Zapytanie: Prawo do wynalazku w świetle umowy o pracę
Co do zasady zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy prawo własności przemysłowej (dalej jako "p.w.p.") prawo do uzyskania patentu na wynalazek albo prawa ochronnego na wzór użytkowy, jak również prawa z rejestracji wzoru przemysłowego przysługuje twórcy. Jednakże ustawodawca w art. 11 ust 3 p.w.p. przewidział wyjątek od tej reguły. Stanowi on, że w razie dokonania wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego w wyniku wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy albo z realizacji innej umowy, prawo, o którym mowa w ust. 1, przysługuje pracodawcy lub zamawiającemu, chyba że strony ustaliły inaczej. Na określenie powstałego w ww. okolicznościach projektu używa się pojęcia pracowniczy wynalazek, pracowniczy wzór użytkowy lub pracowniczy wzór przemysłowy.
Aby opisany powyżej wyjątek od zasady mógł mieć zastosowanie w praktyce, niezbędnym jest po pierwsze zawarcie w umowie o pracę klauzuli o powinności wykonywania czynności mogących prowadzić do stworzenia wynalazku, wzoru użytkowego lub wzoru przemysłowego, a po drugie powstanie ww. rozwiązania w czasie trwania stosunku pracy. Tym samym samo tylko wykorzystanie przez pracownika nabytych podczas wykonywania obowiązków umiejętności nie będzie skutkowało nabyciem przez pracodawcę uprawnienia do wynalazku, wzoru użytkowego lub wzoru przemysłowego. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 marca 2010 r. (sygn. akt II PK 260/09) wskazał, że
wykonywanie obowiązków pracowniczych odbywa się na koszt pracodawcy, w ramach jego struktury organizacyjnej, z wykorzystaniem jego zaplecza technicznego i osobowego. Takim samym warunkom powinny odpowiadać prace nad projektem badawczym zwieńczone dokonaniem wynalazku, aby pracodawca miał prawo do uzyskania patentu na ten wynalazek, a także, że samo wykorzystanie w pracach badawczych wiedzy, doświadczenia i umiejętności nabytych w związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych nie oznacza, że projekt badawczy jest wynikiem wykonywania obowiązków ze stosunku pracy w rozumieniu art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. - Prawo własności przemysłowej.
Przy czym zakres obowiązków pracowniczych wymienionych w umowie o pracę może być określony szerzej niż samo tylko opracowanie wynalazku, wzoru użytkowego lub przemysłowego, a nawet może nie wskazywać wprost na taki obowiązek (wyrok SA w Gdańsku z dnia 18 czerwca 2008 r., sygn. akt Aca 499/08). Znaczenia nie mają również sposób powstania stosunku pracy, wymiar czasu pracy pracownika (twórcy), forma organizacyjno-prawna pracodawcy ani jego status właścicielski.
Zgodnie z art. 22 ust. 1 p.w.p., jeżeli strony nie umówiły się inaczej twórca wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego ma prawo do wynagrodzenia za korzystanie z ww. rozwiązań przez przedsiębiorcę, gdy prawo korzystania z niego bądź prawo do uzyskania patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji przysługuje przedsiębiorcy m.in. na podstawie art. 11 ust. 3 p.w.p. Z powyżej przytoczonego przepisu wynika więc, że pracownikowi nie będzie należało się wynagrodzenie dodatkowe oprócz wynagrodzenia z umowy o pracę, jeżeli zapis taki znajdzie się w umowie o pracę. W każdym innym przypadku, jeżeli wynalazek, wzór użytkowy lub wzór przemysłowy spełnia ustawowe przesłanki jego ochrony, pracodawca obowiązany będzie wypłacić pracownikowi oddzielne wynagrodzenie za korzystanie lub uzyskanie prawa do patentu, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji. Pod pojęciem "korzystania" należy rozumieć wszelką bezpośrednią i pośrednią ekonomiczną eksploatację wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego przez pracodawcę zarówno przed jak i po udzieleniu przedsiębiorcy prawa przez Urząd Patentowy.
Ustawodawca pozostawił woli stron ustalenie wysokości wynagrodzenia. W przypadku gdyby strony tego nie zrobiły, art. 22 ust. 2 p.w.p. stanowi, że wysokość wynagrodzenia ustala się w słusznej proporcji do korzyści przedsiębiorcy z uwzględnieniem okoliczności, w jakich wynalazek, wzór użytkowy albo wzór przemysłowy został dokonany, a w szczególności zakresu udzielonej twórcy pomocy przy dokonaniu ww. rozwiązań oraz zakresu obowiązków pracowniczych twórcy w związku z dokonaniem wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego. Wobec braku szczegółowych regulacji w tym zakresie wynagrodzenie może być określone zarówno ryczałtem, jak i procentowo od uzyskanych przez przedsiębiorcę korzyści z eksploatacji wynalazku, wzoru użytkowego lub przemysłowego, przy czym wynagrodzenie procentowe wydaje się być właściwsze. Warto również zaznaczyć, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 listopada 2008 r., sygn. akt II PK 47/08 zajął stanowisko, że ustalając wysokość wynagrodzenia twórcy (pracownika), strony umowy powinny uwzględnić
nie tylko rachunek ekonomiczny, lecz również pozaekonomiczne warunki funkcjonowania przedsiębiorcy na konkurencyjnym rynku gospodarczym. Ustawodawca godzi się bowiem na daleko idące zróżnicowanie metod, technik i systemów obliczania efektów wynalazczości.
Pracodawca powinien również pamiętać, że wysokość wynagrodzenia musi być godziwa dla twórcy, tj. nie może być symboliczna.
Zgodnie z ww. przepisem, należy uznać, że wynagrodzenie twórcy będzie tym mniejsze im większy rozmiar przybrała pomoc pracodawcy np. finansowa, organizacyjna, naukowa. Wynagrodzenie twórcy może być również mniejsze, jeżeli opracowanie wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego było wyłącznym celem pracy twórcy czy też jednym z wielu celów, tj. "celem ewentualnym". Ponadto znaczenie mają m.in. wysokość wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę, dodatkowe świadczenia dla pracownika, warunki pracy, okres zatrudnienia, czas pracy twórczej.
W zakresie płatności omawianego wynagrodzenia, pracodawca powinien pamiętać, że stosownie do art. 22 ust. 3 p.w.p., jeżeli umowa nie stanowi inaczej, wynagrodzenie wypłaca się w całości lub w częściach, zaś zgodnie z art. 22 ust. 4 p.w.p. całość wynagrodzenia wypłaca się najpóźniej w terminie dwóch miesięcy od dnia uzyskania pierwszych korzyści z wynalazku, wzoru użytkowego albo wzoru przemysłowego. W przypadku wypłaty wynagrodzenia w częściach jego pierwszą część wypłaca się w terminie, o którym mowa w zdaniu poprzednim, a pozostałe części – najpóźniej w terminie dwóch miesięcy po upływie każdego roku, jednak w terminie nie dłuższym niż 5 lat, licząc od dnia uzyskania pierwszych korzyści. Ze skonstruowanym w ten sposób przepisem wiążą się dwie ważne kwestie. Po pierwsze upływ 5 lat oznacza, że po tym okresie prawo pracownika do wynagrodzenia wygasa. Po drugie zaś pomimo płatności w częściach
nie jest to "roszczenie o świadczenie okresowe" w rozumieniu art. 118 k.c., nie podlega zatem preferencyjnemu trzyletniemu terminowi przedawnienia
(wyrok SN z dnia 7 czerwca 2018 r., sygn. akt II PK 89/17). Obecnie zgodnie z art. 118 kodeksu cywilnego termin ten wynosi 6 lat.
Stan prawny na 21 lutego 2019 r.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. prawo własności przemysłowej (Dz.U.2017.776 t.j.)
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny (Dz.U.2018.1025 t.j.)
