Jaki jest stosunek między indywidualną działalnością gospodarczą a spółką cywilną

1. Czym jest spółka cywilna?

W pierwszej kolejności wskazać należy, że Spółka cywilna nie jest spółką w rozumieniu przepisów prawa handlowego. Najprościej mówiąc Spółka cywilna jest wspólnym przedsięwzięciem grupy podmiotów gospodarczych (może to być kilka osób fizycznych, kilka osób prawnych (spółek) albo połączenie tych dwóch grup).

Cywilna spółka jest bardzo popularną formą wspólnego prowadzenia przedsięwzięć gospodarczych przez więcej niż jeden podmiot. Jest zwierana w zwykłej formie umowy pisemnej, która została uregulowana w kodeksie cywilnym. Aby spółka cywilna mogła w ogóle istnieć, musi być w niej minimum dwóch wspólników. Pamiętać należy, że spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą. Przedsiębiorcami są wspólnicy spółki.

Zgodnie z art. 860 § 1 Kodeksu cywilnego (K.C.) przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.

Powyższy przepis reguluje zobowiązanie, które zaciągane jest przez każdego ze wspólników względem wszystkich pozostałych do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony.

Wskazać należy, że celem wspólników może być jedynie osiągnięcie korzyści gospodarczej. Jednakże przez korzyść gospodarczą nie należy rozumieć jedynie zarobku. Wspólny cel może np. polegać na wybudowaniu przez wspólników wspólnej drogi dojazdowej do należących do nich sąsiadujących ze sobą zakładów. Będzie to stanowiło dla każdego ze wspólników korzyść gospodarczą.

Jednak pamiętać należy, że korzyść gospodarczą, która została osiągnięta w ramach spółki cywilnej, wspólnicy będą uzyskiwali we własnym zakresie, np. zwiększając, dzięki lepszym możliwościom transportowym, efektywność, a więc i produkcję w swoich zakładach.

Przy zawieraniu umowy wspólnicy zobowiązują się w szczególności do wniesienia wkładów. Ponadto każdy wspólnik jest umocowany do jej reprezentowania tj. podejmowania działań dot. stosunków zewnętrznych spółki w graniach umocowania. Dlatego też umowa spółki cywilnej powinna zawierać takie elementy jak:

• wskazanie wspólników,
• określenie celu gospodarczego spółki,
• rodzaj działalności, np. transport, 
• rodzaj i wartość wniesionych wkładów,
• czas obowiązywania umowy spółki,
• zakres umocowania wspólników do reprezentacji spółki,
• sposób i zakres udziału wspólników w zyskach i stratach.

2. Cel gospodarczy

Ważną kwestią do ustalenia jest cel gospodarczy spółki. Jak już wspomniano wcześniej celem wspólników może być jedynie osiągnięcie korzyści gospodarczej. Jednak nie musi ono mieć postaci jedynie zarobkowej. Dopuszczalne jest, zatem przyjęcie celu gospodarczego niezarobkowego, jako wspólnego celu wspólników. Warto pamiętać, że jeżeli w toku działalności spółki pojawi się zysk, to wspólnik nie może być pozbawiony uczestnictwa w tym zysku.

Kolejną postacią korzyści gospodarczej jest korzyść, która w zamiarze wspólników ma w przyszłości służyć do uzyskania zarobku z działalności spółki. Oznacza to osiągnięcie celu gospodarczego, który jest celem pośrednim dla celu gospodarczo-zarobkowego. Każdy ostateczny cel gospodarczy sprowadza się do uzyskania zarobku natomiast inny cel gospodarczy może być jedynie celem etapowym, pośrednim, który będzie zapewniał osiągnięcie zarobku.

Pamiętać należy, że dążenie do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego nie musi oznaczać, że cel ten musi zostać osiągnięty w drodze prowadzenia działalności gospodarczej czy zawodowej. Określenie celu działania wspólników tj. celu gospodarczego nie jest równoznaczne ze sposobem działania wspólników tj. działalności w sposób zorganizowany służący powstaniu produktu lub usługi, czyli gospodarczy.

 

3. Określenie przedmiotu działalności

Przedmiot działalności spółki tj. jej cel powinien zostać określony w umowie spółki cywilnej. Określenie celu może nastąpić zarówno tylko przez oznaczenie „wspólnej korzyści” gospodarczej, którą chcą osiągnąć wspólnicy w ramach prowadzenia działalności lub także przedmiotu działalności spółki tj. określenie umówionego przez wspólników sposobu osiągnięcia tej korzyści oraz/albo wskazanie przedmiotu działalności wg. PKD o ile spółka, czyli wspólnicy będą razem realizować. Najczęściej korzyścią gospodarczą będzie dodatkowy dochód ze zwiększenia obszarów wspólników. Wskazanie, co najmniej zamierzonej wspólnej korzyści gospodarczej jest bardzo istotne z uwagi na to, że w spółce cywilnej nie jest konieczne prowadzenie działalności zarobkowej (inaczej niż w spółkach osobowych). Będzie nią np. wybudowanie drogi dojazdowej, magazynów, mikroinstalacji oze itp. Jeżeli spółka ma świadczyć usługi lub wprowadzać produkt na rynek wówczas trzeba określić przedmiot działalności wg. PKD np. produkcja i handel hurtowy artykułami przemysłu lekkiego.

Określenie przedmiotu działalności spółki w umowie spółki jest istotnym element umowy spółki, ponieważ poszczególne rodzaje działalności, nawet ukrywające się pod jednym kodem statystycznej klasyfikacji PKD, mogą wiązać się z różnym profilem ryzyka, a także z różnym potencjałem w zakresie przyniesienia zamierzonych korzyści gospodarczych. Powyższe zależeć będzie m.in. od przyjętych w spółce zasad prowadzenia jej spraw. Im więcej decyzji należeć będzie do wspólnej decyzji wspólników, tym mniejsza może być szczegółowość uzgodnień w umowie spółki. Jednakże stopień tej szczegółowości zależeć zawsze będzie od decyzji wspólników.

Wskazać należy, że jeżeli wspólnicy umówili się o dążenie do osiągnięcia określonego celu, to takie zobowiązanie jest wiążące nawet w sytuacji, gdy cel ten nie jest już podzielany przez danego wspólnika. Wobec powyższego wspólnik taki powinien żądać do zmiany umowy spółki lub wypowiedzieć swój udział.

 

4. Spółka cywilna, jako szczególna jednostka.

Spółka cywilna jak już wspomniano nie posiada osobowości prawnej ani zdolności prawnej. Jednakże w sprawie podatkowym spółka cywilna traktowana jest, jako jednostka organizacyjna. Powyższe podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny. W Uchwale NSA z 30 maja 2012 r., sygn. akt II GPS 2/12 wyrażony został pogląd, że „utożsamianie spółki cywilnej z jednostką organizacyjną wymaga potraktowania spółki w sposób przedmiotowy, jako rezultatu zawarcia umowy spółki, a więc jako pewnego "urządzenia społecznego", działającego na podstawie tej umowy, którego substratem są przede wszystkim osoby realizujące określone, wspólne cele”, (Legalis).

Wobec powyższego rozumiana przedmiotowo spółka cywilna jest swoistą jednostką organizacyjną stanowiącą umowę spółki, ponieważ realizowanie określonego celu gospodarczego wymaga, co najmniej minimalnego zorganizowanego, stałego współdziałania wspólników, a więc organizacji prowadzenia spraw w powiązaniach funkcjonalnych.

Z kolei w Uchwale NSA z dnia 30 stycznia 2017 r. sygn. akt I FPS 5/16 wyrażono pogląd, „że w przypadku podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego podatnikiem jest spółka cywilna, a nie wspólnicy tej spółki. W niektórych ustawach podatkowych prawodawca wprost przesądził o prawnopodatkowej zdolności spółek cywilnych”, (Legalis). Powyższe oznacza, że brak osobowości prawnej spółki cywilnej nie wyklucza przyznania jej publicznej zdolności prawnej. Dla przykładu można wymienić podatek od wydobycia niektórych kopalin czy specjalny podatek węglowodorowy.

Jednakże w przypadku podatku od nieruchomości to należy pamiętać, że spółka cywilna nie może we własnym imieniu nabywać praw, w tym własności nieruchomości i innych praw rzeczowych, a także praw obligacyjnych (np. zawierać we własnym imieniu umowy najmu). Obowiązek podatkowy tego podatku ciąży solidarnie na wszystkich wspólnikach spółki cywilnej a podatnikiem jest właściciel, dzierżawca, użytkownik. (Interpretacja ogólna Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 21 października 2016 r. w sprawie opodatkowania podatkiem od nieruchomości wspólników spółek cywilnych, nr PS2.8401.2.2016 (Dz. Urz. MRiF z 3 listopada 2016 r., poz. 10).

 

5. Współwłasność łączna wspólnego majątku.

Podkreślenia wymaga, że brak podmiotowości spółki cywilnej na gruncie prawa cywilnego powoduje, że majątek nie należy do spółki, ale stanowi wspólny majątek wspólników, który objęty jest współwłasnością łączną uregulowaną w art. 863 K.C. Wskazany przypis stanowi, że:

• Wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku.
• W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników.
• W czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.

Powyższa regulacja przesądza o tym, że pod względem prawnym majątek spółki jest wyodrębniony od prywatnych majątków wspólników. Podstawową cechą współwłasności łącznej jest niepodzielność majątku oraz bez udziałowy charakter, czyli brak określenia wysokości udziałów w majątku, który przysługuje poszczególnym wspólnikom. Każdy z nich ma, bowiem równe prawa do całego majątku.

Ponadto podkreślić należy, że wspólnicy, przestrzegając zasad prowadzenia wspólnie spraw i prawa do reprezentacji spółki cywilnej, mogą rozporządzać składnikami majątkowymi wchodzącymi w skład ich majątku wspólnego, np. mogą sprzedać czy darować wspólny samochód osobie trzeciej. Jednak rozporządzanie składnikiem majątkowym wchodzącym w skład majtku spółki cywilnej współwłasności to jest ono dopuszczalne, jednakże dokonywać go mogą łącznie wspólnicy, a nie spółka.

 

6. Przesunięcia majątkowe między wspólnikami a spółką.

Współwłasność łączna wspólnego majątku wspólników nie wyklucza dokonywania przesunięć między ich majątkiem wspólnym a prywatnym. Np. wspólnicy mogą wycofać samochód objęty wspólnym majątkiem wspólników i przekazać go na własność jednego ze wspólników.

Podstawą prawną przesunięcia majątkowego powinno być złożenie przez każdego ze wspólników w stosowanej formie (pisemnie) oświadczenia woli o przeniesieniu własności danego składnika z majątku wspólnego wspólników na rzecz majątku osobistego jednego ze wspólników lub kilku wspólników pod określonym tytułem. Takie oświadczenie będzie skutkowało tym, że dane prawo przestanie być przedmiotem współwłasności łącznej. Ponadto takie oświadczenie może być odpłatne bądź nieodpłatne (zbycie, zamiana, darowizna).

W przypadku spółki cywilnej mamy do czynienia z równoległym działaniem odrębnych mas majątkowych poszczególnych wspólników oraz spółki tj. wspólności łącznej wspólników. Pamiętać również należy, że przesunięcia majątkowe mogą być dokonywane również pomiędzy tymi masami.

 

7. Specyfika spółki.

Zawarcie umowy spółki cywilnej niewątpliwie wpływa na sytuację prawną osób trzecich, które zawierają umowy z taką spółką. Nie ulega, bowiem wątpliwości, że spółka cywilna nie istnieje w obrocie gospodarczym, jako odrębny od jej wspólników podmiot prawa na słusznie wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 lipca 2003 r. sygn. akt IV CK 13/03, (Legalis).

Spółka cywilna, co do zasady jest umową między jej wspólnikami, która reguluje wzajemne prawa i obowiązki wspólników w prowadzonej wspólnie działalności. Dlatego pamiętać należy, iż stroną umów cywilnoprawnych zawieranych przez spółkę cywilną są w rzeczywistości jej wspólnicy, a nie spółka cywilna, niezależnie czy umowę w imieniu spółki podpisuje jeden wspólnik czy wszyscy.

Przepisy wskazują, że w czasie trwania spółki cywilnej osobisty wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku. Powyższe naruszyłoby zasadę, że majątek wspólników spółki cywilnej przysługuje niepodzielnie wszystkim wspólnikom spółki cywilnej (do tzw. niepodzielnej ręki).

Wskazać należy, że osoba trzecia w stosunku do wspólników spółki cywilnej, zawierając umowę z jednym ze wspólników spółki cywilnej, który działa „w imieniu tej spółki” zawiera ją w rzeczywistości ze wszystkimi osobami, które podpisały umowę spółki. Prawo do reprezentowania pozostałych wspólników wspólnicy spółki mogą umową ograniczać albo rozszerzać. Dlatego też w interesie osoby trzeciej, ale również wspólnika spółki cywilnej, który działa w imieniu pozostałych wspólników jest uzyskanie potwierdzenia zakresu posiadanego umocowania do reprezentacji wszystkich wspólników. Będzie to albo umowa spółki albo umowa wspólników (jednomyślna). W samej umowie spółki cywilnej warto wskazać osoby, które jako przedstawiciele o statusie pełnomocnika pozostałych wspólników będą ich mogły reprezentować. Niewątpliwie ułatwi to ustalenie osób odpowiedzialnych za należyte wykonanie przyjętego przez spółkę zobowiązania.

 

8. Odpowiedzialność wspólników.

Charakterystyczną cechą dla stosunku spółki cywilnej jest solidarna odpowiedzialność wspólników cywilnej za zobowiązania względem osób trzecich, które powstały w ramach trwającego stosunku spółki. Wspólnicy spółki cywilnej odpowiadają solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez pozostałych wspólników w ramach stosunku spółki w okresie, gdy należeli oni do kręgu wspólników spółki cywilnej. Jednakże przez zaciągnięcie albo powstanie zobowiązania nie należy zawsze rozumieć tylko zawarcia umowy, co słusznie wskazał Sąd Najwyższy w Wyroku z dnia 24 września 2008 r. sygn. akt II CNP 49/08, (Legalis).

Solidarna odpowiedzialność wspólników ma też to znaczenie, że w przypadku kierowania powództwa powód ma prawo wyboru osoby wspólnika, od którego będzie żądał wykonania całego zobowiązania ciążącego na wspólnikach spółki cywilnej. Powód może dochodzić spełnienia świadczenia od jednego albo od wszystkich wspólników spółki cywilnej. Jeżeli osoba trzecia, wobec której spółka cywilna nie wykonała zobowiązania będzie chciała dochodzić swoich roszczeń najlepiej, jeżeli wytoczy powództwo przeciwko wszystkim osobom, które były wspólnikami spółki podczas zaciągnięcia przez spółkę zobowiązania.

9. Podatek dochodowy

Inną ważną kwestią, o której warto wiedzieć przy zakładaniu spółki cywilnej jest podatek dochodowy. Spółka cywilna nie jest podatnikiem podatku dochodowego, bowiem każdy wspólnik rozlicza go samodzielnie, proporcjonalnie do udziału w zyskach spółki.

To wspólnicy spółki, każdy z nich samodzielnie, dokonują zgłoszenia formy opodatkowania dochodów ze spółki do właściwego Urzędu Skarbowego. Wskazać należy, że w przypadku wyboru opodatkowania dochodów wspólników w formie karty podatkowej czy w formie ryczałtu konieczny będzie wybór tej formy opodatkowania przez wszystkich wspólników. Wniosek o zastosowanie ww. wymienionych form opodatkowania składają wszyscy wspólnicy.

Wobec powyższego decyzja wspólnika o wyborze opodatkowania w formie ryczałtu lub karty podatkowej przekłada się na wszystkich pozostałych wspólników. Jeżeli natomiast żaden ze wspólników nie wybrał ryczałtu czy katy podatkowej to nie ma przeszkód, aby część wspólników rozliczała się według skali podatkowej, a część według stawki liniowej. Tak, więc jeżeli jeden ze wspólników wybrał rozliczenia według podatku liniowego, to pozostali wspólnicy nie muszą także wybierać podatku liniowego. Wskazać jedynie trzeba, że przy podatku liniowym konieczne będzie opodatkowanie w tej formie wszystkich dochodów wspólnika rozliczanych w ramach podatku PIT.

Przychody i rozliczenia z tego tytułu, dochód do opodatkowania to zgodnie z art. 8 ust. 1 Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z udziału w spółce niebędącej osobą prawną u każdego podatnika określa się proporcjonalnie do jego prawa udziału w zysku.

Powyższa zasada ma zastosowanie do rozliczania kosztów uzyskania przychodów, wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów i strat. Wobec czego wspólnicy spółki cywilnej mogą określić prawo do zysku poprzez oznaczenie udziału w zysku w dowolnej proporcji (procentowo, ułamkach dziesiętnych), według której będą rozliczane przychody i dochód z udziału w spółce. Jednakże w takiej samej proporcji powinny być również rozliczane koszty uzyskania przychodów oraz wydatki, które nie stanowią kosztów uzyskania przychodów oraz straty. Przy prawidłowym wykazaniu dochodu do opodatkowania w przychodach i kosztach podatkowych uzyskanych przez spółkę, każdy wspólnik powinien uwzględnić taką ich część, jaka przypada proporcjonalnie do prawa w udziale w zysku.

Kolejną ważną kwestią jest to, że gdy dana osoba prowadzi działalność gospodarczą w różnych formach np. prowadzi działalność związaną ze sprzedażą, a spółka cywilna, w której jest wspólnikiem prowadzi np. działalność transportową to wybór formy opodatkowania dochodów z tej działalności dotyczyć będzie wszystkich form jej prowadzenia tj. zarówno dochodu ze sprzedaży, jak i dochodu z udziału w spółce cywilnej.

W ograniczonym zakresie, spółka cywilna wyjątkowo posiada tzw. osobowość podatkową. Można tu wskazać dwa przykłady:

• na podstawie art. 15 ust 1 i 2 Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług – podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.
• Na podstawie art. 13 ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym - podatnikiem akcyzy jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która dokonuje czynności podlegających opodatkowaniu akcyzą lub wobec której zaistniał stan faktyczny podlegający opodatkowaniu akcyzą.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U.2019 poz. 1145 t.j.),
• Kodeks cywilny. Komentarz red. dr hab. Konrad Osajda (rok: 2018, wydanie: 18),
• Uchwała NSA z 30 maja 2012 r., sygn. akt II GPS 2/12,
• Uchwała NSA z dnia 30 stycznia 2017 r. sygn. akt I FPS 5/16,
• Interpretacja ogólna Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 21 października 2016 r. w sprawie opodatkowania podatkiem od nieruchomości wspólników spółek cywilnych, nr PS2.8401.2.2016 (Dz. Urz. MRiF z 3 listopada 2016 r., poz. 10),
• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2003 r. sygn. akt IV CK 13/03,
• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2008 r. sygn. akt II CNP 49/08,
• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1387 t.j.),
• Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U.2020 poz. 106 t.j.),
• Ustawa z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym (Dz.U.2019 poz. 864 t.j.)