Pytanie z dnia 29 stycznia 2018
Umową franczyzy jest umową tzw. nienazwaną, to znaczy w kodeksie cywilnym nie ma przepisów, które w sposób ogólny regulowałyby instytucję franszyzy, a także zakazu konkurencji. Jego wprowadzenie w umowie franchisingu umożliwia art. 3531 k.c., który określa granice swobody zawierania umów. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Sama wykładnia i zastosowanie tego przepisu oczywiście nie wyłącza zakazu konkurencji pomiędzy przedsiębiorcami, co powoduje, że ograniczenia wynikające z tego typu klauzul umownych co do zasady są możliwe i skuteczne. Należy wskazać, że w pełni uzasadnione jest zastrzeżenie zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej w trakcie realizacji umowy franczyzy. Przedsiębiorca ściśle współpracujący z innym przedsiębiorcą na podstawie umowy franchisingu musi mieć możliwość ochrony swoich interesów. Tym bardziej, że współpraca taka zawsze wiąże się z przekazaniem informacji o majątkowym i strategicznym znaczeniu dla franchisingodawcy. Przykładowo należą do nich lista dostawców, rynek preferowanych klientów, technologia produkcji czy know-how, których wykorzystanie przez konkurencję negatywnie odbije się na wynikach finansowych i pozycji rynkowej franchisingodawcy.
Jednak takie ograniczenie może być nadmiernie sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem klauzuli.
Ograniczenie takie może być ustanowione przez strony umowy na czas obowiązywania umowy jak również po jej ustaniu, przez określony okres czasu (na przykład 1 rok). Co istotne, zakaz podejmowania działalności konkurencyjnej powinien pozostawać w granicach uzasadnionej potrzeby zapewnienia ochrony interesów przedsiębiorcy i nie wykraczać ponad zasady współżycia społecznego i naturę stosunku prawnego, na którym zakaz został oparty.
Sama ocena, czy umowny zakaz konkurencji wykracza poza granice dozwolonej swobody umów powinna się zawsze opierać na analizie danego stanu faktycznego. Przykładowo należy przyjąć, iż co do zasady zakaz konkurencji nie powinien uniemożliwiać zobowiązanemu prowadzenia jakiejkolwiek działalności gospodarczej lub w ogóle wyłączać go z danego rynku, w ramach wykonywania i świadczenia usług. Tego rodzaju zobowiązanie wykracza poza uzasadnioną potrzebę ochrony własnych interesów franchisingodawcy i bezpodstawnie ogranicza swobodę podejmowania działalności gospodarczej przez franchisingobiorcę. Takie postanowienie jest w swej istocie nieważne. Pogląd ten podziela Sąd Najwyższy, który w wyroku z 5 grudnia 2013r., Sygn. akt.: V CSK 30/13 uznał, iż zakaz konkurencji nie może być nieograniczony w czasie lub zupełnie uniemożliwiać prowadzenia działalności gospodarczej, gdyż byłby sprzeczny z prawnie zagwarantowaną swobodą w tym zakresie.
Jak wskazano powyżej zakres zobowiązania dotyczącego powstrzymania się od działalności konkurencyjnej powinien być określony w sposób wyczerpujący i możliwie najbardziej ściśle dla uniknięcia sporów w zakresie jego interpretacji. Należy przez to rozumieć, iż przedsiębiorca nie może dowolnie ograniczyć innego przedsiębiorcy, w ramach umowy franchisingu, jak również po jej ustaniu, bowiem czynność ta dodatkowo jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, które nakazuje uwzględniać z art. 58 k.c.
Jeżeli zaś chodzi o kary umowne przewidziane w kontrakcie lub odrębnej umowie o zakazie konkurencji, (która stanowić może integralny załącznik do umowy franchisingu, bądź w klauzuli o zakazie konkurencji, które alternatywnie są częścią składową umowy franchisingu), należy pamiętać, że ich ustalanie powinno odbywać się na zasadzie kryterium porównawczego. Wysokość naliczanie kar umownych należy ustalać w oparciu o kryterium czystego dochodu i nie powinna za podstawę brać naliczanie przychodu – chodzi tu o pozbawienie naruszającego zakaz jego zysku z naruszenia i odszkodowanie (lucrum ces san, damnum emergens).Zakaz konkurencji ma co prawda w swoim zamiarze, działanie we własnym imieniu i na własną korzyść. Jednak warto dodatkowo sprawdzić umowę franczyzy, być może zostało wprowadzone postanowienie o zwrocie lub odsprzedaży artykułów na rzecz franchisingodawcy, zwrocie do magazynów bądź odsprzedaży innemu podmiotowi nie znajdującemu się obrębie działalności konkurencyjnej.
Jednocześnie informujemy, że porady E-punktu konsultacyjnego nie są poradami indywidulnymi, a jedynie mają na celu interpretowanie obowiązujących przepisów prawa dla ogólnego zagadnienia prawnego. W przedstawionej przez przedsiębiorcę sytuacji niezbędne jest przeanalizowanie całej umowy, oraz w kontekście przyczyn i sposobu rozwiązania, umowy, zastosowania klauzuli oraz powodów nie wyprzedania towaru celem konkretnej odpowiedzi na przedstawiony w zapytaniu problem prawny.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, (tj. Dz.U. 2017.459)
Stan prawny na: 9 luty 2018 r.
