Przeniesienie jednoosobowej działalności gospodarczej

Użytkowniczka serwisu pragnie przekazać synowi prowadzone przez siebie we własnym lokalu przedsiębiorstwo handlowe. Zapytanie dotyczy możliwości wykonania takiej operacji możliwie najmniejszym kosztem oraz ewentualnie możliwości przekształcenia działalności w spółkę.

Przeniesienie jednoosobowej działalności gospodarczej (JDG) na inną osobę można wykonać na kilka sposobów, jednak należy pamiętać, że paradoksalnie jest to operacja bardziej skomplikowana niż typowa sprzedaż spółki. JDG jest bytem ściśle powiązanym z osobą prowadzącą taką działalność. Nie istnieje wydzielony majątek JDG – cały majątek firmy jest majątkiem przedsiębiorcy i to przedsiębiorca osobiście odpowiada za jej zobowiązania. Z tego względu przeniesienie JDG na inną osobę wymaga wykonania pewnych dodatkowych operacji. Zależnie od intencji przeniesienie może mieć zarówno formę odpłatną (sprzedaż) jak nieodpłatną (darowizna). Zasadniczo najczęściej spotyka się następujące sposoby przeprowadzenia takiej operacji:

• sprzedaż poszczególnych składników majątku przedsiębiorstwa (tzw. asset deal);
• aport przedsiębiorstwa JDG lub Zorganizowanej Części Przedsiębiorstwa JDG (ZCP) do spółki prawa handlowego i przeniesienie własności udziałów, akcji lub ogółu praw i obowiązków w tak wyposażonej spółce na osobę trzecią (tzw. share deal);
• przekształcenie JDG w spółkę z o.o. i przeniesienie udziałów w spółce na osobę trzecią.

Przeniesienie składników majątku

W pierwszym wariancie polegającym na sprzedaży / darowiźnie samych składników majątku, przeniesieniu podlegają jedynie wskazane składniki majątku przedsiębiorcy. Przeniesienie umów wymaga dokonania ich cesji na wybraną osobę trzecią, która de facto powinna uprzednio rozpocząć prowadzenie własnej działalności (w wybranej przez siebie formie). Przeniesienie zobowiązań umownych będzie wymagać ponadto uzyskania zgody kontrahentów. W takim wypadku nie mamy do czynienia z kontynuacją prowadzonej działalności, a nabywca poszczególnych składników działalności prowadzi swoją odrębną działalność. Ponieważ w tym wypadku nie dochodzi do sukcesji generalnej, problematyczne może być przeniesienie pozwoleń, koncesji i zezwoleń przyznanych przedsiębiorcy prowadzącemu JDG. Nabywca w praktyce kontynuuje działalność gospodarczą poprzednika, ale robi to już pod własnym imieniem i nazwiskiem (firmą) oraz numerem NIP. Zmianie z pewnością podlegają więc dane do faktur, adres dostaw, itp.

Przeniesienie poszczególnych składników majątku przedsiębiorstwa oraz dokonanie cesji praw z umów można dokonać w zwykłej formie pisemnej, chyba że przeniesienie danych składników wymaga formy szczególnej (przykładowo przeniesienie własności nieruchomości będzie wymagało zachowania formy aktu notarialnego). Należy mieć na względzie, że przeniesienie takie będzie oczywiście wywoływać skutki podatkowe, za wyjątkiem dokonania darowizny w obrębie tzw. zerowej grupy podatkowej obejmujących zgodnie z art. 4a Ustawy o podatku od spadków i darowizn: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę.

Aport

Drugi wariant obejmuje przeniesienie całości przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części (o ile taką samodzielną część można wyodrębnić z JDG) w ramach aportu do wybranej, uprzednio utworzonej spółki prawa handlowego. Należy pamiętać o odpowiednim wyłączeniu danych składników przedsiębiorstwa, jeśli nie mają być przedmiotem aportu, ponieważ zgodnie z art. 552 kodeksu cywilnego czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.

Wniesienie przedsiębiorstwa aportem skutkuje solidarną odpowiedzialnością nabywcy (w tym wypadku spółki, zob. dalej wybór spółki) ze zbywcą przedsiębiorstwa za zobowiązania przedsiębiorstwa związane z jego prowadzeniem, chyba że w chwili nabycia nabywca nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela, stosownie do art. 554 kodeksu cywilnego.

Umowa aportowa musi być zawarta co najmniej w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, stosownie do art. 751 § 1 kodeksu cywilnego, natomiast, gdy w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość konieczna jest forma aktu notarialnego.

Aport przedsiębiorstwa lub ZCP do spółki kapitałowej jest neutralny na gruncie podatku dochodowego zarówno dla wspólników, jak i samej spółki pod warunkiem, że jest przeprowadzony z przyczyn uzasadnionych ekonomicznie co może skutkować koniecznością przygotowanie dodatkowej dokumentacji zawierającej takie uzasadnienie na wypadek kontroli organów podatkowych. Z kolei aport do spółki osobowej (np. spółki jawnej lub komandytowej) jest neutralny podatkowo bez względu na jego przedmiot.

Po aporcie działalność będzie kontynuowana w ramach wybranej spółki, jednak należy poinformować kontrahentów o wynikających z tego zmianach.

Przeniesienie działalności na osobę trzecią będzie polegało zatem na przeniesieniu na nią udziałów lub całości praw i obowiązków w spółce, do której wniesiono aport. Taka forma prawna ułatwia również ewentualny dalszy obrót przedsiębiorstwem.

Przekształcenie

Trzecim wariantem jest przekształcenie JDG w spółkę kapitałową stosownie do przepisów art. 5841 i następnych kodeksu spółek handlowych, a po takim przekształceniu dokonanie przeniesienia udziałów lub akcji na podmiot trzeci. Korzyścią takiego rozwiązania jest fakt, iż z dniem przekształcenia spółka nabywa wszystkie prawa i obowiązki przekształcanego przedsiębiorcy, zgodnie z art. 5842 § 1 kodeksu spółek handlowych. W szczególności spółka staje się podmiotem koncesji, ulg, zezwoleń, które zostały przyznane wcześniej przedsiębiorcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej.

Minusem tego rozwiązania jest konieczność sporządzenia planu przekształcenia w formie aktu notarialnego oraz konieczności sporządzenia sprawozdania finansowego na użytek przekształcenia.

Wybór spółki

Część z przedstawionych powyżej wariantów wymaga wyboru typu spółki, w ramach której kontynuowana będzie następnie działalność przedsiębiorcy. Warto podkreślić, że co do zasady w wypadku spółek kapitałowych, ich wspólnik lub akcjonariusz jest chroniony przed osobistą odpowiedzialnością za zobowiązania spółki. Należy jednak pamiętać o ciążącym na spółkach kapitałowych tzw. podwójnym opodatkowaniu – najpierw CIT płaci sama spółka, a potem PIT (CIT – w zależności od typu wspólnika) płacą wspólnicy od dywidendy.

Dodatkowo, dla małych działalności należy zasadniczo odradzać wykorzystanie spółki akcyjnej ze względu na podwyższony reżim prowadzenia tej spółki oraz związane z tym wyższe koszty. Popularnym rozwiązaniem jest wykorzystywanie w związku z tym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ze względu na jej niski minimalny kapitał zakładowy (5000 zł) oraz stosunkowo prostą obsługę korporacyjną.

W wypadku spółek osobowych wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki (reżim tej odpowiedzialności różni się jednak zależnie od typu spółki). Co do zasady spółki osobowe są zwolnione z podatku CIT, a więc nie zachodzi przypadek podwójnego opodatkowania (należy mieć na uwadze planowane w tym zakresie przez ustawodawcę zmiany dotyczące opodatkowania spółek komandytowych).

Wybór konkretnego typu spółki powinien być w związku z tym poprzedzony dokładną analiza prawno-podatkową uwzględniającą konkretne realia prowadzonej działalności.

Podsumowanie

Podsumowując należy podkreślić, że zasadnicze koszty przekazania synowi działalności gospodarczej, będą zależne od wybranego modelu przeniesienia własności przedsiębiorstwa, względnie typu spółki w jaki zostanie przekształcona JDG lub do jakiej zostanie wniesiony aport. Ze względu na istniejące zwolnienia podatkowe koszt samego przeniesienia będzie porównywany, a zasadnicze różnice będą zachodzić ze względu na typ podejmowanych czynności techniczno-organizacyjnych właściwych dla każdego wariantu. Należy jednak mieć na uwadze, że wybór formy dla prowadzonej dalej działalności może się wiązać z diametralnie różnymi kosztami jej prowadzenia, w tym różnym poziomem opodatkowania.

Porada została przygotowana przez prawników Kancelarii Gessel, Koziorowski Sp. k.

Podstawa prawna (stan na dzień 23.11.2020):

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740,
• Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1526).