Jak zabezpieczać prawa majątkowe do autorskich praw majątkowych do utworów stanowiących podstawę znaków towarowych, wzorów użytkowych, przemysłowych.

Przedsiębiorco, zabezpiecz sobie te wartości niematerialne, które wytworzyło Twoje przedsiębiorstwo, a które konkurenci zapewne zechcą Ci ukraść...

Na początek określmy znaczenie podstawowych pojęć i tego, czego one dotyczą.

• Znak towarowy, najczęściej potocznie nazywany też mianem ‘logo’,  to graficzne oznaczenie towarów lub usług jednego przedsiębiorcy dla odróżnienia ich od towarów lub usług innego przedsiębiorcy – to właśnie jest zasadniczy cel który przyświeca stosowaniu go. Rolę tę może pełnić słowo, rysunek, zestawienie barw, forma produktu lub jego opakowania, kompozycja dźwiękowa.  Znak towarowy służy do umieszczania go na towarach, opakowaniach, reklamach, pojazdach i budynkach. Na logo składa się sygnet i logotyp, choć w praktyce te elementy też nazywane są logo (podobnie jak używane zamiennie słowa logo i logotyp). Logotyp to graficzne przedstawienie nazwy dla identyfikacji marki lub producenta, logotyp może stanowić sam sygnet (czyli symbol graficzny) lub sama nazwa. Komplet tych elementów to logo, a zarejestrowane logo to właśnie znak towarowy. Rejestracja znaku służy dla wzmocnienia jego ochrony prawnej.

• Wzór użytkowy to kolejny rodzaj własności przemysłowej (ustawa: Prawo własności przemysłowej z 30 czerwca 2000 r.) – obok wzoru przemysłowego, wynalazku, znaku towarowego, topografii układów scalonych, oznaczeń geograficznych. Zgodnie z ustawą, wzorem użytkowym jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci (art.94). Charakter techniczny i użyteczność eliminują z tego kręgu przedmiotów wzory służące wyłącznie do zaspokajania potrzeb estetycznych, nie mające poza tym żadnego użytecznego przeznaczenia. Wzór użytkowy uważa się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli pozwala ono na osiągniecie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z przedmiotów (art.94.2).

• Wzór przemysłowy dotyczy przedmiotów wytwarzanych w sposób przemysłowy, posiadających oryginalną formę zewnętrzną. Ustawa określa go jako ‘nową i posiadającą indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadaną mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych’ (art.102).

Autorstwo znaków towarowych, wzorów użytkowych i przemysłowych.

Jak wynika z charakteru opisywanych tworów objętych własnością przemysłową – zainteresowani nimi są producenci lub usługodawcy. Nie zajmujemy się tu utworami (przedmiotami prawa autorskiego), ponieważ to odrębna szeroka dziedzina. Rozważmy – na przykładzie znaku towarowego – sposób dochodzenia do zarejestrowanego logo. Są zazwyczaj dwa sposoby realizacji tego celu. Pierwszy polega na tym, że logo tworzy się niejako samo – pojawia się jakiś znak graficzny, symbol już istniejący ale przetworzony i zastosowany przez pracownika przedsiębiorstwa niejako przypadkowo, na razie bez intencji tworzenia logo, ale poprzez przyjętą praktykę stający się nim. Odmianą tego sposobu jest wymyślenie logo przez właściciela przedsiębiorstwa. Drugi, polegający na tym, że przedsiębiorca zleca wybranemu grafikowi/agencji reklamowej stworzenie dlań logo. Odmianą tego sposobu jest ogłoszenie konkursu otwartego lub zamkniętego na logo. Żaden z tych sposobów nie zapewnia automatycznie bezpieczeństwa prawnego dla przedsiębiorcy. Zaniechanie działań zabezpieczających interes prawny przedsiębiorcy w tym zakresie jest obarczone dużym ryzykiem i możliwością poniesienia dużych strat – finansowych i wizerunkowych.

Niebezpieczeństwo polega na tym, że przedsiębiorca może nieumyślnie użyć jako swego logo utworu plastycznego stanowiącego cudzą własność intelektualną (uprawnionym może być zarówno autor tego utworu jak i osoba które uzyskała od autora prawa majątkowe do niego) albo cudzego znaku towarowego.

W pierwszej grupie przypadków znajdzie się sytuacja, gdy autorem całości logo lub jego istotnego fragmentu jest pracownik przedsiębiorstwa, do którego obowiązków nie należało tworzenie utworów plastycznych, a który przestał już być pracownikiem i ... zgłasza się do przedsiębiorcy z roszczeniami finansowymi wraz z zagrożeniem żądania zaprzestania  korzystania przez przedsiębiorcę z logo. Inna możliwość to wybranie na logo istniejącego utworu plastycznego lub słowno-graficznego, znalezionego ‘gdzieś w internecie’. W efekcie, po paru miesiącach lub latach do przedsiębiorcy zgłasza się uprawniony do utworu lub znaku towarowego i domaga się  – poza odszkodowaniem w znacznej wysokości - do  natychmiastowego zaniechania korzystania ze znaku. Wreszcie inna grupa przypadków – przedsiębiorca wprawdzie zamówił stworzenie projektu logo u grafika lub w wyspecjalizowanej agencji reklamowej i otrzymał odpowiadający mu projekt, który wprowadził do stosowania,  ale po jakimś czasie pojawił się u niego twórca owego projektu dowodzący, że minął okres w którym przedsiębiorca miał prawo korzystać z niego; dalsze korzystanie z niego wymagać będzie poniesienia dalszych nakładów finansowych.

Każdy z tych przypadków może oznaczać dla przedsiębiorcy katastrofę finansową (poniesione nakłady na promocje i reklamę z użyciem dotychczasowego logo + odszkodowanie dla właściciela praw majątkowych + koszty stworzenia nowego logo i jego wypromowania) i wizerunkową (to jak utrata twarzy – a na nową trzeba będzie od początku pracować).

Jak z powyższego wynika, to nie rejestracja znaku towarowego powinna być  priorytetem i zasadniczym problemem – to kwestia uregulowania praw majątkowych do utworu/utworów składających się na logo. Dopiero po tym stadium należy przystąpić do rejestracji znaku towarowego w Urzędzie Patentowym,  aby uzyskać ochronę przed tymi, którzy próbują bezprawnie zakłócić przedsiębiorcy korzystanie z jego logo wdzierając się w jego klientelę używając jego znaku w całości lub w postaci przerobionej.

Ochrona zarejestrowanych znaków towarowych, wzorów użytkowychi wzorów przemysłowych

Instrukcja zabezpieczenia praw majątkowych  autorskich do utworustanowiącego znak towarowy, wzór użytkowy, wzór przemysłowy 

1.  krok przedsiębiorcy

Otrzymałeś projekt logo swej firmy, który ma się stać po rejestracji – znakiem towarowym, należącym do przedsiębiorstwa i służącym do oznaczania go i jego produktów i usług.

Jeżeli odpowiada ci pod względem estetycznym, pasuje charakterem i stylem do twego przedsiębiorstwa/towarów i usług sprawdź jego oryginalność. Zapewnienie autora, że jest on wynikiem wyłącznie jego osobistej twórczości nie zawsze jest prawdziwe. Zważywszy jak wielkie znaczenie ma logo dla każdego przedsiębiorcy i jak wielkich nakładów finansowych wymaga jego wypromowanie i utrwalenie w świadomości odbiorców – warto upewnić się, że nie ma już w obrocie takiego samego logo lub niebezpiecznie podobnego. Przegląd znaków w Urzędzie Patentowym, bazy Register Plus dla znaków towarowych  i  TMview czy wyszukiwarki w rodzaju Google ułatwiają taki test, można też posłużyć się pomocą doświadczonego rzecznika patentowego, który ma dostęp do wyspecjalizowanych baz danych tego rodzaju i w razie potrzeby, rozwieje wątpliwości co do możliwych podobieństw do innych znaków towarowych.

2.  krok przedsiębiorcy

Załatw sprawę praw majątkowych do projektu dostarczonego ci logo, mającego być twoim znakiem towarowym.

Jeżeli autorem logo lub wzoru użytkowego czy przemysłowego jest pracownik twego przedsiębiorstwa upewnij się, że w zakresie obowiązków jest właśnie tego rodzaju działalność. A więc że projekt logo stworzył zatrudniony grafik do którego obowiązków pracowniczych należy m.in. tworzenie projektów graficznych oprawy plastycznej przedsiębiorstwa (listowników, wizytówek, stron internetowych i wszystkich znaków identyfikacyjnych) a projekt wzoru użytkowego czy przemysłowego pracownik lub grupa pracowników, który został zatrudniony do tego właśnie celu i jest na to potwierdzenie w umowie o pracę. Jeśli tak jest – nie musisz robić nic więcej. Prawa należą do pracodawcy zgodnie z art. 11 ustawy o prawie autorskim. Ale gdy twórcą projektu jest pracownik zatrudniony do innych celów (np. handlowiec, księgowy, fotografka czy dekorator ) przepis ten nie ma zastosowania – powinieneś zawrzeć z nim oddzielną umowę dotyczącą przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworu w pełnym zakresie (całość autorskich praw majątkowych – na wszystkich polach eksploatacji, bez ograniczeń terytorialnych i czasowych).

W każdym razie zachowaj tu czujność – brak roszczeń ze strony pracownika nie oznacza że one nie pojawią się później, one zazwyczaj  ujawniają się wówczas, gdy pracownik zmienia status na ... byłego pracownika.

Jeśli zamówiłeś wykonanie projektu poza przedsiębiorstwem - u grafika lub agencji, sprawdź czy w umowie zagwarantowano, że wszelkie prawa majątkowe do projektu będą, w razie jego przyjęcia, należały do twego przedsiębiorstwa bez jakichkolwiek ograniczeń czy warunków Jeżeli tak nie jest, nie powinieneś takiej umowy podpisywać – całość praw do logo ma należeć do przedsiębiorstwa.   Oczywiście, istnieją niezbywalne autorskie prawa osobiste do utworu stanowiącego twe logo jak prawo do autorstwa, ale w przypadku logo owo autorstwo jest ujawniane nie przy jego codziennym stosowaniu (czyli z notą wskazującą na jego autorstwo), ale wyłącznie przy okazji branżowych imprez projektantów graficznych czy reklamowych. Uważnie sprawdź treść umowy przedłożonej ci do podpisu przez agencję reklamową w której zamówiłeś projekt; zdarza się, że umowy takie zawierają zapis pozwalający na korzystanie (w ramach umówionego wynagrodzenia dla agencji) z projektu określony okres (np. 3 lata), po upływie którego należy uzyskać zgodę agencji na kontynuację i zapłacić jej nowe wynagrodzenie. Jest wskazane, aby umowę w przedmiocie przeniesienia całości autorskich praw majątkowych do projektu mającego stanowić twój znak towarowy sporządził lub przynajmniej skonsultował prawnik, specjalizujący się w tym zakresie.

Wskazówki powyższe odnoszą się oczywiście także do wzoru użytkowego lub przemysłowego.

3. krok przedsiębiorcy- A. rejestracja znaku towarowego

Jeśli już dysponujesz projektem, do którego przysługują ci prawa majątkowe, możesz przystąpić do rejestracji, która zapewni ci ochronę prawną w razie zakłócenia korzystania z twych praw. Służy temu rejestracja w Urzędzie Patentowym, która jest zabiegiem dość prostym – możesz skorzystać z pomocy rzecznika patentowego, który zajmuje się właśnie tego rodzaju działalnością, możesz to też zrobić zlecając to pracownikowi swego przedsiębiorstwa. Formularze niezbędne do rejestracji znajdują się w Urzędzie Patentowym wraz z instrukcja ich wypełniania, więc nad tą kwestia nie będziemy się zatrzymywać. Okres na który otrzymasz z UP prawo ochronne to 10 lat, z możliwością późniejszego przedłużenia ochrony. Zgłoszenie z wniosku zostanie upublicznione w  bazie Register Plus dla znaków towarowych w terminie do dwóch miesięcy od daty zgłoszenia oraz opublikowane w Biuletynie Urzędu Patentowego.  W terminie 3 miesięcy od daty ogłoszenia w BUP osoby trzecie mogą wnieść sprzeciw wobec twego zgłoszenia.  W razie braku sprzeciwu lub w przypadku wydania ostatecznej decyzji w sprawie sprzeciwu, Urząd wyda decyzję o udzieleniu prawa ochronnego lub odmowie udzielenia prawa ochronnego. Wówczas należy wnieść opłatę za ochronę i publikację.

Zgłoszenie w postaci elektronicznej może być dokonane jedynie przy użyciu oprogramowania i w formatach używanych przez Urząd Patentowy. Dokumenty w postaci elektronicznej muszą zostać opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub profilem zaufanym.

Składając wniosek o rejestrację należy uiścić opłaty jednorazowe: od zgłoszenia znaku towarowego dla towarów i usług, które zaklasyfikowane są zgodnie z obowiązującą klasyfikacją nicejską: w jednej klasie towarowej 450 zł (400 zł za głoszenie w postaci elektronicznej), 120 zł za każdą następną klasę towarową, 90 zł za publikację informacji o udzielonym prawie ochronnym, 600 zł  za wniesiony sprzeciw wobec zgłoszenia znaku towarowego, 1000 zł za wniosek o wydanie decyzji w postępowaniu spornym.

3.  krok przedsiębiorcy – B. rejestracja wzoru użytkowego

Jeśli już dysponujesz projektem, do którego przysługują ci prawa majątkowe, możesz przystąpić do rejestracji, która zapewni ci ochronę prawną w razie zakłócenia korzystania z twych praw. Służy temu rejestracja w Urzędzie Patentowym, która jest zabiegiem dość prostym – możesz skorzystać z pomocy rzecznika patentowego, który zajmuje się właśnie tego rodzaju działalnością, możesz to też zrobić zlecając to pracownikowi swego przedsiębiorstwa. Formularze niezbędne do rejestracji znajdują się w Urzędzie Patentowym wraz z instrukcja ich wypełniania, więc nad tą kwestia nie będziemy się zatrzymywać. Okres na który otrzymasz z UP prawo ochronne to 10 lat, z możliwością późniejszego przedłużenia ochrony.

Prawo dokonania rejestracji wzoru użytkowego lub przemysłowego należy także do twórcy, jeśli nie zachodziły warunki opisane wyżej (kreacja w ramach obowiązków pracowniczych). Nic nie stoi na przeszkodzie, aby po rejestracji dokonanej na rzecz twórcy, przenieść przysługujące mu prawa majątkowe na przedsiębiorcę.

Wniosek o rejestrację wzoru użytkowego powinien zawierać rysunek wzoru, opis rozwiązania, istotnych cech technicznych z zastrzeżeniem rozwiązań, oraz opis przedmiotu i część funkcjonalnych oraz dowód uiszczenia opłaty rejestrowej.

Jeżeli przy przeglądaniu baz danych stwierdzimy, że jakiś podmiot już zgłosił nasz wzór użytkowy jako własny (a zdarza się to nierzadko), możemy wnieść sprzeciw do UP w terminie 3 miesięcy od daty jego zgłoszenia (po tym terminie pozostaje jedynie droga sądowa). Sprzeciw powinien zawierać oznaczenie stron, wskazanie podstawy faktycznej i prawnej sprzeciwu wraz z uzasadnieniem oraz dowód uiszczenia opłaty.

Prawo przemysłowe zawiera też przepisy karne – ten kto zgłasza nie swój wzór użytkowy w celu uzyskania prawa ochronnego podlega karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. 

Przy rejestracji znaku towarowego, wzoru użytkowego i przemysłowego należy wnieść opłaty za rejestrację zgodnie z cennikiem opłat UP. Wynoszą one 550 zł za wniosek zgłoszenia jednego wzoru użytkowego (500 zł za zgłoszenie w postaci elektronicznej). Dodatkowe opłaty to 25 zł za każda stronę ponad 20 stron opisu, zastrzeżeń lub rysunków, 1000 zł od wniesionego sprzeciwu (gdy zgłaszamy protest przeciwko rejestracji wzoru który narusza nasze prawa). Niezależnie od powyższego, UP pobiera opłatę po doręczeniu decyzji warunkowej o udzieleniu prawa ochronnego – 250 zł za pierwszy okres ochronny (pierwsze 3 lata), 300 zł za 4 i 5 rok, 900 zł za 6-8 rok, 1100 zł za czwarty okres ochrony,  czyli 9 i 10 rok. należy przestrzegać terminów płatności określonych przez UP – w razie uchybienia UP może wygasić ochronę.

3. krok przedsiębiorcy – C. rejestracja wzoru przemysłowego

Mając wzór przemysłowy, zabezpieczywszy doń prawa majątkowe, możesz przystąpić do rejestracji, która zapewni ci ochronę prawną w razie naruszenia twych praw. Służy temu rejestracja w Urzędzie Patentowym, który prowadzi rejestr wzorów przemysłowych. [ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity z 2017 r., poz. 776) oraz rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 stycznia 2002 r. w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wzorów przemysłowych (Dz. U. Nr 40, poz. 358). Dla rejestracji radzimy skorzystać z pomocy rzecznika patentowego, który zajmuje się właśnie tego rodzaju działalnością. Formularze niezbędne do rejestracji znajdują się w Urzędzie Patentowym wraz z instrukcją ich wypełniania, więc nad tą kwestia nie będziemy się zatrzymywać.

Okres na który otrzymasz z UP prawo z rejestracji  to 25 lat, podzielone na 5 letnie okresy. Prawo z rejestracji wzoru przemysłowego przysługuje twórcy, na warunkach określonych w ustawie, ale prawo z rejestracji wzoru przemysłowego dokonanego przez twórcę w wyniku obowiązków ze stosunku pracy albo realizacji innej umowy przysługuje pracodawcy lub zamawiającemu. Jeżeli zgłaszający wzór przemysłowy nie jest jego twórca, zobowiązany jest wskazać w podaniu twórcę oraz podstawę swojego prawa do uzyskania prawa z rejestracji.

Przez uzyskanie prawa z rejestracji uprawniony nabywa prawo wyłącznego korzystania ze wzoru przemysłowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

Zgłoszenie wzoru przemysłowego w celu uzyskania prawa z rejestracji powinno obejmować firmę zgłaszającego, określenie przedmiotu zgłoszenia oraz wniosek o udzielenie prawa z rejestracji a także ilustracje wzoru przemysłowego i opis wyjaśniający. Niezależnie od powyższego złożyć należy:

• dowód potwierdzający zgłoszenie wzoru przemysłowego we wskazanym państwie bądź dowód wystawienia na określonej wystawie (dowód pierwszeństwa) – w przypadku, gdy zgłaszający ubiega się o przyznanie mu uprzedniego pierwszeństwa
• oświadczenie zgłaszającego o podstawie do korzystania z uprzedniego pierwszeństwa, jeżeli dowód pierwszeństwa nie opiewa na zgłaszającego,
• pełnomocnictwo, jeżeli zgłaszający działa przez pełnomocnika. 

Zgłoszenie uważa się za dokonane w dniu, w którym wpłynęło ono do Urzędu Patentowego z zachowaniem formy pisemnej, również w postaci elektronicznej. UP wymaga, aby zgłoszenie w postaci elektronicznej było dokonane jedynie przy użyciu oprogramowania i w formatach używanych przez Urząd Patentowy. Dokumenty w postaci elektronicznej muszą zostać opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu w rozumieniu ustawy z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym lub profilem zaufanym (przy dokonywaniu zgłoszeń za pośrednictwem platformy ePUAP).

Opłata za zgłoszenie wzoru przemysłowego wynosi 300,00 zł.  Jednym zgłoszeniem wzoru przemysłowego mogą być objęte odrębne postacie wytworu mające wspólne cechy istotne (odmiany wzoru przemysłowego). Liczba odmian wzoru przemysłowego, jakie mogą być ujęte w jednym zgłoszeniu, nie może przekraczać dziesięciu, chyba, że odmiany te tworzą w całości komplet wytworów. Wszystkie odmiany wzoru ujęte w zgłoszeniu powinny być przedstawione w figurach na jednej ilustracji. 

Udzielenie prawa z rejestracji wzorów przemysłowych stwierdza się przez wydanie świadectwa rejestracji. Udzielone prawa z rejestracji wzorów przemysłowych podlegają wpisowi do rejestru wzorów przemysłowych.