Jak się ubezpieczyć?

Ubezpieczenia to pewien typ umów, których celem jest zabezpieczenie siebie czyli przedsiębiorcy lub przedsiębiorstwa od szkody, utraty majątku, utraty zdrowia przez siebie lub pracowników albo osoby trzecie, które ucierpią na skutek działań przedsiębiorcy lub tzw. ruchu przedsiębiorstwa.

Każdy przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność z tytułu szkód, uszczerbku w zdrowiu lub mieniu, zarówno pracowników, jak i osób, którymi się posługuje, zleceniobiorców, usługodawców, dostawców, sprzedawców, akwizytorów itp., a także wobec każdej osoby fizycznej lub firmy, której jego działalność, jego firmy wyrządziła szkodę.

   1. Rynek ubezpieczeń oferuje szeroką gamę ubezpieczeń skierowanych dla małych i mikro przedsiębiorców. Bez wątpienia przedsiębiorca, który posiada odpowiednie ubezpieczenia może mieć na rynku pewniejszą pozycję pośród potencjalnych kontrahentów. Zatem nie należy marginalizować licznych korzyści płynących dla mikro i małego przedsiębiorcy z zawarcia umowy ubezpieczenia, takich jak zapewnienie stałego bezpieczeństwa finansowego i uniezależnienie się od problemów swoich dostawców, ale i od problemów spowodowanych innymi nieprzewidzianymi zdarzeniami, które mogą znacząco wpłynąć na możliwość prowadzenia przedsiębiorstwa i kondycję finansową przedsiębiorcy. Dzięki zawarciu odpowiedniej umowy ubezpieczanie mały lub mikro przedsiębiorca jest w stanie zminimalizować ryzyko związane z możliwością ponoszenia znacznych kosztów związanych zarówno z koniecznością naprawienia szkód osobom trzecim, jak i z koniecznością naprawienia szkód powstałych po stronie samego przedsiębiorcy.

   2. Ubezpieczenia skierowane do mikro i małych przedsiębiorców należą w większości do ubezpieczeń dobrowolnych, a zatem przedsiębiorca nie jest obowiązany do zawarcia umowy ubezpieczenia. Jednakże taka dobrowolność ubezpieczenia skutkuje również tym, że ubezpieczyciel też nie jest zobligowany zawrzeć daną umowę ubezpieczenia, jeżeli oszacuje negatywnie ryzyko związane z zawarciem takiej umowy. Wyjątkiem od zasady dobrowolności ubezpieczeń są ubezpieczenia dla obu stron obowiązkowe określone w przede wszystkim w ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2500) oraz odrębnych ustawach. Do wyjątków tych należy zgodnie z ww. ustawą zaliczyć:

1. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, zwane dalej "ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych";
2. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego, zwane dalej "ubezpieczeniem OC rolników";
3. Ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, zwane dalej "ubezpieczeniem budynków rolniczych";
4. Także ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia. Do wskazanych tam zawodów objętych obowiązkowym OC należy zaliczyć zawody: adwokat, radca prawny, notariusz, biegły rewident, komornik, doradca podatkowy, zarządca nieruchomości, pośrednik nieruchomości, podmiot prowadzący biuro rachunkowe, rzecznik patentowy, rzeczoznawca majątkowy, detektyw, architekt, inżynier budownictwa, organizator imprez masowych, organizator turystyki, podmiot przyjmujący zamówienia na świadczenia zdrowotne.

   3. Istotą ubezpieczeń, również tych skierowanych do mikro i małych przedsiębiorców jest zapewnienie ochrony ubezpieczeniowej, poprzez wypłatę określonego w umowie świadczenia ubezpieczeniowego osobie poszkodowanej w przypadku zaistnienia zdarzenia ubezpieczeniowego godzącego w przedmiot ochrony objęty danym ubezpieczeniem. W wyniku zaistnienia jednego ze zdarzeń, określonego w umowie ubezpieczenia, skutkującego szkodą w mieniu ubezpieczonego przedsiębiorstwa lub też skutkującego odpowiedzialnością przedsiębiorcy wobec osób trzecich, ubezpieczyciel wypłaca określone w umowie świadczenie mające na celu zrekompensować lub zminimalizować powstałą szkodę.

   4. Tytułem odpowiedzialności może być szereg naruszeń obowiązków lub ryzyk, którymi z domniemania obciążany jest przedsiębiorca. I tak, zgodnie z art. 435 k.c. prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.

Za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli, chyba że zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części nie wynikło ani z braku utrzymania budowli w należytym stanie, ani z wady w budowie (art. 434 k.c.). Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności (art. 430 k.c.). W art. 429 k.c. stanowi się, że kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności (wina w wyborze). Zgodnie z art. 416 k.c. osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu. Natomiast w art. 4491 k.c. stanowi się, że kto wytwarza w zakresie swojej działalności gospodarczej (producent) produkt niebezpieczny, odpowiada za szkodę wyrządzoną komukolwiek przez ten produkt.

   5. W dużym uproszczeniu oferowane na rynku ubezpieczenia skierowane m.in. do mikro i małych przedsiębiorców można podzielić na umowy ubezpieczenia mienia oraz umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. W pierwszym ubezpieczeniu przedmiotem ochrony jest zatem majątek, czyli ściślej minie, a wiec przedmiot własności oraz innych praw majątkowych. Innymi słowy jest to ubezpieczenie aktywów przedsiębiorcy. Do takich ubezpieczeń można zaliczyć ubezpieczenie szkód rzeczowych spowodowanych żywiołami (ogień, eksplozja, burza, deszcz tzw. „nawalny”, etc.) czy też spowodowanych przez inne przyczyny (np. kradzież). Pozostając przy kategoriach ekonomicznych wyróżnień przedmiotu ochrony, to umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej można zakwalifikować, jako ubezpieczenie chroniące ubezpieczonego mikro i małego przedsiębiorcę przed powstaniem i/lub powiększeniem się pasywów, a więc długów i ciężarów jego majątku. W przypadku ubezpieczenia mienia (majątkowego) w razie zaistnienia zdarzenia wywołującego szkodę przedsiębiorca występujący najpierw w charakterze ubezpieczającego będzie występował następnie jako poszkodowany, ponieważ to jego mienie zostało dotknięte szkodą i to właśnie na jego rzecz ubezpieczyciel wypłacać będzie świadczenie. Inaczej jest w przypadku świadczeń z tytułu umowy ubezpieczenia OC (odpowiedzialności cywilnej), gdzie osobą poszkodowaną będzie osoba trzecia. Jak wskazuje art. 822 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczycie zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający.

   6. Inną istotną różnicą pomiędzy umowami ubezpieczeń mienia i umowami ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest fakt, iż zakres przedmiotu ochrony umów ubezpieczenia mienia może być węższy lub szerszy w zależności od ogólnych warunków ubezpieczenia, czy składnikach majątku określonych w umowie. Natomiast w ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej nie występują wyłączenia przedmiotowe. Przykładowo umowa ubezpieczenia mienia może wyłączać z zakresu ubezpieczenia następujące składniki majątku:

- papiery wartościowe, karty płatnicze, kredytowe, debetowe;

- akta, dokumenty, rękopisy, dane zawarte na nośnikach informacji,

- programy komputerowe – chyba że stanowią środki obrotowe,

- mienie nieokreślone we wniosku ubezpieczeniowym albo nieprzypisane do siedziby, lokalizacji przedsiębiorstwa jako miejsce ubezpieczenia;

- powstałe w mieniu pracowniczym,

- budynki lub budowle przeznaczone do rozbiórki oraz wzniesione bez wymaganego prawem zezwolenia,

- budynki lub budowle w trakcie, w związku z budową, rozbudową lub przebudową,

- pojazdy mechaniczne podlegające rejestracji, chyba, ze stanowią fabrycznie nowe środki obrotowe;

- uprawy roślinne, uprawy drzew, krzewów, hodowle zwierząt;

- przedmioty zabytkowe, dzieła sztuki, kolekcje.

Takiego zakresu wyłączeń nie można dokonać w zakresie odpowiedzialności cywilnej.

   7. Zaznaczyć wymaga, iż ubezpieczenia dla mikro i małych przedsiębiorców nie obejmują często szkód powstałych z tytułu wymienionych w umowie konkretnych zdarzeń, co dotyczy nie tylko ubezpieczeń od mienia, ale również ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej. Do takich wyłączeń z przedmiotu ochrony należy zaliczyć szkody powstałe w wyniku:
- umyślnego działania lub zaniechania, a jeśli ubezpieczyciel wprowadził do treści ogólnych warunków ubezpieczenia stosowny zapis, również w przypadku rażącego niedbalstwa ubezpieczonego oraz osób, za które ponosi on odpowiedzialność;

- za które odpowiedzialność regulowana jest w prawie geologicznym i górniczym;

- działania energii jądrowej;

- którego skutki wynikają z naturalnego zużycia lub starzenia się ubezpieczonego mienia w związku z normalnym jego użytkowaniem lub eksploatacją.

- za zdarzenia skutkujące odpowiedzialnością cywilną w ramach obowiązkowych ubezpieczeń OC;

- którego skutkiem jest obowiązek zapłaty kar umownych;

- powodującego szkodę, której rozmiar nie przekracza określonego w umowie progu odpowiedzialności ubezpieczyciela (franczyza integralna);

- działań wojennych;

- za które osoba objęta ubezpieczeniem jest odpowiedzialna wskutek umownego przejęcia odpowiedzialności cywilnej osoby trzeciej;

- związanego z naruszeniem praw autorskich, patentów, znaków towarowych,

- związanego z działaniem środków wybuchowych, wybuchowych emisją lub wyciekiem substancji niebezpiecznych;

- powstałym w związku z terroryzmem, sabotażem, zamieszkami społecznymi, strajkami.

   8. Powyższe wyłączenia są przykładowe i najczęściej spotykane w umowach zawieranych przez zakłady ubezpieczeń z mikro i małymi przedsiębiorcami.

Należy podkreślić, iż zakres ubezpieczenia zależy w każdym przypadku od odpowiedniej konfiguracji przedmiotu ochrony ubezpieczenia. Ubezpieczający (przedsiębiorca) powinien negocjować z ubezpieczycielem i ustalić warunki ubezpieczenia najbardziej korzystne ze względu na charakter prowadzonej działalności. Przede wszystkim mikro i mały przedsiębiorca musi pamiętać, iż kardynalne tutaj jest odpowiednie ustalenie zakresu udzielanej ochrony ubezpieczeniowej, a także określenie wariantu ubezpieczenia (podstawowy, rozszerzony) czy wybór poszczególnych dodatkowych klauzul umownych.

   9. Nie można przy tym zapominać, iż na kształt zakresu przedmiotu ochrony mają wpływ przede wszystkim ogólne warunki ubezpieczenia. Sama umowa ubezpieczenia zawiera zazwyczaj dane stron, wysokość składki, wysokość sumy ubezpieczenia, czas trwania i ponadto odsyła do poszczególnych postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia. Istotnym z punktu widzenia mikro i małego przedsiębiorcy jest, że inaczej niż ma to miejsce o w przypadku konsumentów, w przypadku przedsiębiorców ubezpieczyciel nie ma obowiązku wcześniejszego przekazania OWU przed zawarciem umowy. Będą w tym przypadku obowiązywały ogólne przepisy kodeksu cywilnego zgodnie z którymi, w przypadku, gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona z łatwością mogła dowiedzieć się o jego treści (art. 384 § 2 zd. 1 k.c.).

   10. Zapoznając się przed zawarciem umowy i oceniając postanowienia zawarte w ogólnych warunków ubezpieczenia należy mieć zatem na uwadze przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę ubezpieczenia, tj. art. 805-834 k.c., ponieważ zgodnie z art. 807 k.c. postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia lub postanowienia umowy ubezpieczenia sprzeczne z przepisami kodeksu cywilnego dotyczącego ubezpieczeń są nieważne. Poza przepisami Kodeksu cywilnego, należy także mieć na względzie regulacje zawarte w ustawie z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 656). Zgodnie z art. 15 ust 3 i 5 tej ustawy ogólne warunki ubezpieczenia oraz umowa ubezpieczenia powinny być formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały, a postanowienia sformułowane niejednoznacznie interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego, uposażonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia. Zgodnie z ust. 4 ogólne warunki ubezpieczenia oraz inne wzorce umowy zakład ubezpieczeń zamieszcza na swojej stronie internetowej.

   11. Sama istota umowy ubezpieczenia określona została w kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 805 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. A zatem konstrukcja stosunku prawnego wynikającego z umowy ubezpieczenia polega na tym, że ubezpieczający płaci składki ubezpieczycielowi, a w zamian za to ubezpieczyciel zobowiązany jest spełnić określone w umowie ubezpieczenia świadczenie, zazwyczaj wypłacić pewną kwotę pieniędzy w przypadku zajścia określonego zdarzenia, które wywołuje szkodę po stronie ubezpieczającego. Istotnym przy tym jest dokładne określenia dobra (majątku, odpowiedzialności cywilnej), objętego przedmiotem ochrony ubezpieczyciela.

   12. Należy przy tym wyjaśnić następujące terminy: „Ubezpieczyciel”, „Ubezpieczający” i „Ubezpieczony”. Pod pojęciem „Ubezpieczyciel” należy rozumieć zakład ubezpieczeń, towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych, czyli stronę umowy ubezpieczenia, która zapewnia ochronę ubezpieczeniową na wypadek określonych w umowie ubezpieczenia zdarzeń. Zaznaczyć trzeba, iż przedsiębiorstwo ubezpieczeniowe nazywane jest również wprost jako „zakład ubezpieczeń”. Ten dualizm nazewnictwa wynika z faktu, iż kodeks cywilny w przepisach dotyczących umowy ubezpieczenia posługuje się terminem „Ubezpieczyciel”, natomiast w Ustawie o działalności ubezpieczeniowej funkcjonuje pojęcie „zakładu ubezpieczeń”. Oba określenia są prawidłowe, chociaż termin „ubezpieczyciel” jest pojęciem bardziej wskazującym na funkcję strony umowy ubezpieczenia bez względu na formę (zakład ubezpieczeń, towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych etc.). „Ubezpieczający” to osoba (fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej), która zawiera z ubezpieczycielem umowę ubezpieczenia i zobowiązana jest do zapłaty składki ubezpieczeniowej. Zazwyczaj to ubezpieczający jest ubezpieczonym, czyli beneficjentem świadczenia z umowy ubezpieczenia, tj. na jego rzecz wypłacane jest odszkodowanie za szkodę powstałą w skutek zajścia określonego w umowie ubezpieczenia zdarzenia. Jednakże możliwe jest również, iż ubezpieczający zawiera z ubezpieczycielem umowę, na podstawie której beneficjentem, czyli osobą podlegającą ochronie ubezpieczeniowej będzie osoba trzecia, nazywana „ubezpieczonym”.

   13. Mały i mikro przedsiębiorca zawierając umową ubezpieczenia powinien mieć na uwadze, że zgodnie z art. 805 § 4 k.c. przepisy art. 385(1) – 385 (3) k.c. stosuje się odpowiednio, jeżeli ubezpieczającym jest osoba fizyczna zawierająca umowę ubezpieczenia związaną bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Oznacza to, że ustawodawca przyznał ubezpieczającemu status konsumenta, również w przypadku gdy jest on osobą fizyczną zawierającą umowę związaną bezpośrednio z jego działalnością gospodarczą lub zawodową. Zatem zasady obowiązujące w obrocie konsumenckim w ubezpieczeniach dotyczą tu wyjątkowo nie tylko konsumentów, ale i osób fizycznych, które zawierają umowę ubezpieczenia związaną bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą czy zawodową. W praktyce dotyczyć to będzie małych i mikro przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą lub działających na podstawie spółki cywilnej. Praktycznym skutkiem takiego podmiotowego rozszerzenia zakresu działania ochrony ubezpieczeniowej jest możliwość kwestionowania również przez osoby fizyczne, które zawierają umowę ubezpieczenia związaną bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą (bez nadania im statusu konsumenta) skuteczności zastrzeżenia i stosowania postanowień OWU, także w części, które spełniają przesłanki do uznania ich za postanowienia niedozwolone w myśl przepisów art. 385(1)-385(3) k.c. Powołane przepisy dotyczą zasad zawierania umów z konsumentami. W myśl tych regulacji postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Nieważność dotyczy tylko tych postanowień, które nie zostały uzgodnione z konsumentem a przy tym są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy, natomiast umowa w pozostałej część pozostaje ważna. Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. W art. 385 (3) k.c. został wymieniony przykładowy zakres postanowień, które w razie wątpliwości uważa się za niedozwolone. Należą do nich w szczególności takie postanowienia, które:

1. Wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,
2. Wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,
3. Wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony,
4. Przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy,
5. Zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,
6. Uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju,
7. Uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie,
8. Uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta,
9. Przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy,
10. Uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,
11. Przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową,
12. Wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania,
13. Przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy,
14. Pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,
15. Zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia,
16. Zakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy,
17. Nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego,
18. Stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia,
19. Przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia,
20. Przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy,
21. Uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności,
22. Przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta,
23. Wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.

  14. Ponadto Ustawa o działalności ubezpieczeniowej wskazuje, jakie elementy powinny zostać określone w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Katalog ten nie jest zamknięty, wobec tego ubezpieczyciel (zakład ubezpieczeń) może w nich określić również inne elementy, niż postanowienia wymienione w ustawie, jednakże te, na które wskazuje ustawodawca powinny się w OWU znaleźć. Do koniecznych elementów umowy ubezpieczenia należy zaliczyć (art. 16):

1. Rodzaj ubezpieczenia i jego przedmiot;
2. Warunki zmiany sumy ubezpieczenia lub sumy gwarancyjnej, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia taką zmianę przewidują;
3. Prawa i obowiązki stron umowy ubezpieczenia;
4. Zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń;
5. Sposób ustalania rozmiaru szkody - przy ubezpieczeniach majątkowych;
6. Sposób określania sumy odszkodowania lub innego świadczenia, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia przewidują odstępstwa od zasad przewidzianych w przepisach prawa;
7. Sposób ustalania i opłacania składki ubezpieczeniowej;
8. Metodę i sposób indeksacji składek ubezpieczeniowych, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia przewidują indeksację składek;
9. Tryb i warunki dokonania zmiany umowy ubezpieczenia zawartej na czas nieokreślony;
10. Przesłanki, sposób oraz termin wypowiedzenia umowy ubezpieczenia, jeżeli ogólne warunki ubezpieczenia przewidują taką możliwość, a także przesłanki, sposób oraz termin wystąpienia z umowy ubezpieczenia grupowego;
11. Termin i sposób odstąpienia od umowy ubezpieczenia.

Ponadto, ubezpieczyciel ma obowiązek zawierać w stosowanych przez siebie wzorcach umów, w szczególności w ogólnych warunkach ubezpieczenia, informacje, które postanowienia określają (art. 17):

1. Przesłanki wypłaty odszkodowania i innych świadczeń lub wartości wykupu ubezpieczenia;
2. Ograniczenia oraz wyłączenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń uprawniające do odmowy wypłaty odszkodowania i innych świadczeń lub ich obniżenia;
3. Koszty oraz wszelkie inne obciążenia potrącane ze składek ubezpieczeniowych, z aktywów ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych lub poprzez umorzenie jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych;
4. Wartość wykupu ubezpieczenia w poszczególnych okresach trwania ochrony ubezpieczeniowej oraz okres, w którym roszczenie o wypłatę wartości wykupu nie przysługuje.

   15. Zgodnie z art. 809 k.c. Ubezpieczyciel zobowiązany jest potwierdzić zawarcie umowy ubezpieczenia dokumentem ubezpieczenia. Zazwyczaj sama umowa ubezpieczenia zawiera dane Ubezpieczyciela, Ubezpieczającego (ew. Ubezpieczonego), wysokość składek, sumę ubezpieczenia oraz przedmiot ubezpieczenia w odniesieniu do ogólnych warunków ubezpieczenia. W praktyce cały „szkielet” stanowią ogólne warunki ubezpieczenia, określając dokładnie przedmiot ochrony ubezpieczenia, natomiast sama umowa, nazywana też „polisą” czy „certyfikatem” zawiera dane stron, czas na jaki umowa jest zawarta oraz odstępstwa od OWU.

   16. Zgodnie z art. 811 § 1 k.c. w przypadku, gdy w odpowiedzi na złożoną ofertę ubezpieczyciel doręcza ubezpieczającemu dokument ubezpieczenia zawierający postanowienia, które odbiegają na niekorzyść ubezpieczającego od treści złożonej przez niego oferty, ubezpieczyciel obowiązany jest zwrócić ubezpieczającemu na to uwagę na piśmie przy doręczeniu tego dokumentu, wyznaczając co najmniej 7-dniowy termin do zgłoszenia sprzeciwu, wobec takiej niekorzystnej zmiany w stosunku do oferty. W razie nie wykonania tego obowiązku zmiany dokonane na niekorzyść ubezpieczającego nie są skuteczne, a umowa zostaje zawarta zgodnie z warunkami oferty. W przypadku, gdy Ubezpieczający nie zgłosi sprzeciwu w wyznaczonym terminie umowa dochodzi do skutku zgodnie z treścią dokumentu ubezpieczenia następnego dnia po upływie terminu wyznaczonego do złożenia sprzeciwu.

   17. Zgodnie z art. 812 par 4 k.c., jeżeli umowa ubezpieczenia jest zawarta na okres dłuższy niż sześć miesięcy Ubezpieczający ma prawo odstąpienia od umowy ubezpieczenia, w terminie 30 dni, a w przypadku, gdy ubezpieczający jest przedsiębiorcą w terminie 7 dni, od zawarcia umowy. Odstąpienie od umowy nie zwalnia ubezpieczającego z obowiązku zapłacenia składki za okres, w jakim ubezpieczyciel udzielał ochrony ubezpieczeniowej. Oznacza to, że w przypadku zawarcia przez mikro lub małego przedsiębiorcę umowy ubezpieczenia na okres dłuższy niż pół roku, wówczas Ubezpieczający może w ciągu 7 dni od zawarcia umowy odstąpić od umowy ubezpieczenia. Biorąc pod uwagę art. 807 par. 1 k.c. umowa ubezpieczenia lub OWU nie mogą zawierać postanowień sprzecznych z przepisami k.c. dotyczącymi umowy ubezpieczenia, co tym samym oznacza, iż przedsiębiorcy będącemu ubezpieczającym przysługuje prawo odstąpienia w terminie co najmniej 7 dni; Strony w umowie mogą zatem uzgodnić dłuży termin.

   18. Ponadto zgodnie z art. 812 par. 5 jeżeli umowa zawarta jest na czas określony, ubezpieczyciel może ją wypowiedzieć jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie, a także z ważnych powodów, jednak wyraźnie określonych w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia.

   19. Niezwykle ważny przepis w kontekście ustalania treści umowy ubezpieczenia zawiera art. 812 par. 8 k.c, zgodnie z którym ubezpieczyciel zobowiązany jest przedstawić ubezpieczającemu różnice pomiędzy treścią umowy a ogólnymi warunkami ubezpieczenia w formie pisemnej przed zawarciem umowy ubezpieczenia. W przypadku niedopełnienia tego obowiązku ubezpieczyciel nie może powoływać się na różnicę niekorzystną dla ubezpieczającego. Jednakże regulacja ta nie znajduje zastosowania w przypadku, gdy umowa ubezpieczenia zawierana jest w drodze negocjacji.

   20. Istotnym elementem umowy ubezpieczenia jest składka. Jest to świadczenie, które zobowiązuje się płacić Ubezpieczający w zamian za co otrzymuje od Ubezpieczyciela gwarancję, że w razie nastąpienia przewidzianego w umowie zdarzenia wywołującego szkodę uzyska od Ubezpieczyciela świadczenie mające tą szkodę pokryć. Zgodnie z art. 813 § 1 k.c. składkę oblicza się za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela. Natomiast w przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przed upływem okresu, na jaki została zawarta umowa, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej. Co do zasady składka powinna zostać zapłacona jednocześnie z zawarciem umowy ubezpieczenia, a w przypadku gdy umowa doszła do skutku przed doręczeniem dokumentu ubezpieczenia – w ciągu 14 dni od ego doręczenia. Oczywiście Strony mogą umówić się inaczej, co do momentu płatności składki.

   21. Przepisy kodeksu cywilnego określają moment, od którego ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność w zw. z umową ubezpieczenia. Jeżeli w umowie strony nie umówią się inaczej, wówczas odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się od dnia następującego po zawarciu umowy, jednak nie wcześniej niż po dniu zapłacenia składki lub jej pierwszej raty.

   22. W przypadku, gdy ustalono, że ubezpieczyciel ponosi odpowiedzialność jeszcze przed zapłaceniem składki, lub jej pierwszej raty, a ubezpieczający nie zapłaci w terminie składki lub jej pierwszej raty, wówczas ubezpieczyciel może wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym i żądać zapłaty składki za okres, przez który ponosił on odpowiedzialność. Nieterminowa płatność składki lub jej części przez ubezpieczającego może powodować ustanie odpowiedzialności ubezpieczyciela, ale tylko wtedy, gdy taki skutek przewidywała umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia, a ubezpieczycie po upływie terminu wezwał ubezpieczającego do zapłaty z zagrożeniem, że brak zapłaty w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania spowoduje ustanie odpowiedzialności. Oznacza to, że brak terminowej płatności składki przez ubezpieczającego będzie mogło skutkować wypowiedzeniem przez ubezpieczyciela umowy przy łącznym spełnieniu następujących warunków: po pierwsze możliwość takiego wypowiedzenia jest przewidziana w umowie lub w owu oraz przy wezwaniu ubezpieczającego przez ubezpieczyciela do zapłaty. Wezwanie do zapłaty powinno zawierać ostrzeżenie ubezpieczającego, że w przypadku braku płatności zaległej składki lub jej raty odpowiedzialność ubezpieczyciela ustnie. Tym samym wezwanie ubezpieczającego do zapłaty bez tego zagrożenia nie będzie uprawniało ubezpieczyciela do wypowiedzenia umowy z powodu nieterminowej płatności składki lub jej części.

   23. Warto wskazać, iż zgodnie z art. 816 k.c. w przypadku, gdy zostanie ujawniona okoliczność, która pociąga za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa zajścia zdarzenia, np. wypadku, to każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany wysokości składki, poczynając od chwili, w której zaszła ta okoliczność nie wcześniej jednak niż od początku bieżącego okresu ubezpieczenia. W razie zgłoszenia takiego żądania druga strona może w terminie 14 dni wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym. (Nie dotyczy to jednak ubezpieczeń na życie).

   24. Niewątpliwie mikro i mały przedsiębiorca powinien dokonać przeglądu i analizy swoich potrzeb dla zdecydowania się na optymalne ubezpieczenie zarówno związane z mieniem, czy też związane z ruchem przedsiębiorstwa lub OC. Następnie przed wyborem konkretnego ubezpieczenie powinien dokładnie przeanalizować ogólne warunki ubezpieczenia oferowanych przez różnych ubezpieczycieli oraz składki dla określonego zakresu ubezpieczenia. Wybór ubezpieczyciela powinien być świadomy i brać pod uwagę jak on funkcjonuje na rynku. Patrz również www.rzu.gov.pl.

   25. Efektem realizacji umowy ubezpieczenia jest pokrycie co do zasady szkody. I niestety tylko szkody, przy czym z kosztami jej usunięcia. Wynika to z art. 361 i nast. k.c., które stanowią, iż zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W tych samych granicach, o ile inaczej nie stanowi ustawa lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Poza przepisami kodeksu cywilnego należy także zwrócić uwagę na przepisy Ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2019 r. poz. 381)