Użytkowniczka zwróciła się do nas z prośbą o udzielenie porady prawnej dotyczącej przeprowadzenia postępowania spadkowego w imieniu osoby małoletniej przebywającej w rodzinie zastępczej. Kto jest opiekunem prawnym takiej osoby i czy może dysponować jej nabytym udziałem w postaci 1/6? Użytkownika prosi o udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy małoletni może sprzedać udział 1/6 jak tak to w jakiej formie i kto decyduje jak mało letni przebywa w rodzinie zastępczej.
Reprezentacja osoby małoletniej
Zgodnie z dyspozycją art. 96 k.c. umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie (przedstawicielstwo ustawowe) albo na oświadczeniu reprezentowanego (pełnomocnictwo). W przypadku osób fizycznych nieposiadających zdolności do czynności prawnych, a tym samym zdolności procesowej, dla ich udziału w postępowaniu sądowym niezbędny jest udział w sprawie przedstawiciela ustawowego. O tym, kto może nim być, decydują przepisy prawa materialnego. Przedstawicielem ustawowym osoby małoletniej mogą być:
1) rodzice (art. 98 k.r.o.) lub jedno z rodziców (art. 94 § 1 k.r.o.);
2) opiekun prawny (art. 94 § 3 k.r.o.);
3) kurator (art. 99 w związku z art. 98 § 2, art. 157 i art. 159 § 1 k.r.o.);
4) kurator nasciturusa (art. 182 k.r.o.).
Sprawowanie opieki, podobnie jak wykonywanie władzy rodzicielskiej, powinno odbywać się w taki sposób, aby zagwarantowana była realizacja zasady dobra dziecka, która stanowi kryterium rozstrzygające przy ustanawianiu opieki i orzekaniu przez sąd w czasie jej sprawowania. Zgodnie z art. 155 § 1 k.r.o. opiekun prawny sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem małoletniego pozostającego pod opieką, a także jest uprawniony do jego reprezentacji. W kwestiach nieuregulowanych w ustawie zastosowanie znajdują odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej.
Zakres praw i obowiązków opiekuna prawnego
Podstawowy zakres praw i obowiązków opiekuna jest więc tożsamy z prawami i obowiązkami rodziców sprawującymi władzę rodzicielską (art. 95 § 1k.r.o.), jeśli małoletni pozostający pod opieką zamieszkuje z opiekunem. W doktrynie zasadnie podkreśla się jednak, że stosując odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej do opieki, należy mieć na uwadze, iż rodzice są najbliższymi krewnymi dziecka, a zatem ze stosunku władzy rodzicielskiej wynikają dla nich prawa, które chronią również ich interes. Czynnikiem znacząco odróżniającym sprawowanie opieki od wykonywania władzy rodzicielskiej jest wynikający z art. 155 § 1k.r.o. obowiązek stałego nadzoru sądu opiekuńczego nad opiekunami. Rodzice co do zasady nie podlegają takiemu nadzorowi, chyba że wymaga tego troska o dobro dziecka. Ponadto inaczej niż rodzice, zgodnie z art. 156 k.r.o., opiekun jest zobowiązany do uzyskiwania zezwolenia sądu we wszystkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego – rodzice w tym zakresie muszą uzyskać zgodę sądu opiekuńczego tylko, jeśli nie mogą w tym przedmiocie osiągnąć kompromisu. Ponadto opiekun zobowiązany jest informować o decyzjach w ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego, jego rodziców, którzy uczestniczą w sprawowaniu bieżącej pieczy nad osobą dziecka i w jego wychowaniu (art. 158 k.r.o.).
Jeśli opiekun nie wykonuje właściwie opieki, sąd opiekuńczy na podstawie art. 168 k.r.o. wydaje odpowiednie zarządzenia nadzorcze, które w odniesieniu do władzy rodzicielskiej mogą zostać uznane za odpowiednik zarządzeń określonych w art. 109 k.r.o. Ustawodawca nie określił przy tym katalogu zarządzeń nadzorczych, jakie sąd opiekuńczy może wydać wobec opiekuna i małoletniego. Wynika z tego, że co do zasady sąd uprawniony jest do wydania każdego zarządzenia, jakie uzna za stosowne w okolicznościach danej sprawy.
Wygaśnięcie opieki prawnej
Opieka, podobnie jak władza rodzicielska, może wygasnąć lub ustać. Do ustania opieki dochodzi wówczas, gdy jej dalsze sprawowanie jest bezprzedmiotowe, tzn. gdy małoletni pozostający pod opieką osiągnął pełnoletność, gdy przywrócona została nad nim władza rodzicielska albo gdy małoletni zmarł . Konsekwencją ustania opieki będzie jej wygaśnięcie. Ponadto do wygaśnięcia opieki dochodzi w związku z wydanym przez sąd orzeczeniem o zwolnieniu opiekuna z opieki. Orzeczenie tego rodzaju może być wydane przez sąd:
1) na wniosek opiekuna z uwagi na ważne powody uniemożliwiające mu dalsze jej sprawowanie (art. 169 § 1 k.r.o.);
2) z urzędu, jeżeli z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych opiekun jest niezdolny do sprawowania opieki albo dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod opieką (art. 169 § 2 k.r.o.).
Czynności opiekuna prawnego w postępowaniu spadkowym
Jak wynika z powyższego, wszelkie czynności w imieniu osoby małoletniej przebywającej w rodzinie zastępczej podejmuje jej opiekun prawny.
Przede wszystkim przedstawiciel, podejmując w imieniu małoletniego pierwszą czynność procesową w sprawie, jest zobowiązany wskazać, w jakim charakterze bierze udział w tym postępowaniu (najczęściej okoliczność ta zostanie wskazana na początku pisma procesowego stanowiącego wniosek lub odpowiedź na wniosek albo podczas pierwszej rozprawy lub posiedzenia w sprawie) oraz zgodnie z art. 68 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. wykazać dokumentem swoje umocowanie do działania w sprawie. Stosownym dokumentem w przypadku przedstawicielstwa rodziców będzie odpis skrócony lub pełny aktu urodzenia dziecka. To właśnie z tego dokumentu wynika bowiem fakt pokrewieństwa pomiędzy małoletnim a jego przedstawicielem. Opiekun lub kurator wykaże natomiast swoje umocowanie do działania w sprawie za małoletniego lub nasciturusa właściwym orzeczeniem sądu opiekuńczego w przedmiocie odpowiednio ustanowienia opieki lub kurateli.
Badając umocowanie przedstawiciela, sąd winien zweryfikować zarówno sam fakt pełnienia przez dany podmiot określonej roli względem małoletniego, jak i zakres jego umocowania. Należy bowiem mieć na uwadze, że przedstawiciele ustawowi małoletniego nie są uprawnieni do w pełni swobodnego decydowania o losie osoby małoletniej oraz jej majątku. Zgodnie z art. 101 § 3 k.r.o. rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, natomiast zarówno kurator, jak i opiekun zobowiązani są uzyskać zgodę sądu opiekuńczego do dokonania wszystkich ważniejszych spraw związanych z majątkiem lub osobą małoletniego (art. 156 k.r.o.). W przypadku kurateli wymagane jest także, aby z orzeczenia sądu opiekuńczego, którym kuratelę ustanowiono, wynikało, do podjęciach jakich czynności w imieniu małoletniego kurator jest uprawniony.
Jeśli prawidłowość umocowania przedstawiciela do reprezentacji małoletniego budzi wątpliwości, sąd winien rozważyć zasadność zastosowania w sprawie art. 70 w związku z art. 97 i 13 § 2 k.p.c., a jeśli zajdzie taka potrzeba, zobowiązać przedstawiciela do wykazania swojego umocowania lub uzyskania stosownego zezwolenia sądu opiekuńczego do działania w sprawie, pod rygorem uznania czynności dokonanych z przekroczeniem umocowania za bezskuteczne, bądź odrzucenia wniosku. Należy bowiem zaznaczyć, że czynności podjęte przez przedstawiciela, który nie posiadał stosownego umocowania do działania w imieniu osoby małoletniej, w toku postępowania co do jego meritum będą bezskuteczne z mocy samego prawa. Wyjątkiem będzie tutaj czynność przedstawiciela ustawowego polegająca na wszczęciu postępowania, jeśli nie był do tego umocowany. Czynność taka może być bowiem konwalidowana albo przez samego małoletniego, jeśli uzyska on pełnoletność i zdolność procesową, albo przez orzeczenie sądu opiekuńczego wydane w trybie art. 583 lub 593 k.p.c. W przypadku nieuzupełnienia braku (art. 70 § 1 k.p.c.) zezwolenia sądu opiekuńczego na wszczęcie postępowania w zakresie spraw, o których mowa w art. 101 § 3 oraz art. 156 k.r.o., wydaje się, że zasadne będzie odrzucenie przez sąd wniosku zgodnie z art. 199 § 1 pkt 3 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Konwalidacji nie podlega natomiast brak umocowania przedstawiciela ustawowego, jeśli zainicjował on postępowanie sądowe już po wygaśnięciu jego prawa do reprezentacji osoby małoletniej.
Nadzór sądu opiekuńczego nad działalnością przedstawicieli ustawowych małoletniego jest tym bardziej pożądany, że czynności przedstawiciela podejmowane w związku z reprezentacją małoletniego wywołują bezpośrednie skutki dla reprezentowanego w zakresie jego sfery prawnej. Co ważne, inaczej niż w przypadku pełnomocnika reprezentowany nie może sprzeciwić się działaniom przedstawiciela, odwołać ich czy modyfikować, ponieważ nie posiada zdolności procesowej. Mimo tego to reprezentowany jest uczestnikiem postępowania i to jego będzie dotyczyć orzeczenie sądu. W związku z tym także wyłącznie osoba małoletnia będzie pozostawała związana skutkami prawomocności orzeczenia czy konsekwencjami rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Pamiętaj!
Wpisz nasz KRS 0000318482 w Deklaracji Podatkowej PIT.
Wyszukaj:
Akademia Liderów Innowacji i Przedsiębiorczości Fundacja dr Bogusława Federa
w https://www.podatki.gov.pl/pit/twoj-e-pit/
Dziękujemy
Stan prawny na dzień: 24 czerwca 2024 roku
Podstawa prawna:
1) Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 221 z późn.
