Odpowiedzialność Spółki za przestępstwo pracownika

W przypadku popełnienia przestępstwa przez pracownika odpowiedzialność spółki nie zawsze jest wyłączona. Zdarzają się sytuację, w którym poniesienie ona odpowiedzialność za czyny pracownika.

Pamiętaj, że zgodnie z przepisami pracownikiem jest tylko osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę (pobierz nasz bezpłatny wzór umowy o pracę )

 

Przepisy dotyczące odpowiedzialności za czyny pracownika

Podstawowym aktem regulującym powyższe zagadnienie jest ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (dalej: u.o.p.z.).  Określa zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary jako przestępstwa lub przestępstwa skarbowe oraz zasady postępowania w przedmiocie takiej odpowiedzialności (art. 1 u.o.p.z.).

Ustawa wskazuje, jakie podmioty będą ponosić odpowiedzialność w ww. przypadkach. Zaliczyć do nich należy m.in. osobę prawną (np. sp. z o.o.), jednostkę organizacyjną niemająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną (np. sp. jawna), z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków. Taką odpowiedzialność będą ponosić również spółki kapitałowa w organizacji (tj. w okresie pomiędzy zawiązaniem spółki a uzyskaniem wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego), podmiot w stanie likwidacji oraz przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną, a także zagraniczna jednostka organizacyjna.

 

Kiedy pracodawca ponosi odpowiedzialność za czyny pracownika

Przenosząc powyższe na ramy odpowiedzialności podmiotu zbiorowego należy wskazać, że spółka może ponosić odpowiedzialność, jeżeli podmiotem dopuszczającym się czynu zabronionego jest osoba fizyczna, przy czym u.o.p.z. uzależnia powyższe od co najmniej możliwości zaistnienia korzyści dla spółki, chociażby niemajątkowej (np. czasowe finansowanie działalności spółki ze środków należnych Skarbowi Państwa). Popełnienie czynu zabronionego na ww. warunkach może nastąpić poprzez:

1. Działanie osoby fizycznej w imieniu lub w interesie spółki w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jej imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku.
2. Dopuszczenie się do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa w pkt 1,
3. Przekroczenie uprawnienia lub niedopełnienia obowiązku działając w imieniu lub w interesie danej spółki, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt 1,
4. Będąc przedsiębiorcą, który bezpośrednio współdziała z podmiotem zbiorowym w realizacji celu prawnie dopuszczalnego, jeżeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową.

Uprzednio dany pracownik musi zostać prawomocnie skazany za popełnienie czynu zabronionego. Ponadto, za taki wyrok u.o.p.z. również uznaje wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne albo o przestępstwo skarbowe, orzeczenie w przypadku dobrowolnego poddania się odpowiedzialności albo orzeczenie sądu o umorzeniu przeciwko danej osobie postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie sprawcy.

 

Odpowiedzialność cywilna za przestępstwo pracownika

Ponadto należy wskazać, iż niezależnie od uznania odpowiedzialności lub jej braku na powyższych zasadach nie wyłącza odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną szkodę, odpowiedzialności administracyjnej ani indywidualnej odpowiedzialności prawnej sprawcy czynu zabronionego.

 

Wyrok w sprawie odpowiedzialności za przestępstwo pracownika

Co do zakresu stosowania art. 6 u.o.p.z. wypowiadał się Naczelny Sąd Administracyjny m.in. w wyroku z dnia 18 kwietnia 2008 r. sygn. akt I FSK 562/07: „Regulacja taka, jednoznacznej w swej treści, sprawia zatem, że podmiot zbiorowy odpowiadający na zasadach określonych tą ustawą nie jest wolny od odpowiedzialności administracyjnej. Do tej zaś kategorii zaliczyć należy odpowiedzialność wynikającą z przepisów zawartych w ustawie o podatku od towarów i ustaw. Ustawa ta zawiera wszak przepisy podatkowe. Te zaś - przez wzgląd na swą konstrukcję i materię, którą regulują - zaliczane są do dziedziny prawa administracyjnego. Tym samym więc wszelka odpowiedzialność jaka z nich wynika jest odpowiedzialnością administracyjną, którą z woli prawodawcy podmiot zbiorowy ponosić może obok odpowiedzialności wynikającej z cyt. wyżej ustawy z 28.10.2002 r. o ile spełnione zostaną przesłanki określone tą ustawą”.

 

 

Konsekwencje pracodawcy za przestępstwo pracownika

Powyższe wskazuje, że skutkiem czynu zabronionego pracownika mogą być różne konsekwencje prawne spółki, w tym szeroko rozumiana odpowiedzialność administracyjna, także na gruncie podatkowym.

Do ewentualnych konsekwencji popełnienia czynu zabronionego w omawianych warunkach można zaliczyć możliwość nałożenia na spółkę kary pieniężnej w wysokości od 1000 do 5 000 000 złotych, nie wyższą jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony. Rozwiązanie takie zapewnia pewną elastyczność dostosowania kary do sytuacji danej spółki. Można przypuszczać, że założeniem ustawodawcy było takie uregulowanie wysokości kary, aby było adekwatne do rozmiaru spółki. Warto również zwrócić uwagę, że posłużono się kryterium przychodu, a nie dochodu, który jest bardziej uciążliwy dla spółki.

W niektórych przypadkach kara może wynosić w wysokości od 10 000 do 5 000 000 złotych.  W tym zakresie nie wskazano maksymalnej wartości przychodu spółki, co można interpretować w te sposób, że znamiona tego czynu zabronionego wskazują na zwiększoną szkodliwość społeczną względem tego wymienionego powyżej. Należą do nich niektóre przestępstwa popełnione przeciwko środowisku.

Ustawodawca przewiduje również możliwość zastosowania przepadku wobec przedmiotów pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego, ewentualnych korzyści spółki lub ich równowartości.

Wobec spółki możliwe będzie zastosowanie również zakazów, czy podanie wyroku do publicznej wiadomości.  Zakazy te w założeniu mają represyjny charakter. W konsekwencji będą prowadzić do ograniczenia udziału spółki w korzystaniu z różnych środków m.in. z tytułu dotacji, subwencji. Istnieje możliwość nałożenia zakazu na spółkę co do korzystania pomocy organizacji międzynarodowych, czy ubiegania się o zamówienia publiczne. To ostatnie wydaje się niezwykle uporczywe ze względu na wyłączenie od udziału w dużych inwestycjach.

 

Wyłączenie odpowiedzialności za przestępstwo pracownika

Spółka nie będzie podlegać odpowiedzialności na skutek popełnienia każdego przestępstwa. Warto wskazać, że u.o.p.z. w art. 16 wskazuje na katalog przestępstw zobowiązujących podmiot zbiorowy do ponoszenia odpowiedzialności. Będą to zatem m.in. przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, fałszowanie pieniędzy i innych środków płatniczych albo dokumentów równoznacznych, wykonywanie czynności ubezpieczeniowych bez zezwolenia, przewłaszczenie cudzego autorstwa, wykonywanie działalności bez koncesji lub wbrew warunkom określonym w koncesji, oszustwo. Powyższy katalog jest bardzo szeroki, jednakże jest to katalog zamknięty. Należy zatem każdorazowo przeanalizować dany stan faktyczny i sprawdzić, czy na pewno doszło do naruszenia konkretnych przepisów.

Aby wszcząć takie postępowanie należy złożyć stosowny wniosek do sądu rejonowego, w którego okręgu popełniono czyn zabroniony. Uprawnionymi do tej czynności są pokrzywdzony lub prokurator. W przypadku pokrzywdzonego obowiązuje jednak przymus adwokacko-radcowski. Oznacza to, że taki wniosek powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego. Niezbędna przy tym jest więc pomoc profesjonalnego pełnomocnika.

Podsumowując, uregulowania u.o.p.z. stanowią ważny instrument prawny zarówno dla spółki, której pracownik popełnił przestępstwo, jak również dla pokrzywdzonego. Należy jednak pamiętać, że odpowiedzialność spółki nie zwalnia pracownika od jego osobistej odpowiedzialności za popełniony czyn. Przed podjęciem kroków w sprawie zaleca się skonsultowanie się z profesjonalnym pełnomocnikiem, który pozwoli rozwiać wątpliwości i udzieli odpowiedzi na pytania.

 

 

Źródła:

1)      Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1465).

2)      Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 659 z późn. zm.).