Darowizna gospodarstwa od rodziców a zachowek - mikroPorady.pl

Użytkownik zwrócił się do nas z prośbą o udzielenie porady prawnej w następującym stanie faktycznym:

Mężczyzna otrzymał gospodarstwo rolne w drodze darowizny od swoich rodziców. Darowizna odbyła się na zasadzie służebności osobistej wobec swoich rodziców. Obdarowany syn opiekuje się gospodarstwem od ponad 30 lat, a w darowiźnie jest opisane z których pomieszczeń mogą korzystać jego rodzice. Czy po śmierci rodziców pozostałe rodzeństwo będzie mogło ubiegać się o zachowek? Jeżeli tak, to w jakiej kwocie?

Definicja zachowku

Zgodnie z przepisem art. 991 § 1 KC zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). Natomiast § 2 wskazuje, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Zachowek jest instytucją prawną mającą na celu ochronę interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy, opierającą się na prawie do uzyskania przez te osoby korzyści określonych rozmiarów z jego majątku . Instytucja zachowku nie ogranicza swobody testowania w płaszczyźnie formalnej, ponieważ spadkodawca może w sposób nieskrępowany rozrządzać całym swym majątkiem, także pomijając najbliższych członków rodziny. Zachowek ogranicza jednak swobodę spadkodawcy rozumianą szerzej – jako swobodę decydowania o losach swego majątku w taki sposób, żeby wyrażona przez niego wola miała ostateczny, rozstrzygający i wyłączny wpływ na te losy, nie podlegając działaniu prawnych mechanizmów korygujących, prowadzących do nieco innego rozłożenia praw i obowiązków pomiędzy osobami najbliższymi. W prawie polskim określone osoby bliskie, które nie otrzymały należnej im korzyści, nabywają względem spadkobierców, zapisobierców windykacyjnych lub obdarowanych roszczenie o zachowek wynikające z prawa do zachowku, które należy do praw względnych . Roszczenie to od początku ma charakter pieniężny, zatem nie umożliwia uprawnionemu dojścia do dziedziczenia po spadkodawcy, natomiast realizuje jego prawo w postaci oznaczonej kwoty pieniężnej. Prawo to powstaje ex lege, jednak spadkodawca może pozbawić go osobę uprawnioną w drodze wydziedziczenia. Wierzytelność z tytułu zachowku jest zbywalna i w ograniczonym zakresie dziedziczna.

Zachowek a darowizna

Zgodnie z art. 993 § 1 „Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.”

Jak wynika z powyższego, dokonanie darowizny za życia spadkodawcy nie chroni przed roszczeniem o zachowek. Darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku zawsze będą uwzględniane przy obliczaniu zachowku. Jeżeli darowizna została dokonana na rzecz innych osób niż spadkobiercy lub osoby uprawnione do zachowku, będzie ona miała znaczenie przy obliczaniu zachowku, tylko jeśli została uczyniona stosunkowo niedawno (czyli nie wcześniej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy). Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku zapisy windykacyjne oraz niektóre darowizny dokonane przez spadkodawcę.

Wysokość zachowku

W celu ustalenia konkretnej sumy zachowku należy odpowiednio połowę albo dwie trzecie udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, pomnożyć przez wartość tzw. substratu zachowku. Na substrat zachowku składa się tzw. czysta wartość spadku zmodyfikowana według zasad określonych w art. 993 KC.

Czysta wartość spadku to różnica pomiędzy wartością aktywów wchodzących w skład spadku a wartością długów (pasywów) spadkowych. Na potrzeby obliczania zachowku art. 993 nakazuje czystą wartość spadku ustalać z pominięciem wartości zapisów zwykłych i poleceń, mimo że stanowią one długi spadkowe.

Do tak ustalonej czystej wartości spadku należy doliczyć wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę oraz wartość przedmiotów dokonanych zapisów windykacyjnych, niezależnie od tego, kto był ich beneficjentem (spadkobierca, uprawniony do zachowku, osoba trzecia). Nie ma także znaczenia, czy darowizna stanowiła jedyną treść umowy, czy też w ramach jednej umowy połączono kilka różnych czynności prawnych odpłatnych lub nieodpłatnych (w takich wypadkach doliczeniu podlegają jedynie wartości darowizn). Doliczeniu podlegają także darowizny przewidziane przez spadkodawcę za życia, lecz wykonane dopiero po otwarciu spadku. Bez znaczenia pozostaje również okoliczność, czy przedmiot darowizny jeszcze istnieje oraz czy obdarowany jest nadal wzbogacony.

Podsumowując, darowizna dokonana na rzecz jednego z dzieci nie ma wpływu na roszczenie o zachowek pozostałych spadkobierców. Więcej na temat zachowku możesz dowiedzieć się z artykułu dostępnego na naszej stronie: Zachowek - Słownik pojęć - mikroPorady.pl - Biznesowe wsparcie z najlepszej strony

Pamiętaj!

Wpisz nasz KRS 0000318482 w Deklaracji Podatkowej PIT.

Wyszukaj:

Akademia Liderów Innowacji i Przedsiębiorczości Fundacja dr Bogusława Federa
w https://www.podatki.gov.pl/pit/twoj-e-pit/

Dziękujemy

Stan prawny: 15 października 2024 r.

Podstawa prawna:
1) Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.).

Podatek od spadków i darowizn

Wielokrotnie podatnicy otrzymujący spadek / darowiznę zastanawiają się jak rozliczyć się z tego majątku z urzędem skarbowym.

Zgodnie z aktualnymi przepisami ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (dalej: „Ustawa”) wykonanie przysporzenia z majątku darczyńcy na majątek obdarowanego (darowizny) wynikające ze spadku skutkują powstaniem tzw. obowiązku podatkowego.

Wysokość podatku zależy od grupy podatkowej do której należy spadkodawca i spadkobierca bądź darczyńca i obdarowany oraz od wysokości majątku stanowiącego spadek / darowiznę zgodnie z nadwyżką podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku.

Grupy podatkowe kształtowane są zgodnie z bliskością pokrewieństwa / powinowactwa stron.

Pobierz poradnik