Zobowiązanie naprzemienne - niedotrzymanie terminu - mikroPorady.pl

Użytkowniczka serwisu zwróciła się do nas z zapytaniem dotyczącym zobowiązania naprzemiennego. Zapis zwykły przemienny określony został w ten sposób, że spadkodawca określił z dokładnością do dnia krańcowy termin jego realizacji. Jeśli spadkobierca nie dotrzymał tego terminu, to czy dnia następnego po krańcowym terminie wymagalności wybór świadczenia automatycznie przechodzi na wierzyciela - zapisobiercę?

Zgodnie z art. 365 Kodeksu cywilnego (dalej: „k.c.”):

§ 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia.
§ 2. Wyboru dokonywa się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia.
§ 3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na stronę drugą.

Zobowiązanie przemienne może powstać w drodze czynności prawnej lub z mocy ustawy. W zapytaniu przedstawionym przez Użytkowniczkę mamy do czynienia z zobowiązaniem przemiennym określonym w drodze czynności prawnej - testamencie.

Warto na wstępie wyjaśnić, że zobowiązanie przemienne (obligatio alternativa) jest stosunkiem zobowiązaniowym, w którym świadczenie (początkowo) nie jest określone ściśle, natomiast w treści zobowiązania zostały wskazane dwa lub więcej (alternatywne) różne świadczenia, z których, aby doszło do wykonania zobowiązania, jedno musi zostać spełnione.

Realizacja zobowiązania przemiennego przez osobę uprawnioną, tj. stronę zobowiązania lub osobę trzecią (niebędącą stroną zobowiązania) następuje poprzez sprecyzowanie świadczenia w drodze wyboru jednego spośród alternatywnych świadczeń.

Osoba uprawniona jest wskazana przez:

strony w treści czynności prawnej lub
przepis ustawy kreujący zobowiązanie przemienne (przy czym jest to niekiedy możliwe również na podstawie okoliczności towarzyszących powstaniu zobowiązania), lub
dłużnika – w przypadku niewskazania tej osoby w sposób określony powyżej.

Uprawnienie do wyboru świadczenia stanowi uprawnienie kształtujące. W wyniku jego realizacji dochodzi do zmiany treści zobowiązania, ponieważ sprecyzowany zostaje przedmiot tego zobowiązania. Realizacja uprawnienia do wyboru świadczenia następuje przez złożenie oświadczenia drugiej stronie zobowiązania. W przypadku, gdy uprawnienie to przysługuje osobie trzeciej – oświadczenie powinno zostać złożone każdej ze stron zobowiązania.

Oświadczenie o wyborze świadczenia jest oświadczeniem woli, do którego stosuje się w szczególności przepisy o zdolności do czynności prawnych, reprezentacji osób prawnych, składaniu, wykładni i wadach oświadczeń woli. Nie wymaga szczególnej formy, chyba że strony zastrzegły ją w umowie. Uprawniony do wyboru dłużnik może go dokonać przez spełnienie wybranego świadczenia. W przypadku gdy uprawnionym jest wierzyciel, również świadome przyjęcie przez niego bez zastrzeżeń jednego ze świadczeń może być traktowane jako dokonanie wyboru (gdy z okoliczności nie wynika nic odmiennego). Podobne znaczenie ma doręczenie dłużnikowi odpisu pozwu o spełnienie jednego z tych świadczeń. Oświadczenia o wyborze świadczenia nie można odwołać bez zgody osoby, której zostało złożone. Nie powinno zawierać warunku, czy także terminu.

Konsekwencją niedokonania wyboru świadczenia przez uprawnionego jest to, że druga strona może wyznaczyć uprawnionemu odpowiedni termin do złożenia oświadczenia. Uprawnionego wiąże zatem jedynie termin odpowiedni. Terminem odpowiednim jest termin, w którym uprawniony może podjąć decyzję i złożyć oświadczenie woli. W przypadku, gdy w wyznaczonym odpowiednim terminie uprawniony nie dokona wyboru, traci uprawnienie do oznaczenia świadczenia, które przechodzi na drugą stronę.

W przypadku, gdy uprawnienie do dokonania wyboru przeszło na wierzyciela, do czasu jego realizacji dłużnik nie popada w zwłokę, natomiast w sytuacji, gdy osobą, na którą przeszło uprawnienie, jest dłużnik, wierzyciel może wytoczyć powództwo sformułowane w sposób przemienny. W taki sposób powinien być także sformułowany wyrok zasądzający, w którym sąd zastrzega wybór świadczenia dla dłużnika. Po wszczęciu egzekucji na podstawie takiego wyroku wierzyciel może złożyć do komornika wniosek o wyznaczenie dłużnikowi odpowiedniego terminu do dokonania wyboru, a po jego upływie może sam dokonać wyboru.

W przypadku nieoznaczenia świadczenia przez osobę trzecią, po wyznaczeniu i bezskutecznym upływie terminu, każda ze stron może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu. Uprawnienia, których zdaniem w razie niedokonania wyboru przez osobę trzecią (lub zgodnie przez strony) umowa staje się bezskuteczna w tym sensie, że zobowiązanie pozostaje niedookreślone i nie może być przymusowo zrealizowane.

Odpowiadając zatem na pytanie Użytkowniczki wskazujemy, że niedotrzymanie terminu przez spadkodawcą nie oznacza, że dnia następnego po krańcowym terminie wymagalności wybór świadczenia automatycznie przechodzi na wierzyciela - zapisobiercę. W takim wypadku wierzycielowi przysługuje roszczenie o wykonanie świadczenia.

Wpisz nasz KRS 0000318482 w deklaracji podatkowej PIT.

Stan prawny na dzień: 31 stycznia 2023 r.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.).

Podatek od spadków i darowizn

Wielokrotnie podatnicy otrzymujący spadek / darowiznę zastanawiają się jak rozliczyć się z tego majątku z urzędem skarbowym.

Zgodnie z aktualnymi przepisami ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (dalej: „Ustawa”) wykonanie przysporzenia z majątku darczyńcy na majątek obdarowanego (darowizny) wynikające ze spadku skutkują powstaniem tzw. obowiązku podatkowego.

Wysokość podatku zależy od grupy podatkowej do której należy spadkodawca i spadkobierca bądź darczyńca i obdarowany oraz od wysokości majątku stanowiącego spadek / darowiznę zgodnie z nadwyżką podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku.

Grupy podatkowe kształtowane są zgodnie z bliskością pokrewieństwa / powinowactwa stron.

Pobierz poradnik