Prosta spółka akcyjna: co to jest i kto może ją założyć?

Od dnia 1 lipca 2021 roku ustawodawca rozszerzył katalog spółek kapitałowych, umożliwiając przedsiębiorcom prowadzenie przedsiębiorstwa w formie prostej spółki akcyjnej (dalej jako: „PSA”) PSA jest nowym, niepublicznym typem spółki handlowej, która łączy ograniczoną odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki z dużą dozą elastyczności, zarówno jeśli chodzi o kształtowanie wzajemnych relacji pomiędzy wspólnikami, jak i systemu zarządzania taką spółką.

Tę nową konstrukcję spółki cechuje z jednej strony brak nadmiernych formalności związanych z jej zakładaniem a z drugiej strony, nowoczesny mechanizm ochrony wierzycieli spółki oparty o zakaz dokonywania świadczeń na rzecz wspólników, które zagrażałyby wypłacalności spółki.

Prosta spółka akcyjna stanowi połączenie spółki akcyjnej ze spółką z ograniczoną odpowiedzialnością. PSA wyróżnia się wśród spółek kapitałowych w szczególności wysokością wkładu akcyjnego. Dla jej założenia na start wystarczające jest posiadanie środków w wysokości 1zł (należy zauważyć, że dla założenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością potrzebujemy 5 000 zł, a dla spółki akcyjnej aż 100 000 zł).

Jak założyć prostą spółkę akcyjną?

Do założenia prostej spółki akcyjnej wystarczy jedna osoba. Oczywiście spółka może zostać założona także, przez większą ilość akcjonariuszy bądź przez inną spółkę. Wyjątek stanowi brak możliwości założenia spółki przez jednoosobową spółkę z o.o..

Prosta spółka akcyjna może zostać założona w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej.

Do założenia PSA niezbędne jest:

• zawarcia przez założycieli umowy spółki;
• ustanowienia organów wymaganych przez ustawę lub umowę spółki (patrz pkt. Organy prostej spółki akcyjnej)
• pokrycie kapitału akcyjnego co najmniej w kwocie wymaganej przez ustawę tj. 1 zł
• wpisu spółki do rejestru przedsiębiorców.

Prosta spółka akcyjna: umowa

Umowa prostej spółki akcyjnej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego (może być zawarta także przy pomocy wzorca umownego). W treści umowy prostej spółki akcyjnej zgodnie z art. 300⁵ k.s.h  powinny znajdować się informację dotyczące:

• firmy i siedziby spółki^[1];
• przedmiotu działalności spółki, określonego zgodnie z listą PKD;
• liczby, serii i numerów akcji, związanych z nimi uprzywilejowaniami, akcjonariuszy obejmujących poszczególne akcje oraz ich ceny ;
• jeżeli akcjonariusze wnoszą wkłady niepieniężne – przedmiotu tych wkładów, serii i numerów akcji obejmowanych za wkłady niepieniężne oraz akcjonariuszy, którzy obejmują te akcje;
• jeżeli przedmiotem wkładu niepieniężnego jest świadczenie pracy bądź usług – także rodzaju i czasu świadczenia pracy bądź usług;
• organów ustanowionych w spółce;
• liczby członków zarządu i rady nadzorczej, jeżeli została ona ustanowiona, albo co najmniej minimalnej i maksymalnej liczbę członków tych organów;
• czasu trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Umowa PSA może określać także terminy wniesienia wkładów do spółki bądź zawierać upoważnienie do ich określenia w uchwale akcjonariuszy. Jeżeli takie informacje nie zostaną wskazane w umowie spółki, terminy wniesienia wkładów powinny zostać określone przez zarząd spółki.

Jeżeli akcjonariusze spółki zdecydują się na zawarcie umowy spółki przy wykorzystaniu wzorca umowy, są oni obowiązani do wypełnienia formularza umowy udostępnionego w systemie teleinformatycznym i podpisania jej kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym bądź podpisem osobistym. Za moment zawarcia umowy przy wykorzystaniu wzorca umowy spółki uważa się wprowadzenie do systemu teleinformatycznego wszystkich danych niezbędnych do zawarcia umowy PSA wraz z chwilą opatrzenia ich podpisem elektronicznym.

Prosta spółka akcyjna: kapitał zakładowy i akcjonariusze

Założycielami spółki akcyjnej są akcjonariusze, którzy ustanawiają umowę spółki i zobowiązują się w niej do konkretnych zobowiązań.

Co istotne, akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania prostej spółki akcyjnej.

Akcjonariusze w zamian za wkłady pieniężne bądź niepieniężne do których wniesienia w umowie spółki się zobowiązują obejmują akcje. Możliwość wniesienia wkładu niepieniężnego stanowi to nowość wprowadzona przez ustawodawcę wraz z wprowadzeniem prostej spółki akcyjnej. Do tej pory w spółkach kapitałowych możliwe było wyłącznie wprowadzenie kapitału w oparciu o dobra, materialne, które obiektywnie dało się wycenić.

Wkładem niepieniężnym na pokrycie akcji może być wszelki wkład mający wartość majątkową, w szczególności świadczenie pracy lub usług.

Akcje, które obejmują akcjonariusze nie posiadają wartości nominalnej, nie stanowią części kapitału akcyjnego i są niepodzielne.

Wkłady wnoszone przez akcjonariuszy, powinny zostać wniesione do spółki w całości w ciągu trzech lat od dnia wpisu spółki do rejestru. W chwili wniesienia wkładów w całości, zarząd spółki niezwłocznie podejmuje uchwałę w tym przedmiocie.

Wkłady wniesione do spółki przez akcjonariuszy powinny być zaliczane równomiernie na pokrycie wszystkich akcji akcjonariusza, chyba że inaczej postanowiono w umowie spółki. Akcjonariuszami uprawnionymi do wypłat, są akcjonariusze, którym przysługiwały akcje w dniu podjęcia uchwały o wypłacie dywidendy.

Akcjonariuszowi PSA przysługuje prawo do udziału w zysku, a także prawo do wypłaty z kapitału akcyjnego w kwocie wynikającej z rocznego sprawozdania finansowego, która została przeznaczona do wypłaty w uchwale akcjonariuszy. Trzeba pamiętać, że kwota ta nie może przekraczać sumy zysku za ostatni rok obrotowy oraz niepodzielonych zysków z lat ubiegłych, utworzonych z zysku kapitałów rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału, oraz kapitału akcyjnego. Tak uzyskaną sumę należy pomniejszyć o niepokryte straty, akcje własne oraz o kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową spółki powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały rezerwowe, które nie mogą być przeznaczone do podziału.

Udział w zysku (dywidenda) jest rozdzielana pomiędzy akcjonariuszy w stosunku do liczby akcji, chyba że w umowie spółki wskazano inaczej, trzeba pamiętać także, że po dokonaniu wypłat z kapitału akcyjnego na rzecz akcjonariuszy nie może dojść do zmniejszenia kwoty kapitału poniżej  sumy 1 złotego.

Akcje i rejestr akcjonariuszy PSA

Akcje w PSA nie mają formy żadnego dokumentu. Przepisy o akcjach stosuje się odpowiednio do warrantów subskrypcyjnych i innych tytułów uczestnictwa w dochodach lub w podziale majątku spółki. Akcje podlegają zarejestrowaniu w rejestrze akcjonariuszy. W przypadku objęcia akcji przez akcjonariusza wpis do rejestru akcjonariuszy następuje po wpisie spółki do rejestru albo po wpisie do rejestru nowej emisji akcji.

Rejestr akcjonariuszy prowadzony jest w formie elektronicznej, pod postacią rozproszonej i zdecentralizowanej bazy danych, bądź przez podmiot, który jest uprawniony do prowadzenia rachunków papierów wartościowych bądź notariusza prowadzący kancelarię notarialną na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wybór podmiotu prowadzącego rejestr akcjonariuszy wymaga uchwały walnego zgromadzenia. Przy zawiązaniu spółki wyboru dokonują jej akcjonariusze.

Do zadań podmiotu prowadzącego rejestr akcjonariuszy należy zapewnienie zgodności liczby akcji zarejestrowanych w rejestrze z liczbą wyemitowanych akcji oraz dokonywanie wpisów zmian danych.

Rejestr akcjonariuszy zgodnie z art. 300³³ k.s.h  zawiera co najmniej:

• firmę, siedzibę i adres spółki;
• oznaczenie sądu rejestrowego i numer, pod którym spółka jest wpisana do rejestru;
• datę zarejestrowania spółki i emisji akcji;
• serię i numer, rodzaj danej akcji i uprawnienia szczególne z akcji;
• nazwisko i imię albo firmę (nazwę) akcjonariusza oraz adres jego miejsca zamieszkania albo siedziby albo inny adres do doręczeń, a także adres poczty elektronicznej, jeżeli akcjonariusz wyraził zgodę na komunikację w stosunkach ze spółką i podmiotem prowadzącym rejestr akcjonariuszy przy wykorzystaniu poczty elektronicznej;
• na żądanie osoby mającej interes prawny, wpis o przejściu akcji lub praw zastawniczych na inną osobę lub o ustanowieniu na akcji ograniczonego prawa rzeczowego wraz z datą wpisu oraz wskazaniem nabywcy albo zastawnika lub użytkownika, adresu ich miejsca zamieszkania albo siedziby lub innych adresów do doręczeń, a także adresu poczty elektronicznej, jeżeli osoby te wyraziły zgodę na komunikację w stosunkach ze spółką i podmiotem prowadzącym rejestr akcjonariuszy przy wykorzystaniu poczty elektronicznej oraz liczby, rodzaju, serii i numerów nabytych albo obciążonych akcji;
• na żądanie zastawnika lub użytkownika wpis, że przysługuje mu prawo wykonywania prawa głosu z obciążonej akcji;
• na żądanie akcjonariusza wpis o wykreśleniu obciążenia jego akcji ograniczonym prawem rzeczowym;
• wzmiankę o tym, czy akcje zostały w całości pokryte;
• ograniczenia co do rozporządzania akcją;
• postanowienia umowy spółki o związanych z akcją obowiązkach wobec spółki.

Ponadto, w umowie spółki mogą znaleźć się inne postanowienia dotyczące obowiązku ujawniania w rejestrze innych danych akcjonariusza.

W sposób odmienny od pozostałych spółek kapitałowych następować będzie obciążanie i zbywanie akcji, które może wystąpić w formie dokumentowej. Wymagane jest wyłącznie złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, który pozwala na zidentyfikowanie osoby składającej oświadczenie. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej wymagana była forma pisemna.

Prosta spółka akcyjna organy

Zgodnie z przepisami, w prostej spółce akcyjnej ustanowiony może zostać zarząd bądź rada dyrektorów (którzy dzielą się na dyrektorów wykonawczych odpowiedzialnych za prowadzenie spraw spółki, oraz na dyrektorów nie wykonawczych, do których kompetencji należy sprawowanie nadzoru nad prowadzonymi sprawami spółki. Ponadto, w umowie spółki może zostać ustanowione postanowienie, że oprócz ustanowienia zarządu w spółce należy również ustanowić radę nadzorczą.

Członkowie zarządu oraz dyrektorzy podlegają wobec spółki ograniczeniom, które zostały wskazane w umowie spółki oraz jeżeli umowa spółki nie wskazuję inaczej w uchwale akcjonariuszy.

Członek organu (zarząd, dyrektorzy) powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki, a w przypadku sprzeczności interesów spółki z interesami członka organu, jego współmałżonka, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia oraz osób, z którymi jest powiązany osobiście, członek organu powinien ujawnić sprzeczność interesów i wstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu takich spraw oraz może żądać zaznaczenia tego w protokole. Członek organu ma obowiązek zachowania w tajemnicy w zakresie tajemnic spółki (obowiązek trwa także po wygaśnięciu mandatu członka).

Uchwały organów w prostej spółce akcyjnej zapadają bezwzględną większością głosów, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Umowa spółki może przewidywać, że w przypadku równości głosów decyduje głos prezesa, przewodniczącego bądź innego wskazanego w umowie spółki członka organu.

Mandat członka organu wygasa z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy przypadający po dniu powołania, chyba że umowa spółki stanowi inaczej, w szczególności przewiduje powołanie na czas nieoznaczony. Mandat członka wygasa także w chwili śmierci, rezygnacji członka bądź jego odwołania ze składu organu. 

Zarząd w prostej spółce akcyjnej

Zgodnie z brzmieniem k.s.h. zarząd w PSA odpowiedzialny jest za prowadzenie spraw i jej reprezentacje. Ponadto, do kompetencji zarządu w PSA należy także powoływanie i odwoływanie prokurentów spółki, reprezentowanie spółki w czynnościach sądowych i pozasądowych

Zarząd w PSA składa się przynajmniej z jednego członka powoływanego przez akcjonariuszy uchwałą, chyba, że ustawa umowa spółki stanowi inaczej (do kompetencji akcjonariuszy należy też odwoływanie i zawieszanie w czynnościach członków zarządu).

W sytuacji gdy w spółce została ustanowiona rada nadzorcza, to do jej kompetencji należy powoływanie, odwoływanie oraz zawieszanie z ważnych powodów w czynnościach członków zarządu, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

W przypadku, gdy spółka posiada zarząd wieloosobowy, wszyscy jego członkowie są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa spółki lub regulamin zarządu stanowią inaczej.

Jeżeli w spółce jest spór pomiędzy spółką a członkiem zarządu spółkę reprezentuje pełnomocnik powołany uchwałą akcjonariuszy bądź rada nadzorcza.

Członkowie zarządu odpowiadają za zobowiązania prostej spółki akcyjnej. W sytuacji gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Członkowie zarządu mogą uwolnić się od takiej odpowiedzialności wyłącznie w sytuacji gdy wykażą, że:

• we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub;
• w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu,
• niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z ich winy,
• pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Rada nadzorcza w prostej spółce akcyjnej

Przepisy k.s.h. umożliwiają powołanie w PSA rady nadzorczej. O jej powołaniu decydują akcjonariusze uwieszając stosowne postanowienia w umowie spółki.

Rada nadzorcza w PSA składa się co najmniej z trzech członków, powoływanych i odwoływanych uchwałą akcjonariuszy, jednakże umowa spółki może przewidywać inny sposób powoływania lub odwoływania członków rady nadzorczej.

Do kompetencji rady nadzorczej należy stały nadzór nad działalnością spółki, jednakże rada nadzorcza i jej członkowie nie mają prawa do wydawania zarządowi spółki poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki.

Jako szczególne obowiązki posiadane przez radę nadzorczą w PSA, należy wskazać dokonywanie oceny prawidłowości i rzetelności sprawozdań zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, a także wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty, a także składanie walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny.

Umowa spółki może rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, a w szczególności zawierać postanowienia wskazujące, że zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem określonych w umowie spółki czynności. Rada nadzorcza może określić uchwałą czynności, do których podjęcia zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

Ponadto, rada nadzorcza w PSA może delegować członków rady nadzorczej, na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, do czasowego wykonywania czynności członków zarządu, którzy zostali zawieszeni albo których mandaty wygasły z innych przyczyn niż upływ kadencji, albo którzy z innych przyczyn nie mogą wykonywać swoich czynności. W takim przypadku, następuje zawieszenie praw i obowiązków delegowanego do czasu zakończenia delegacji.  

Rada nadzorcza ma prawo badania pełnej dokumentacji spółki, a także żądania  od zarządu i pracowników sprawozdań i wyjaśnień oraz dokonywać rewizji stanu majątku spółki.

Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, każdy członek rady nadzorczej może żądać od członków zarządu i pracowników spółki przedstawienia radzie nadzorczej na jej najbliższym posiedzeniu określonych dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień.

Rada dyrektorów w prostej spółce akcyjnej

Do kompetencji rady dyrektorów należy w szczególności prowadzenie spraw spółki oraz nadzór nad prowadzeniem spraw spółki. Ponadto, do kompetencji zarządu w PSA należy także powoływanie i odwoływanie prokurentów spółki, reprezentowanie spółki w czynnościach sądowych i pozasądowych

Rada dyrektorów składa się z przynajmniej z jednego dyrektora.

Dyrektorów podobnie jak członków zarządu powołują i odwołują, a także z ważnych powodów zawieszają akcjonariusze spółki, chyba że inaczej wskazują postanowienia umowy spółki.

Jeżeli rada dyrektorów jest wieloosobowa, wszyscy dyrektorzy są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa spółki lub regulamin rady dyrektorów stanowią inaczej.

Uchwały rady dyrektorów, poza innymi sprawami wymienionymi w ustawie lub umowie spółki, wymaga w szczególności:

• podejmowanie decyzji o strategicznym znaczeniu dla spółki;
• ustalanie rocznych i wieloletnich planów biznesowych;
• ustalenie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa spółki i ukształtowanie podstawowych funkcji związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Do szczególnych obowiązków dyrektorów nie wykonawczych należy ocena prawidłowości i rzetelności sprawozdań zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy i składanie walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny.

W celu sprawowania stałego nadzoru nad prowadzeniem spraw spółki może zostać powołany komitet rady dyrektorów, w skład którego wchodzą wyłącznie dyrektorzy nie wykonawczy.

Każdy dyrektor nie wykonawczy może badać wszystkie dokumenty spółki, żądać od dyrektorów i pracowników spółki sprawozdań i wyjaśnień, dokonywać rewizji stanu majątku spółki oraz żądać od dyrektorów i pracowników spółki przedstawienia radzie dyrektorów lub jej komitetowi na ich najbliższych posiedzeniach określonych dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień.

W przypadku gdy, rada dyrektorów jest wieloosobowa, a umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, do składania oświadczeń w imieniu spółki jest wymagane współdziałanie dwóch dyrektorów albo jednego dyrektora łącznie z prokurentem.

Odpowiedzialność prawna w prostej spółce akcyjnej

Ważnym zagadnieniem w PSA jest kwestia odpowiedzialności wobec wierzycieli, kontrahentów spółki, a także wobec samej spółki.

Zgodnie z art. 300124., każdy kto biorąc udział w tworzeniu spółki działał wbrew przepisom prawa i z swojej winy wyrządził spółce szkodę jest obowiązany do jej naprawienia.

Członek organu odpowiada wobec spółki za szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania swoich obowiązków, w tym z niedołożenia należytej staranności wynikającej z zawodowego charakteru jego działalności lub niedochowania lojalności wobec spółki, chyba że nie ponosi winy.

Członek organu nie narusza obowiązku dołożenia należytej staranności, jeżeli, postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.

Jeżeli szkodę wyrządziło kilka osób wspólnie, odpowiadają oni  za szkodę solidarnie.

W przypadku gdy spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie szkody wyrządzonej jej przez członka organu lub akcjonariusza w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy akcjonariusz może wytoczyć powództwo o naprawienie szkody wyrządzonej spółce.

Likwidacja prostej spółki akcyjnej

Ustawodawca wprowadzając do obrotu prostą spółkę akcyjną wprowadził także możliwość tzw. uproszczonej likwidacji spółki akcyjnej. Likwidacja uproszczona wprowadza możliwość przejęcia całego majątku spółki przez jednego z jej akcjonariuszy.

Aby mogło dojść do likwidacji uproszczonej konieczne jest podjęcie uchylały walnego zgromadzenia. Uchwala musi być podjęta większością ¾ głosów, oddanych w obecności akcjonariuszy, którzy reprezentują przynajmniej połowę ogólnej liczby akcji. Aby doszło do likwidacji uproszczonej niezbędne jest także uzyskanie zgody właściwego miejscowo dla siedziby spółki sądu rejestrowego.

Ponadto, warto zwrócić także uwagę na:

• Kapitał akcyjny spółki

Zgodnie k.s.h kapitał akcyjny jest podstawowym kapitałem w PSA w rozumieniu ustawy o rachunkowości, ponieważ ma on odzwierciedlać wkłady wniesione przez akcjonariuszy w zamian za obejmowane akcje. Aktualnie w PSA wysokość kapitału akcyjnego nie jest wskazywana w umowie spółki i tym samym jego zmiana nie będzie zmianą umowy spółki, zgodnie z art. 3003 § 2). Zmienny charakter kapitału akcyjnego powoduje, iż bezprzedmiotowe jest wskazywanie jego wysokości w umowie spółki.

Kapitał akcyjny nie jest także ujawniany w rejestrze przedsiębiorców. Kapitał akcyjny w PSA nie może zostać podwyższony bądź obniżony tak jak dokonuje się tego w spółce z o.o bądź spółce akcyjnej. Jako odpowiednik takiego podwyższenia wprowadzona została emisja nowych akcji, które będą wydawane za wkłady pieniężne bądź niepieniężne mające zdolność bilansową, co w efekcie ma spowodować zwiększenie kapitału akcyjnego. Wpis obniżenia ma mieć charakter konstytutywny, ponieważ jego dokonanie będzie warunkowało dopuszczalność wypłaty kosztem tego kapitału.

• Dywidendę

Zgodnie z art. 30025 k.s.h. uprzywilejowanie udziałów może dotyczyć w szczególności prawa głosu, prawa do dywidendy lub podziału majątku w przypadku likwidacji spółki tym samym naruszając zasadę wynikającą z art. 20 k.s.h. tj. zasadę równego traktowania.