Nieujawnione dochody

Użytkownik zwrócił się do nas z zapytaniem, jaka kara grozi za nieujawnione dochody firmy. Wskazał, że przez rok nie podawał do biura księgowego wszystkich dochodów firmy. Aktualnie otrzymał informacje o planowanej kontroli z Urzędu Skarbowego.

Nieujawnione dochody oznaczają podatek od przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych. W przypadku, gdy podatnik nie będzie w stanie udokumentować lub uprawdopodobnić pochodzenia swojego majątku oraz źródła pokrycia swoich wydatków może narazić się na dotkliwą sankcję. 

Zgodnie z art. 25e Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: „Ustawa o PIT”) od przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych, z zastrzeżeniem art. 25g ust. 7, zryczałtowany podatek dochodowy wynosi 75% podstawy opodatkowania. Podstawę opodatkowania stanowi zgodnie z art. 25d ustawy o PIT przychód odpowiadający kwocie nadwyżki wydatku nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi.

Przepisy definiują tym jakie wartości stanowią przychody (dochody) opodatkowane (art. 25b ust. 3 ustawy o PIT) oraz jakie wartości stanowią przychody (dochody) nieopodatkowane (art. 25b ust. 4 ustawy o PIT).

Za przychody (dochody) opodatkowane uznaje się wartości pozostające w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku, spełniające łącznie następujące warunki:

1. ich pochodzenie zostało ustalone co do tytułu, kwoty i okresu uzyskania;
2. jest możliwe określenie lub ustalenie zobowiązania podatkowego w odniesieniu do wartości, które mają wpływ na ustalenie takiego zobowiązania, albo zobowiązanie takie zostało określone lub ustalone, albo zostały zgłoszone do opodatkowania.

Natomiast przychody (dochody) nieopodatkowane uznaje się wartości pozostające w dyspozycji podatnika przed poniesieniem wydatku, których pochodzenie zostało ustalone co do tytułu, kwoty i okresu uzyskania, oraz które:

1. były wolne od podatku lub zwolnione od opodatkowania na podstawie przepisów ustawy innych niż przepisy niniejszego rozdziału lub przepisów odrębnych ustaw albo
2. nie podlegały opodatkowaniu na podstawie przepisów ustawy innych niż przepisy niniejszego rozdziału lub przepisów odrębnych ustaw, albo
3. były objęte obowiązkiem podatkowym w zakresie właściwego podatku, jednak zobowiązanie podatkowe nie powstało albo wygasło wskutek:

a) zaniechania poboru podatku,

b) umorzenia zaległości podatkowej,

c) zwolnienia z obowiązku zapłaty podatku,

d) przedawnienia.

Za wydatek zgodnie z Ustawą o PIT uznaje się wartość zgromadzonego w roku podatkowym mienia lub wysokość wydatkowanych w roku podatkowym środków w przypadku, gdy nie jest możliwe ustalenie roku podatkowego, w którym zgromadzono te środki. Podatkiem sankcyjnym objęte będą więc wartości, które przekraczają wartość dochodów opodatkowanych i nieopodatkowanych (m. in. wolnych od podatku, zwolnionych od opodatkowania, niepodlegających opodatkowaniu).

Postępowania w sprawie nieujawnionych dochodów są prowadzone względem osób których wydatki przekraczają znany i wykazany organom podatkowym dochód. Postępowanie ma na celu ustalenie czy podatnik nie ukrył przed organami podatkowymi części lub całości swoich dochodów, które winien był opodatkować.

Instytucja opodatkowania sankcyjną stawką 75% nieujawnionych dochodów w założeniu jest narzędziem, które ma pozwalać walczyć z nagannymi z perspektywy przepisów zjawiskami, takimi jak pranie brudnych pieniędzy, korupcja, uchylanie się od opodatkowania, prowadzenie działalności w szarej strefie, itp. Oprócz tego, instytucja ta stanowi także istotny instrument zapewniający dodatkowy wpływ do budżetu państwa.

Specyfiką postępowania podatkowego oraz kontroli celno-skarbowej w sprawie nieujawnionych źródeł jest to, że ciężar dowodu w zakresie wykazania przychodów (dochodów) opodatkowanych lub przychodów (dochodów) nieopodatkowanych stanowiących pokrycie wydatku spoczywa nie na organie podatkowym, lecz na samym podatniku. 

Powyższa szczególna regulacja dotycząca ciężaru dowodu w postępowaniu i kontroli w sprawie nieujawnionych dochodów oznacza, że podatnik powinien w toku kontroli lub postępowania wykazać się dużą aktywnością, która jest warunkiem koniecznym do tego, aby uniknąć sankcyjnej stawki podatku. To podatnik musi więc sam wykazać, że wartości jakimi dysponuje lub dysponował nie wynikają z tego, że posiada nieujawnione dochody. Koniecznością jest więc udokumentowanie przez podatnika w trakcie kontroli, że w dacie poniesienia badanego przez organ wydatku podatnik posiadał stanowiące pokrycie wydatku zasoby pochodzące albo z przychodów (dochodów) opodatkowanych, albo z przychodów nieopodatkowanych na podstawie np. zwolnienia. Po stronie podatnika powstaje zatem obowiązek współdziałania z organem prowadzącym postępowanie pod rygorem przyjęcia, że dokonywanie wydatków nieznajdujących pokrycia w ujawnionych dochodach oznacza osiąganie dochodów ze źródeł ukrywanych przed organami.

Instytucja opodatkowania dochodów z nieujawnionych źródeł stanowi instrument, który jest jednym z elementów szerokiego wachlarza rozwiązań mających na celu przeciwdziałanie nadużywaniu przepisów, który jest często wykorzystywany obok innych możliwości, którymi dysponują organy podatkowe.

Z tego też względu podatnicy prowadzący działalność gospodarczą powinni zwrócić szczególną uwagę na prawidłowość prowadzenia dokumentacji podatkowej przedsiębiorstwa oraz jej dokładność i kompletność. W przypadku przedsiębiorców organy także typują na potrzeby prowadzenia postępowań kontrolnych podmioty należące do tzw. grupy podwyższonego ryzyka.

Ze względu na szczególne regulacje dotyczące ciężaru dowodu, to sami przedsiębiorcy powinni przywiązać należytą uwagę do tego, aby dowody jakimi dysponują były wystarczające na potrzeby potencjalnego postępowania w sprawie nieujawnionych źródeł. W odmiennym przypadku postępowanie może wiązać się ze zwiększoną uciążliwością oraz ryzykiem kosztownego rozstrzygnięcia organu i perspektywy trudnego do przewidzenia w rezultacie procesu sądowego.

Działania organów podatkowych związane z weryfikacją tego, czy podatnik nie osiąga przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych najczęściej mają na początkowym etapie formę czynności sprawdzających. Jedną z przyczyn wszczęcia czynności sprawdzających może być zaistnienie podejrzenia organów podatkowych, że podatnik osiąga nieujawnione dochody. W praktyce organ może powziąć podejrzenie za pośrednictwem informacji z wielu źródeł, np. za pośrednictwem pozyskanych informacji podatkowych (np. udostępnionych na pisemne żądanie organu) lub za pośrednictwem informacji podatkowych przekazywanych przez banki lub instytucje finansowe.

W przypadku, gdy dane pozyskane w ramach czynności sprawdzających będą prowadzić organ do wniosku, że wydatki i nabyte mienie znajduje pokrycie w przychodach znanych organowi i ujawnionych przez podatnika, organ odstąpi od dalszych czynności.

Ze względu na fakt, iż czynności sprawdzające znacznie ograniczają organ w zakresie jego uprawnień, może okazać się, że w przypadku wykrycia nieprawidłowości koniecznym będzie wszczęcie przez organ odpowiedniego trybu, który pozwoli na dokładniejszą weryfikację prawidłowości rozliczeń przez podatnika. W takim przypadku, to na podatniku ciążyć będzie ciężar dowodu i obowiązek aktywnego udziału w postępowaniu celem uniknięcia negatywnych konsekwencji.

Niezwykle ważnym z perspektywy podatnika jest to, aby już na etapie jakiegokolwiek kontaktu z organem podatkowym przywiązać należytą uwagę co do udostępnianych organowi danych oraz ich zakresu. W każdym przypadku powinny one być precyzyjne i wiarygodne. Prawidłowe zachowanie podczas czynności sprawdzających zwiększa także znacznie powodzenie na etapie późniejszej kontroli, podczas której podatnik może zgłaszać kolejne dowody, które powinny jednak być spójne z materiałem udostępnionym na etapie czynności sprawdzających.

Prawo do nałożenia na podatnika sankcyjnego podatku w wysokości 75% z tytułu nieujawnionych dochodów podlega przedawnieniu. Zgodnie z art. 68 § 4a Ordynacji podatkowej, zobowiązanie podatkowe dotyczące dochodów nieujawnionych nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie pięciu lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym powstał obowiązek podatkowy w tym zakresie. Oznacza to, że termin przedawnienia jest powiązany z datą powstania obowiązku podatkowego w zakresie dochodów nieujawnionych. Obowiązek podatkowy w przypadku nieujawnionych dochodów powstaje z kolei w ostatnim dniu roku podatkowego, w którym powstał przychód w kwocie odpowiadającej nadwyżce wydatków nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi.

Wpisz nasz KRS 0000318482 w deklaracji podatkowej PIT.

Stan prawny na dzień: 19 września 2022 r.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1128 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1540 z późn. zm.).