Prawo holdingowe - zmiany KSH od 13 października 2022 r.

W dniu 13 października 2022 r. weszła w życie jedna z najistotniejszych nowelizacji Kodeksu spółek handlowych (dalej: „KSH”) w ostatnich latach. Za sprawą Ustawy z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (dalej: „Ustawa” lub „Nowelizacja”) do polskiego porządku prawnego wprowadzono przepisy dotyczące prawa holdingowego. Nowelizacja ma głównie na celu uregulowanie holdingów, które dotychczas nie posiadały przejrzystych reguł funkcjonowania. Nowe przepisy mają charakter fakultatywny - działanie w tej formie jest prawem, a nie obowiązkiem powiązanych ze sobą podmiotów gospodarczych. W dzisiejszym artykule przedstawimy najważniejsze założenia prawa holdingowego.

1. Co to jest prawo holdingowe?

Prawo holdingowe zwane również prawem grup spółek lub prawem koncernowym to przepisy, które wprowadzają do Kodeksu spółek handlowych nowy dział, skupiający się głównie na regulacji szczególnego typu stosunku zależności pomiędzy spółką dominującą i spółkami zależnymi, przy jednoczesnej zmianie zasad funkcjonowania organów spółek.

Zgodnie z art. 4 §51 KSH grupą spółek definiujemy jako: 

spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.

Nowelizacja wprowadza zasady zarządzania spółkami i nadzoru nad nimi, jednocześnieuwzględniając członków organów spółek oraz wspólników lub akcjonariuszy spółki zależnej, jak również udziela radzie nadzorczej narzędzi umożliwiających prowadzenie efektywnego nadzoru oraz ma za zadanie wyeliminować wątpliwości podnoszone w orzecznictwie i doktrynie uwzględniając jednocześnie potrzeby przedsiębiorców.

Należy zaznaczyć, że nowe przepisy dotyczące prawa holdingowego znajdą zastosowanie wyłącznie do spółek kapitałowych, czyli spółki z o. o., prostej spółki akcyjnej oraz spółki akcyjnej. Ustawa ma umożliwić spółce dominującej i spółkom zależnym realizację wspólnej strategii gospodarczej, które to spółki tworząc grupę kapitałową mają ten sam interes oraz dążą do osiągniecia wspólnego celu.

2.  Wiążące polecenia i interes grupy spółek

Jedną z najbardziej charakterystycznych instytucji prawa holdingowego są wiążące polecenia, które mają stanowić instrument zarządzania grupą spółek przez spółkę dominującą. Jednocześnie, aby spółka zależna została związana wiążącymi poleceniami, konieczne jest powzięcie w tym przedmiocie uchwały zarządu spółki będącej adresatem polecenia. Ponadto możliwość wydawania wiążących poleceń zaistnieć może tylko w sytuacji, w której jest to uzasadnione interesem grupy spółek, a polecenia takie dotyczyć będą wyłącznie prowadzenia spraw spółki. Wiążące polecenie powinno być wydane przez organ spółki dominującej uprawniony do prowadzenia jej spraw i reprezentacji. Wiążące polecenie będzie mógł również wydać prokurent albo pełnomocnik.

Zgodnie z art. 212 § 2 KSH, wiążące polecenia mogą być wydane tylko w formie elektronicznej, czy też pisemnej - pod rygorem nieważności. Przepisy KSH regulują obligatoryjną oraz minimalną treść wiążącego polecenia - regulacja ta została sprecyzowana w art. 212 § 3 KSH. 

Do dopełniania kwestii formalnych, niezbędnym krokiem jest dokonanie rejestracji powyższej kwestii w Krajowym Rejestrze Sądowym. W rejestrze muszą zostać ujawnione informacje o przynależności do grupy spółek zarówno przez spółkę dominującą, jak i spółkę zależną. Od momentu zarejestrowania tej zmiany, spółki będą mogły stosować tak zwane prawo holdingowe, odnoszące się do „interesu grupy spółek”.

3. Odpowiedzialności spółki zależnej i spółki dominującej

Zgodnie z nowymi przepisami spółka dominująca będzie uprawniona do wydawania spółce zależnej wspomnianych wyżej wiążących poleceń, jeśli będzie to uzasadnione interesem grupy spółek i gdy przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Wykonanie wiążącego polecenia będzie wymagało uprzedniej uchwały zarządu spółki, a uchwała o jego niewykonaniu będzie mogła zostać podjęta wyłącznie w określonych przypadkach.

Nowa ustawa wprowadza również szczególne zasady odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną przez tę spółkę spółce zależnej, ale także innym podmiotom w tym wierzycielom i wspólnikom albo akcjonariuszom tej spółki.

W kwestii dotyczącej stosowania wiążących poleceń powstaje wiele wątpliwości z uwagi na brak odpowiednich regulacji w Kodeksie spółek handlowych. Wobec braku przepisów dotyczących spółek holdingowych również wierzyciele nie mają narzędzi prawnych mogących pomóc w dochodzeniu roszczeń od kontrahentów jakimi są spółki zależne, pomimo że kluczowe decyzje często pochodzą od spółki dominującej. Odpowiedzialność spółki dominującej na gruncie nowych przepisów będzie miała charakter subsydiarny. Powyższe oznacza, że powstanie dopiero wtedy, gdy wierzyciel spółki zależnej nie będzie mógł zaspokoić swojego roszczenia wobec spółki zależnej.

Nowe prawo holdingowe zawiera zasady odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej, jej wierzycielom oraz wspólnikom czy też akcjonariuszom mniejszościowym, a odpowiedzialność ta będzie występowała wraz z odpowiedzialnością za szkodę na zasadach ogólnych. Nowe przepisy przewidują, że spółka dominująca będzie odpowiedzialna na zasadzie winy za szkodę wyrządzoną wydaniem polecenia wiążącego dla spółki zależnej. Ustawodawca przede wszystkim nakłada na spółkę dominującą obowiązek działania na zasadzie lojalności wobec spółki zależnej przy wydawaniu i wykonaniu wiążącego przez nią polecenia pochodzącego od tej właśnie spółki dominującej, niemniej jednak zasada lojalności nie została zdefiniowana i jej znaczenie będzie musiało jeszcze poczekać na stanowisko orzecznictwa i doktryny w czasie obowiązywania nowej regulacji prawa holdingowego.

4. Pozostałe zmiany

Odpowiedzialność menadżerów spółki zależnej

Nowelizacja wprowadzi art. 21 [5] KSH zgodnie z którym, członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej nie będzie ponosił odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia, w tym na podstawie art. 293, art. 300 [125] i art. 483 KSH. Niezależnie od wyłączenia przez art. 21[5] KSH działania ww. przepisów, menadżerowie będą mogli powoływać się na klauzulę generalną z również nowego art. 21[1]§4 KSH.

Przymusowy odkup oraz przymusowy wykup

Ustawa wprowadza także rozwiązania prawa holdingowego dotyczące przymusowego odkupu (ang. sell-out) oraz przymusowego wykupu (ang. squeeze-out) udziałów albo akcji wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych (niezależnie od formy prawnej spółki).

Podmioty reprezentujące nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej mogą żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich udziałów albo akcji przez spółkę dominującą, jeśli reprezentuje ona bezpośrednio, pośrednio lub na podstawie porozumień z innymi osobami co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej. Dopóki nie zostanie uiszczona całość sumy odkupu, dopóty wspólnik albo akcjonariusz zachowuje pełen zakres uprawnień wynikających z udziałów albo akcji. Prawo holdingowe dokonuje podwójnego ograniczenia omawianego uprawnienia. Po pierwsze można skorzystać z niego wyłącznie raz w roku obrotowym. Po wtóre nie można uczynić tego wcześniej niż po upływie trzech miesięcy od dnia ujawnienia w Krajowym Rejestrze Sądowym uczestnictwa spółki zależnej w holdingu.

Kadencja organów

Zgodnie z Nowelizacją kadencja członków zarządu, rady nadzorczej oraz komisji rewizyjnej będzie liczona w pełnych latach obrotowych, chyba że umowa spółki lub statut będą stanowić inaczej. Obecne przepisy zawierają jedynie regulacje w zakresie wygaśnięcia mandatu członka zarządu, czy rady nadzorczej oraz okresu trwania ich kadencji. Brak dotychczas było uregulowania wprost, w jaki sposób należy liczyć kadencję członków zarządu. Warto pamiętać, iż mandat i kadencja nie są w prawie handlowym pojęciami tożsamymi. Kadencja jest okresem pełnienia funkcji np. członka zarządu. Zaś mandat oznacza umocowanie do wykonywania tej funkcji.

5. Podsumowanie

W artykule zostały omówione najważniejsze zmiany, jakie zostały wprowadzone od 13 października 2022 r. w KSH. Prawo holdingowe zmierza do możliwie wyważonego połączenia interesów różnych grup, które zaangażowane są w funkcjonowanie koncernu. Z jednej strony, możliwość wydawania wiążących poleceń prowadzić powinna do zwiększenia efektywności zarządzania holdingiem. Z drugiej strony natomiast można przypuszczać, że funkcjonowanie w ramach holdingu będzie prowadzić do powstania szeregu nowych obowiązków po stronie spółek w nim uczestniczących. Czy zmiany te okażą się słuszne i skuteczne, zapewne dowiemy się za jakiś czas, gdy będą one już stosowane w praktyce. Miejmy nadzieję, że ułatwią one realizowanie wspólnych celów gospodarczych spółkom, a i prawnikom nie przysporzą zbyt wielu problemów interpretacyjnych.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1467 z późn. zm.).