W niniejszym przykładzie przedstawiamy sytuację przedsiębiorcy – wierzyciela, który w wyniku wadliwego prowadzenia czynności egzekucyjnych doznał szkody. Z przedstawionej sytuacji dowiesz się, jakie przesłanki muszą zostać spełnione dla ustalenia odpowiedzialności komornika za wyrządzenie szkody a, kiedy mamy do czynienia z zawinioną bezczynnością wierzyciela i przyczynieniem się do powstania szkody.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego:[1]
Postępowanie egzekucyjne jest postępowaniem sformalizowanym, a jego normy zostały skonstruowane w taki sposób, aby przy współdziałaniu komornika i wierzyciela, zapewnić wierzycielowi zaspokojenie. Jeżeli komornik narusza te normy nie podejmując czynności egzekucyjnych i nie informuje wierzyciela o stanie sprawy, to w konkretnych okolicznościach można przyjąć, iż zaniechanie takie może być poczytane za kolejne ogniwo jednego, chociaż wieloczłonowego, łańcucha przyczynowego skutkującego szkodą.[2]
W myśl art. 362 k.c. o przyczynieniu się poszkodowanego można mówić wówczas gdy w rozumieniu przyjętego w art. 361 k.c. związku przyczynowego zachowanie poszkodowanego może być uznane za jedno z ogniw prowadzących do ostatecznego skutku w postaci szkody - a jednocześnie za przyczynę konkurencyjną do przyczyny przypisanej osobie odpowiedzialnej; skutek następuje przez współdziałanie dwóch przyczyn, z których jedna pochodzi od zobowiązanego do naprawienia szkody, a druga od poszkodowanego. Zachowanie poszkodowanego nie może być przyczyną wyłączną, wówczas bowiem to sam poszkodowany jest sprawcą szkody.[3]
Okoliczności sporu[4]:
G. Sp. z o.o. złożyła u komornika przy Sądzie Rejonowym w Elblągu wniosek o wszczęcie egzekucji przeciwko swojemu dłużnikowi, P. W., składając tytuł wykonawczy w postaci nakazu zapłaty zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Następnie G. Sp. z o.o. złożyła 12 listopada 2010 r. w kancelarii komornika wniosek o zajęcie wierzytelności przysługującej jej dłużnikowi P.W. wobec Spółki A. Zajęcie nie zostało dokonane. W dniu 15 listopada 2012 r. wierzyciel zwrócił się do komornika o wyjaśnienie stanu sprawy i czy została zajęta wskazywana przez niego wierzytelność wobec Spółki A. Następnie w piśmie 15 stycznia 2013 r. r. G. Sp. z o.o. G. Sp. z o.o. ponownie zwróciła się o udzielenie przez komornika ww. Informacji.
Komornik w odpowiedzi 18 lutego 2013 r. poinformował, że Spółce A. pozostaje jeszcze do zapłaty na rzec P.W (dłużnika G. Sp. z o.o.) niewymagalna kwota 7.875 zł, zatrzymana przez spółkę z tytułu gwarancji, jednakże wobec tego, że w dacie złożenia wniosku o zajęcie wierzytelność ta nie jest wymagalna należy uznać ją za nieistniejącą. Po upływie sześciu miesięcy, postanowieniem z dnia 26 czerwca 2013 r. komornik umorzył egzekucję. Komornik stwierdził, iż przedmiotowe postępowanie egzekucyjne i tak umarza się z urzędu, gdyż G. Sp. z o.o. w ciągu roku nie dokonała czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania tj. złożenia nowego wniosku o zajęcie wierzytelności, gdy wierzytelność stała się już wymagalna (art. 824 k.p.c.).
Spółka G. Sp. z o.o. wystąpiła z pozwem o zapłatę odszkodowania za szkodę jaką poniosła na skutek niewyegzekwowania przez komornika długu w związku z wadliwie prowadzoną przez niego egzekucją.
Komornik stanął na stanowisku, iż nie zaistniały podstawy prawne jego odpowiedzialności odszkodowawczej. Stwierdził, bowiem, że nie zaistniał związek przyczynowy pomiędzy rzekomym jego zaniechaniem a szkodą G. Sp. z o.o., a związek taki, zdaniem komornika, zaistniałby gdyby zaniechano zajęcia wierzytelności istniejącej. Komornik wskazał, że zajęcie wierzytelności obejmuje tylko wierzytelność istniejącą, tymczasem wierzytelność, o zajęcie której G. Sp. z o.o. wystąpiła, na dzień złożenia wniosku nie istniała (wierzytelność była w dniu złożenia wniosku o jej zajęcie niewymagalna), wobec czego komornik nie mógł względem niej dokonać skutecznej czynności. Gdy zajęcie jest niemożliwe z uwagi na nieistnienie wierzytelności, dla skutecznej egzekucji niezbędne jest złożenie nowego wniosku, o jej prowadzenie, z wierzytelności istniejącej, czego G. Sp. z o.o. nie dokonała. Ponadto G. Sp. z o.o. przez okres dwóch lat nie wykazał żadnej aktywności, zaś przepisy kodeksu postępowania cywilnego nakładają na wierzyciela obowiązek aktywności. W jej braku, zgodnie z art. 823 k.p.c., postępowanie egzekucyjne umarza się z mocy prawa jeżeli wierzyciel w ciągu roku nie dokonał czynność potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania lub nie żądał podjęcia zawieszonego postępowania. G. Sp. z o.o., pozostając bierna przez tak długi okres czasu, przyczyniłaby się do powstania rzekomej szkody przez zaniechanie ponowienia wniosku o zajęcie wierzytelności, przed upływem roku od daty pierwszego wniosku.
Komornik wskazał, więc, iż na skutek wniosku G. Sp. z o.o. o zajęcie wierzytelności z 12 listopada 2010 r., w tym czasie, nieistniejącej; wniosek z tej daty mógł być traktowany jako aktualny jedynie przez rok, co wynika jego zdaniem z art. 823 k.p.c. Ze strony G. Sp. z o.o. zabrakło wniosku o nowe zajęcie wierzytelności, która powstała w rok po pierwszym wniosku.
Podstawa prawna:
- stawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (t,j.: Dz.U.2021.1805), dalej k.p.c
- Ustawa z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych Dz.U.2022.2224
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2020.1740 t.j.), dalej: k.c.
Rozstrzygane zagadnienie:
W niniejszej sprawie należy rozstrzygnąć, czy komornik może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą za szkodę wyrządzoną niewłaściwym prowadzeniem postępowania egzekucyjnego. Dla przyjęcia odpowiedzialności komornika oraz ustalenia czy G. Sp. z o.o. przyczyniła się do powstania szkody zachodzi konieczność ustalenia m.in. o potrzebie złożenia przez wierzyciela, w okolicznościach sprawy, nowego wniosku o zajęcie wierzytelności wobec stwierdzenia, że w dacie złożenia wniosku pierwszego wierzytelność nie istniała.
Rozstrzygnięcie:
Jak stwierdził Sąd Najwyższy, organ egzekucyjny ma obowiązek dokonania czynności egzekucyjnej bez nieuzasadnionej zwłoki, przy czym terminem, z upływem którego czynność egzekucyjna powinna być dokonana i pozwalającym uznać ją za dokonaną bez nieuzasadnionej zwłoki, jest termin wynikający z art. 45a ustawy o komornikach sądowych i egzekucji tj. termin 7 dni od otrzymania wniosku wierzyciela, jeżeli wniosek nie zawiera braków formalnych.
Jeżeli zatem G. Sp. z o.o. (powód) w dniu 12 listopada 2010 r. złożyła w kancelarii komorniczej pozwanego (komornik) wniosek o zajęcie wierzytelności przysługującej P. W. od spółki A., to zakładając, że wniosek nie zawierał braków formalnych, komornik powinien był dokonać zajęcia wierzytelności w dniu 19 listopada 2010 r. Komornik nie ma obowiązku uprzedniego ustalania i sprawdzania ani u dłużnika, ani u poddłużnika (tu: Spółka A.), czy zajmowana wierzytelność istnieje, czy przysługuje dłużnikowi. Ustalenie tej okoliczności następuje w trybie art. 896 § 2 pkt 1 k.p.c.. Nieistnienie wierzytelności w chwili zajęcia powoduje, że zajęcie jest nieskuteczne, ale jako czynność - stanowiąc realizację oznaczonego wniosku wierzyciela - zaistniało. Brak informacji pochodzącej od komornika co do losów wniosku z dnia 12 listopada 2010 r. nie pozwolił G. Sp. z o.o. nie tylko na złożenie nowego wniosku, ale nawet na powzięcie wiadomości, że wskazana przez niego wierzytelność w danej chwili jeszcze nie istniała. Nie można również przyjąć jak twierdził komornik, dokonując nieprawidłowej wykładni art. 823 k.p.c., że wynikający z akt komorniczych brak aktywności G. Sp. z o.o. przez okres ponad dwóch lat, to jest w okresie od 12 listopada 2010 r. do dnia 15 listopada 2012 r. prowadził do umorzenia postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 823 k.p.c..- ponieważ, zgodnie z treścią tego przepisu, wniosek z 12 listopada 2010 r. był aktualny tylko przez rok i tym samym przesądzałby o przyczynieniu się G. Sp. z o.o. do powstania szkody. Tymczasem, z powołanego przepisu wynika, że skutek w postaci umorzenia postępowania powstaje w następstwie niedopełnienia przez wierzyciela w ciągu roku czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania. Bezczynność wierzyciela istnieje zatem wówczas, gdy jest on zobowiązany do dokonania czynności niezbędnej do dalszego prowadzenia postępowania egzekucyjnego, a obowiązek ten ma podstawę prawną (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2008 r. IV CSK 16/2008 nie publ.). Taka sytuacja nie miała miejsca w niniejszej sprawie, gdyż to komornik nie wykonała swojego obowiązku zajęcia wierzytelności, dopiero w następstwie dowiedzenia się przez G. Sp. z o.o. o nieskuteczności zajęcia ( które jednak zostałoby dokonane) mogłaby ona złożyć ponowny wniosek. Zatem, w niniejszej sprawie nie można mówić o bezczynności wierzyciela, a o bezczynności organu egzekucyjnego.
Wątpliwości budzi również stanowisko komornika, co do braku związku przyczynowego pomiędzy zaniechaniem zajęcia wierzytelności a szkodą G. Sp. z o.o. W ocenie komornika, związek ten wystąpiłby tylko wówczas, gdyby zaniechano zajęcia wierzytelności istniejącej. W związku z takim stanowiskiem zauważyć należy, że podstawa faktyczna żądania nie jest przez G. sp. z o.o. ograniczona wyłącznie do zaniechania przez komornika zajęcia wierzytelności, a zakreślona została szerzej, jako wadliwie prowadzone postępowanie egzekucyjne, polegające nadto na nieinformowaniu go, jako wierzyciela o podejmowanych czynnościach lub też nieudzielaniu mu w ogóle informacji.
Brak obowiązku komornika sprawdzania przed zajęciem, czy wierzytelność istnieje powoduje, że komornik ma obowiązek dokonać czynności egzekucyjnej wskazanej przez wierzyciela. Nieistnienie wierzytelności czyni zajęcie bezskutecznym, z tym że, procesowe skutki zajęcia ustaną dopiero, gdy poddłużnik złoży oświadczeniem, iż zajęta wierzytelność nie istnieje; wówczas komornik, zgodnie z art. 763 k.p.c., ma obowiązek udzielić wierzycielowi wyjaśnienia co do stanu sprawy. Zasadne jest wobec tego przyjęcie, że powzięcie przez wierzyciela wiadomości o nieistnieniu wierzytelności, skłoniłoby go chociażby do poszukiwania innego majątku dłużnika.
Reasumując należy wskazać, iż postępowanie egzekucyjne jest postępowaniem sformalizowanym,a jego normy zostały skonstruowane w taki sposób, aby przy współdziałaniu komornika i wierzyciela, zapewnić wierzycielowi zaspokojenie. Jeżeli komornik narusza te normy nie podejmując czynności egzekucyjnych i nie informuje wierzyciela o stanie sprawy, to w konkretnych okolicznościach można przyjąć, iż zaniechanie takie może być poczytane za kolejne ogniwo jednego, chociaż wieloczłonowego, łańcucha przyczynowego skutkującego szkodą dla wierzyciela.
Badanie, czy istnieje związek przyczynowy pomiędzy szkodą a zdarzeniem szkodzącym, przybierającym, jak w sprawie niniejszej postać zaniechania, wymaga przeprowadzenie testu, polegającego na ocenie, z jak dużym prawdopodobieństwem, według zasad wiedzy i oświadczenia życiowego, ukształtowałyby się stosunki faktyczne, gdyby zostało podjęte zaniechane działanie. W niniejszej sprawie w razie podjęcia powinnego działania polegającego na wykonaniu ciążących na komorniku w toku prowadzonej egzekucji obowiązków mogłoby nie dojść do powstania szkody, wobec czego pozew G. Sp. o.o. należałby uznać za uzasadniony.
--
[1] Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 5 lutego 2014 r., sygn. akt. V CSK 166/2013.
[2] Z uzasadnienia ww. wyroku.
[3] Teza wyroku o sygn. akt. V CSK 166/2013.
[4] Stan faktyczny został zmodyfikowany w stosunku do stanu faktycznego w realiach, którego zapadło orzeczenie V CSK 166/2013
