Prowadzenie działalności nierejestrowanej przez osobę niepełnoletnią niebędącą obywatelem polskim

Użytkowniczka naszego serwisu zgłosiła się z zapytaniem czy jej niepełnoletni syn może prowadzić działalność nierejestrowaną. Dodała, że jest on cudzoziemcem, ma kartę czasowego pobytu i uczy się w technikum. W dalszej części zapytania, Użytkowniczka zastanawia się czy w przypadku odpowiedzi twierdzącej, syn będzie zobowiązany do płacenia podatków lub ponoszenia ciężarów innych danin (a także jakich). Nie jest również dla niej jasne, jakiego rodzaju umowy i dokumenty będzie musiał podpisywać z uwagi na planowaną działalność – tworzenie miniaturek (zdjęć) i ich odsprzedaż użytkownikom popularnego serwisu internetowego.

Poniżej odpowiedź naszych ekspertów.

Złożone zapytanie jest wielowątkowe zatem wymaga uporządkowania. W poniższej odpowiedzi zwrócimy uwagę na:

1. Definicję przedsiębiorcy i działalności gospodarczej;
2. Definicję działalności nierejestrowanej;
3. Zasady wykonywania działalności gospodarczej (w tym działalności nierejestrowanej) przez cudzoziemców i osoby niepełnoletnie;

Ad. 1. Definicja przedsiębiorcy i działalności gospodarczej

Definicja przedsiębiorcy znajduje się w art. 43¹ ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny: 

przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

W analizowanym przypadku syn naszej Użytkowniczki jest traktowany oczywiście jako osoba fizyczna.

Aby poczynić dalsze uwagi należy odwołać się do treści art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, który wprowadza trójelementową definicję działalności gospodarczej rozumianej jako:

(i) zorganizowana działalność zarobkowa;

(ii) wykonywana we własnym imieniu;

(iii wykonywana w sposób ciągły. 

Ad. 2 Definicja działalności nierejestrowanej

„Działalność nierejestrowana” to inne określenie działalności nieewidencjonowanej. Ustawodawca uregulował tę instytucję w art. 5 powoływanej już wcześniej ustawy Prawo przedsiębiorców.

Najważniejsze co należy podkreślić to fakt, iż działalność nieewidencjonowana nie jest działalnością gospodarczą. Nie wykonuje więc działalności gospodarczej osoba fizyczna, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żadnym miesiącu 50 % kwoty minimalnego wynagrodzenia, i która w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności gospodarczej. Przychód należny stanowią kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont.

Dla porządku warto dodać, iż minimalne wynagrodzenie za pracę w roku 2022 wynosi 3010 zł. Natomiast od 1 stycznia 2023 r. osiągnie ono wysokość 3490 zł, a od 1 lipca 2023 r. – 3600 zł.

Wykonywanie działalności nierejestrowanej nie powoduje powstania obowiązku odprowadzania składek (zdrowotnej i na ubezpieczenia społeczne) do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Niemniej jednak istnieje konieczność zapłaty podatku dochodowego według skali podatkowej 12 % (od czerwca 2022 r. lub za II kwartał 2022 r., a wcześniej 17 %) lub 32 % dla II progu podatkowego. Jak już wcześniej wspomniano, działalność nieewidencjonowana nie stanowi działalności gospodarczej, wobec czego podatek ten rozlicza się w zeznaniu rocznym, a nie poprzez odprowadzanie miesięcznych, bądź kwartalnych zaliczek. 

Nieco odmienna sytuacja występuje na gruncie podatku od towarów i usług (VAT). Osoba wykonująca działalność nierejestrowaną jest traktowana jak przedsiębiorca. Jej sytuację różnicuje skorzystanie ze zwolnienia z tego podatku (podmiotowe lub przedmiotowe). Zasygnalizowany przez Uczestniczkę rodzaj działalności podlega zwolnieniu przedmiotowemu (a contrario do katalogu wyłączeń). Jeżeli syn Użytkowniczki zdecyduje się zrezygnować z odprowadzania podatku VAT (skorzysta ze zwolnienia) będzie zobowiązany do ewidencjonowania sprzedaży, a na żądanie kontrahenta  winien wystawić fakturę (ze stawką VAT 0%).

Ad. 3 Zasady wykonywania działalności gospodarczej (w tym działalności nierejestrowanej) przez cudzoziemców i osoby niepełnoletnie

Zwracamy uwagę, iż osoba niepełnoletnia może co do zasady prowadzić działalność gospodarczą, niemniej tylko „formalnie”. Zmierzamy do tego, że taka osoba może założyć jednoosobową działalność gospodarczą wyłącznie za zgodą rodziców lub przedstawicieli ustawowych. W takiej sytuacji to osoba niepełnoletnia będzie widniała rejestrze, jednakże umowy zawierane pomiędzy przedsiębiorstwem a jego klientami będą musiały być zawarte za zgodą rodziców / prawnych opiekunów nieletniego.

Więcej na ten temat w odpowiedzi na zapytanie innego użytkownika.

Cudzoziemcy, będący obywatelami państw członkowskich Unii Europejskich oraz państw należących do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, mogą bez przeszkód prowadzić w Polsce działalność gospodarczą. Swoboda ta doznaje ograniczeń w przypadku obywateli innych państw. Jednakowoż to inna kwestia jest przedmiotem złożonego zapytania, a sama Użytkowniczka nie precyzuje jakiej jej syn jest narodowości (jest to istotne z punktu widzenia przepisów ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz. U. poz. 583 z późn. zm.).

W doktrynie istnieje spór, co do tego czy działalność gospodarcza może być wykonywana przez osobę niepełnoletnią. My stoimy na stanowisku, że taki stan rzeczy jest oczywiście możliwy: 

komentowany przepis uzależnia status przedsiębiorcy od posiadania przez podmiot zdolności prawnej, natomiast nie formułuje wymogu posiadania zdolności do czynności prawnych. Stwarza to podstawę do twierdzenia, że status przedsiębiorcy może przysługiwać także osobie nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych, w imieniu której działalność gospodarczą mógłby prowadzić zastępca (przedstawiciel) ustawowy.

(A. Janiak [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, wyd. II, red. A. Kidyba, Warszawa 2012, art. 43(1). Syn Uczestniczki jest osobą niepełnoletnią, zatem posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Zatem uzasadnione wątpliwości budzi kwestia, czy taka osoba może wykonywać działalność nierejestrowaną. A. K. Kruszewski stoi na stanowisku, że: 

w tym miejscu należałoby jednak opowiedzieć się za brakiem możliwości wykonywania działalności nieewidencjonowanej przez osoby fizyczne niemające pełnej zdolności do czynności prawnych. Trafnie wskazuje się, że w obrocie prawnym samodzielnie uczestniczyć może jedynie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Tylko ona może bowiem dokonywać samodzielnie wszystkich czynności prawnych w granicach swej zdolności prawnej. Jedynie takie osoby mogą także samodzielnie i skutecznie dokonywać wszystkich czynności związanych z działalnością oraz ponosić pełną odpowiedzialność (także karną) za podejmowanie w tym zakresie działania.

(A. K. Kruszewski [w:] Prawo przedsiębiorców. Komentarz, red. A. Pietrzak, Warszawa 2019, art. 5).

Kwestia prowadzenia przez małoletniego działalności nierejestrowanej nie została dotychczas jednoznacznie rozstrzygnięta. Komentatorzy oraz przedstawiciele praktyki prawa reprezentują rozbieżne stanowiska. Nie można zatem udzielić Wnioskodawczyni ostatecznej, wiążącej odpowiedzi.

W tym aspekcie należy pomocniczo odwołać się do treści zamieszczonych w serwisie internetowym Rządu Rzeczypospolitej Polskiej biznes.gov.pl. – osoby niepełnoletnie mogą wykonywać działalność nierejestrową, ponieważ taka działalność - co do zasady - nie jest uzależniona od posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych. Stanowisko takie można podzielić na zasadzie analogii do poglądu, wedle którego wykonywanie działalności gospodarczej przez osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych (w tym osoby małoletnie) jest dozwolone.

Nie powinniśmy jednak tracić z pola widzenia faktu, iż istnieją w tym zakresie pewne ograniczenia. Małoletni wykonujący działalność nieewidencjonowaną nie mogą we własnym imieniu dokonywać czynności prawnych, które powodują powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego. Oznacza to, że nie są władni do samodzielnego zawierania umów z kontrahentami, zaciągania zobowiązań itd. Osoba niepełnoletnia może natomiast swobodnie dysponować pieniędzmi, które uzyskała z tytułu tej działalności (brak wymogu zgody rodzica lub przedstawiciela ustawowego).

Kolejną istotną kwestią w tej sprawie jest możliwość prowadzenia działalności nieewidencjonowanej przez cudzoziemców. Wykładnia powołanych już wcześniej przepisów prowadzi do wniosku, iż nie jest to zabronione. Skoro ustawodawca tego nie zakazuje, należy przypuszczać, iż na to dozwala. Przy czym cudzoziemiec winien przebywać na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej legalnie.

Z powyższej analizy płyną następujące wnioski:

• osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych (w tym osoba niepełnoletnia) może prowadzić działalność gospodarczą;
• osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych (w tym osoba niepełnoletnia) może prowadzić działalność nierejestrowaną;
• cudzoziemiec może prowadzić działalność nierejestrowaną;
• cudzoziemiec o ograniczonej zdolności do czynności prawnych (w tym cudzoziemiec niepełnoletni) może prowadzić działalność nierejestrowaną z powołanymi wcześniej ograniczeniami.

Zmierzając ku końcowi tej Odpowiedzi, należy wyjaśnić, iż Uczestniczka powinna zadbać o to, aby interes jej syna, który będzie sprzedawał swojego usługi był należycie zabezpieczony poprzez zawarcie umów o odpowiedniej treści. W szczególności strony winny zwrócić uwagę na staranne uregulowanie kwestii wzajemnych rozliczeń, zawarcie w nich rozstrzygnięć o prawach autorskich, czy zapisu na sąd polubowny, a co oczywiste o formę pisemną, względnie dokumentową. Jednocześnie wyjaśniamy, że tego rodzaju umowy nie są umowami nazwanymi, a ustawodawca nie przewiduje katalogu postanowień, które winny się w nich znaleźć. W tym względzie obowiązuje zasada swobody umów.

Mając jednak na względzie niepełny obraz sytuacji Użytkowniczki i jej syna, a także brak wiążącej regulacji w prawie polskim, zalecamy kontakt z Urzędem do Spraw Cudzoziemców lub właściwym Urzędem Wojewódzkim. Użytkowniczka powinna przede wszystkim zweryfikować cel w jakim jej synowi wydano kartę czasowego pobytu.

Stan prawny na dzień: 31 grudnia 2022 r.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.);
2. Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 162 z późn. zm.);
3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 września 2021 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2022 r. (Dz. U. poz. 1690);
4. Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. poz. 583 z późn. zm.);
5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2022 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2023 r. (Dz. U. poz. 1952).

Źródła:

1. A. Janiak [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, wyd. II, red. A. Kidyba, Warszawa 2012, art. 43(1);
2. A. K. Kruszewski [w:] Prawo przedsiębiorców. Komentarz, red. A. Pietrzak, Warszawa 2019, art. 5;
3. https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00115