Szczegółowość zakładowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy

Zgodnie z §  41 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

pracodawca jest obowiązany udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące:

1. stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników;
2. obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych;
3. postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;
4. udzielania pierwszej pomocy.

W związku z tym, mogą pojawiać się w praktyce pewne wątpliwości dotyczące właściwego zastosowania cytowanego przepisu i przełożenia go na faktyczną treść instrukcji BHP udostępnianej pracownikom w miejscu pracy.

Rozważenia problemu szczegółowości instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przeprowadzania szkoleń precyzyjnie dostosowanych do warunków danej pracy podjął się Wojewódzki Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 11 kwietnia 2019 roku.

Stan faktyczny

W dniu 11 lipca 2018 r. Państwowa Inspekcja Pracy została poinformowana o śmiertelnym wypadku na budowie, w wykopie w K przy ul D. W tym dniu Inspektor Pracy wszczął i prowadził kontrole na budowie, gdzie doszło do wypadku. Dnia 15 października 2018 r. Państwowa Inspekcja Pracy wydała nakaz, w którym nakazała:

• opracować i przechowywać przez pracodawcę program szkolenia wstępnego w dziedzinie bhp dla szkolenia stanowiskowego na stanowisku montera zewnętrznych sieci sanitarnych dostosowany do rodzaju i warunków pracy wykonywanej na stanowisku pracy;
• określić w instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót ziemnych w jaki sposób wykonywać i zabezpieczać głębokie wykopy;
• uzupełnić dokumentację oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy monter instalacji i urządzeń sanitarnych monter sieci wodnych i kanalizacyjnych w opisie stanowiska pracy o wyszczególnienie: stosowanych obudów wykopów oraz koparek, występujących na stanowiskach niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, osób pracujących na tym stanowisku.

Z takim rozstrzygnięciem nie zgodził się M. M. i złożył odwołanie do Okręgowej Inspekcji Pracy, jednak Decyzją z 28 listopada 2018 r. Okręgowy Inspektor Pracy utrzymał w mocy zaskarżony nakaz.

W uzasadnieniu organ II Instancji wyjaśnił, że rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy przewiduje, opracowanie programów szkolenia wstępnego i okresowego dla poszczególnych grup stanowisk, co nie oznacza jednak, że poszczególne stanowiska mogą być pominięte.

Z zapisów w protokole kontroli wynikało, że pracodawca posiada wyłącznie ogólny, ramowy program szkolenia stanowiskowego, nieuwzględniający rodzaju i warunków wykonywanej pracy na stanowisku montera zewnętrznych sieci sanitarnych, w szczególności pracy w wykopach. W związku z powyższym inspektor pracy wydał przedmiotową decyzję opracowania programu szkolenia.

M. M. wniósł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku na decyzję Okręgowego Inspektora Pracy z dnia 28 listopada 2018 r. utrzymującą w mocy nakaz Powiatowego Inspektora Pracy z dnia 15 października 2018 r.

Rozstrzygnięcie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego

W ocenie Sądu skarga nie jest zasadna.

Skarga podlegała oddaleniu z tego względu, że skierowane do skarżącego, będącego przedsiębiorcą i pracodawcą zarazem, nakazy inspektora pracy znajdowały oparcie w przepisach prawa ustrojowego, materialnego i procesowego.

Podstawa rozstrzygnięcia

Poza sporem było w sprawie, że kontrola inspekcji pracy przeprowadzona w przedsiębiorstwie skarżącego miała związek z wypadkiem przy pracy, któremu - ze skutkiem śmiertelnym - uległ w dniu 11 lipca 2018 r. pracownik przedsiębiorstwa H. T., pracujący w wykopie w K. przy ul. D. (pracownik zginął na skutek osunięcia się ziemi w wykopie).

Zgodnie z art. 10 punkt 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (zwana dalej: "ustawą o PIP") do zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy między innymi nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych; wskazano również na podejmowanie działań polegających na zapobieganiu i ograniczaniu zagrożeń w środowisku pracy, a w szczególności: badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom.

Natomiast art. 11 ustawy o PIP stanowi, że w razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnione m.in. do nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a nawet wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność.

Zarzuty skargi, podobnie jak odwołania, koncentrowały się i dotyczyły interpretacji przywoływanych w nakazie inspektora pracy przepisów oraz nałożonych w związku z tym obowiązków na skarżącego jako pracodawcę (stan faktyczny w tym zakresie pozostawał poza sporem). Skarżący nie podzielając stanowiska reprezentowanego przez organy obu instancji przede wszystkim podkreślał, że wyłączną przyczyną wypadku było samowolne i lekkomyślne wejście poszkodowanego pracownika z naruszeniem podstawowych zasad bezpieczeństwa pracy do niezabezpieczonego wykopu w trakcie jego pogłębiania i zabezpieczania. Tym samym, w ocenie skarżącego, żadne szkolenie czy też szczegółowe instrukcje, nie zastąpią zdrowego rozsądku i elementarnego poczucia własnego bezpieczeństwa.

W ocenie Sądu orzekającego, pracodawca powinien podejmować wszelkie niezbędne kroki i na tyleż szczegółowe działania, aby minimalizować wystąpienie ryzyka narażenia zdrowia czy też życia pracownika na jakiekolwiek niebezpieczeństwo. Temu też służą szkolenia, jak również instrukcje i wskazówki. Muszą więc być one na tyle precyzyjne i dokładne, abym mogły spełnić swój podstawowy cel jakim jest zapewnienie najwyższego poziomu bezpieczeństwa i ochrony pracownika.

W oparciu o delegację ustawową zawartą w art. 237⁵ kodeksu pracy zostało wydane rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (dalej jako: "Rozporządzenie").

Zgodne z § 5 rozporządzenia, pracodawca organizujący i prowadzący szkolenie oraz jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, zwani dalej "organizatorami szkolenia", zapewniają m.in. programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla określonych grup stanowisk, programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu - w przypadku prowadzenia takiego szkolenia oraz właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu egzaminów i rejestru wydanych zaświadczeń. Szkolenia i instrukcje powinny być przy tym dostosowane do rodzajów i warunków wykonywania prac danego rodzaju.

W konsekwencji też słusznie w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, jak też w treści nakazu (w związku z posiadaniem przez pracodawcę tylko ogólnego ramowego programu szkolenia stanowiskowego, nie uwzględniającego rodzaju i warunków wykonywania pracy na stanowisku montera zewnętrznych sieci sanitarnych) wskazano na konieczność opracowania szczegółowego program instruktażu stanowiskowego, a nie tylko ogólnego instruktażu, uwzględniającego specyficzne zagrożenia dla tej grupy pracowników, monterów zewnętrznych sieci sanitarnych, którzy wykonują pracę w wykopach.

Przepis art. 237⁴ kodeksu pracy, stanowi, że pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac (§ 1) oraz wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy (§ 2). Pracownik jest obowiązany zaś potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy (§ 3).

Ponadto przepis § 39a ust. 3 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny stanowi, że pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać w szczególności:

opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:

• stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,
• wykonywanych zadań,
• występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy,
• stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, osób pracujących na tym stanowisku.

Wobec dokonanych rozważań nie może budzić wątpliwości, że stanowisko organu reprezentowane w niniejszej sprawie jest prawidłowe.

Rozstrzygnięcie problemu prawnego

Pracodawca powinien podejmować wszelkie niezbędne kroki i na tyle szczegółowe działania, aby minimalizować wystąpienie ryzyka narażenia zdrowia czy też życia pracownika na jakiekolwiek niebezpieczeństwo - temu też służą szkolenia, jak również instrukcje i wskazówki. Muszą więc być one na tyle precyzyjne i dokładne, aby mogły spełnić swój podstawowy cel, jakim jest zapewnienie najwyższego poziomu bezpieczeństwa i ochrony pracownika.

Podstawa:

1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U.2004.180.1860);
2. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U.2018.623 t.j.);
3. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny (Dz.U.2003.169.1650 t.j.);
4. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsk z dnia 11 kwietnia 2019, III SA/Gd 32/19.