnym majątkiem – majątkiem osobistym. Co więcej, każdy z małżonków samodzielnie zarządzać może także majątkiem wspólnym, jednakże współmałżonek ma obowiązek udzielania wzajemnej informacji o stanie majątku wspólnego, wykonywaniu zarządu tym majątkiem i zaciąganych zobowiązaniach obciążających majątek wspólny. Niewykonywanie obowiązku informacyjnego może skutkować ograniczeniem lub pozbawieniem przez sąd prawa do samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym albo ustanowieniem przymusowej rozdzielności majątkowej.

Zgoda współmałżonka konieczna jest do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia przedsiębiorstwa stanowiącego majątek wspólny małżonków, a także do zbycia, obciążenia odpłatnego nabycia: nieruchomości, gospodarstwa rolnego, użytkowania wieczystego, prawa rzeczowego którego przedmiotem jest budynek lub lokal, oddania nieruchomości do używania czy pobierania z niej pożytków a także darowizna z majątku wspólnego z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Natomiast nie potrzebujesz zgody współmałżonka gdy wskazane wyżej czynności dotyczą pojedynczego przedmiotu wchodzącego w skład firmy (np. samochód, biurko, drukarka), chyba że ze względu na wartość i istotność czynność ta przekracza granice zwykłego zarządu.

W praktyce stosuje się tak zwane powiadomienia o czynności z zastrzeżeniem, że jeżeli nie ma zgłoszenia uwag, zastrzeżenia w oznaczonym terminie, to oznacza, że nie ma sprzeciwu.

 

3. Jak założyć indywidualne przedsiębiorstwo pomimo współwłasności małżeńskiej?

Rozwiązaniem kwestii odpowiedzialności małżonków majątkiem wspólnym za długi przedsiębiorstwa będzie wyodrębnienie przedsiębiorstwa z majątku wspólnego i wyłączenie wspólności ustawowej. W tym celu możliwe jest zawarcie umowy między małżonkami o zniesieniu wspólności ustawowej lub umowy o ograniczeniu wspólności ustawowej. Umowa musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego, w szczególności gdy w skład majątku wchodzą jakieś nieruchomości.

W umowie o zniesieniu/ograniczeniu wspólności ustawowej uregulować można również kwestię zysków ze wspólnego przedsiębiorstwa lub po jego przeniesieniu na jednego z małżonków i ich podziału między małżonkami. Można przykładowo określić, że zyski z przedsiębiorstwa prowadzonego przez jednego z małżonków trafiają do jego majątku osobistego.

 

4. Jak współwłasność małżeńską zamienić na rozdzielność majątkową? Podział majątku

Zarówno przed zawarciem związku małżeńskiego, jak i w czasie jego trwania możliwe jest dokonanie rozdzielenia majątków. Należy pamiętać, że w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Konieczne jest najpierw zniesienie wspólności małżeńskiej. W przypadku zgody małżonków bardzo często wystarcza umowa, która przede wszystkim znosi wspólność majątkową, a w dalszej kolejności w sposób szczegółowy i ścisły określa, które składniki majątku przypadają każdej ze stron. Jeśli jednak sytuacja jest konfliktowa i nie ma możliwości dokonania podziału zgodnie z wolą obu stron, wówczas o ustanowienie rozdzielności majątkowej występujemy do sądu.

Wspólność majątkowa wygasa także w każdym przypadku z chwilą orzeczenia rozwodu w przypadku rozpadu związku i pożycia małżeńskiego.

a. Umowa o rozdzielność majątkową

Małżonkowie mogą dowolnie kształtować w zawieranej umowie majątkowej sposób w jaki przedstawiać się będą stosunki majątkowe. Małżonkowie mogą więc: rozszerzać, ograniczać czy całkowicie wyłączać wspólność ustawową tworząc w ten sposób rozdzielność majątkową. W opisywanej umowie należy określić termin, od kiedy obowiązywała będzie zawarta umowa. Z dniem określonym przez małżonków w umowie ustaje wspólność ustawowa i od wskazanego dnia tworzy nowy majątek, który będzie majątkiem odrębnym każdego z małżonków. Dotychczasowy przed dokonaniem podziału będzie współwłasnością. Dla wyodrębnienia przedsiębiorstwa z tej współwłasności i przeniesienia na jednego z małżonków konieczny jest podział/ zniesienie tej współwłasności.

Możliwe jest połączenie umowy wyłączającej wspólność majątkową z umową o podział majątku wspólnego, nabytego podczas trwania wspólności ustawowej. Małżonkowie powinni w takim przypadku zgodnie określić jakie przedmioty stanowią majątek wspólny, wskazać ich wartość oraz dokonać podziału ze wskazaniem, który z małżonków jakie przedmioty lub ich zorganizowaną część (przedsiębiorstwo) nabywa do majątku odrębnego. W takiej umowie można również umówić się na dopłatę wobec jednego z małżonków.

Od momentu dokonania rozdziału majątku zostaje rozdzielona także odpowiedzialność. Nie obejmuje to jednak odpowiedzialności za zobowiązania powstałe do momentu dokonania podziału majątku.

b. Rozdzielność orzeczona przez sąd

W przypadku braku zgody co do zniesienia wspólności majątkowej oraz podziału majątku na rzecz każdego ze współmałżonków, rozdzielność majątkową orzeka sąd. Z wnioskiem o ustanowienie rozdzielności majątkowej i podział można wystąpić do sądu w każdym czasie.

Po ustanowieniu rozdzielności majątkowej do późniejszego podziału majątku wspólnego małżonków mają zastosowanie odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku (zawarte w Kodeksie cywilnym).

Co do zasady dokonywany podział powinien objąć cały majątek, a nie ograniczać się tylko do jego części. Jest jednak dopuszczalne z ważnych powodów ograniczenie podziału do części majątku, a więc właśnie przyznania wyodrębnionego przedsiębiorstwa jednemu z małżonków.

 

5. Rozdzielność majątkowa a długi współmałżonka prowadzącego indywidualne przedsiębiorstwo

Elementem charakterystycznym prowadzenia indywidualnej działalności gospodarczej jest pełna odpowiedzialność przedsiębiorcy za zobowiązania prowadzonego przedsiębiorstwa całym swoim majątkiem, a więc zarówno przedsiębiorstwa, jak i osobistych, w tym stanowiących majątek wspólny małżonków

Co w sytuacji, gdy zapobiegawczo zdecydujemy się na ustrój rozdzielności majątkowej ze współmałżonkiem? Głównym celem takiej decyzji jest to, aby małżonek nie ponosił odpowiedzialności za długi małżonka-przedsiębiorcy. Tak więc w przypadku rozdzielności majątkowej odpowiedzialność za długi małżonka z jego przedsiębiorstwa, a więc po podziale, nie wchodzi w grę.

 

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy: Dz.U.2020.1359 t.j.
2. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U.2020.1575 t.j.)
3. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U.2020.1740 t.j.)