Roszczenie wobec ubezpieczyciela

Zapytanie:

Czy w przypadku nieprawidłowości w realizacji umowy ubezpieczenia, których dopuścił się ubezpieczyciel, drugiej stronie umowy przysługuje wobec ubezpieczenia roszczenie odszkodowawcze w zakresie utraconych korzyści?

Użytkownik serwisu, który zadał pytanie jest przedsiębiorcą, który w toku swojej działalności gospodarczej wynajmował wyposażoną halę przemysłową swojemu kontrahentowi. Sprzęt wewnątrz hali objęty był zakresem polisy ubezpieczeniowej. Doszło do włamania do hali, podczas którego uszkodzono bądź skradziono część kluczowego wyposażenia.  W następstwie włamania ubezpieczyciel rozpoczął proces oceny oraz likwidacji szkody. Jako że proces likwidacji szkody przeciągał się, najemca hali, z którym użytkownik miał zawartą umowę najmu, wypowiedział umowę. W konsekwencji użytkownik serwisu utracił przyszłe korzyści, czyli przychody z czynszu, które w jego ocenie nadal uzyskiwałby gdyby nie nastąpiła zwłoka ubezpieczyciela, który na czas likwidacji szkody zajął halę i uniemożliwił jej wykorzystywanie przez najemcę.   

Odpowiedź:

1. Uwagi wstępne – specyfika sytuacji procesowej

Na wstępie należy wskazać, że niniejsza mikroporada stanowi przegląd istotnych regulacji z zakresu prawa cywilnego, które mogą znaleźć zastosowanie w opisanej sprawie.

Przeprowadzenie pełnej oceny konkretnej sytuacji prawnej opisanej przez użytkownika serwisu wymagałaby jednak oceny nie tylko przepisów obowiązującego prawa, ale również szerokiego spektrum okoliczności faktycznych sprawy, w szczególności postanowień zawartych przez użytkownika (a) umowy najmu oraz (b) umowy ubezpieczenia. Co istotne, postanowienia poszczególnych umów mogły inaczej, niż jest to modelowo opisane przez zasady ogólne prawa cywilnego, określać reguły odpowiedzialności pomiędzy stronami, co zaś może mieć bezpośrednie przełożenie na obecną sytuację procesową użytkownika serwisu.

2. Odpowiedzialność za nieprawidłową realizację umowy

Niemniej, zgodnie z art. 471 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 z późn. zm., dalej jako: „k.c.”) dłużnik (czyli w analizowanym przypadku ubezpieczyciel) obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (czyli warunków umowy ubezpieczenia), chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Istotne z perspektywy działalności podmiotu takiego jak ubezpieczyciel jest fakt, że wedle art. 474 k.c.  dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania (chociażby procesu likwidacji szkody) powierza. Na tej podstawie można łączyć ewentualną opieszałość osób wysłanych przez ubezpieczyciela do realizacji działań związanych z likwidacją szkody z odpowiedzialnością samego ubezpieczyciela.

Do przeprowadzenia oceny odpowiedzialności ubezpieczyciela należy zatem zweryfikować, czy przeprowadzony proces likwidacji szkody odbył niezgodnie z postanowieniami umowy, bądź przy braku zachowania przez ubezpieczyciela zasad należytej staranności, czego można było oczekiwać od profesjonalisty (art. 355 k.c.).

3. Odpowiedzialność może dotyczyć również utraconych korzyści

Zgodnie z 361 § 2 k.c. zasadniczo w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy określającej warunki współpracy między stronami, naprawienie szkody obejmuje zarówno straty, które poszkodowany poniósł, ale również korzyści, „które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono”.

W tej perspektywie utraconą kwotę czynszu można postrzegać właśnie jako „utraconą korzyść”, której może dotyczyć roszczenie odszkodowawcze. Zgodnie z argumentacją przedstawioną przez użytkownika, gdyby nie doszło do opieszałości po stronie ubezpieczyciela, umowa najmu byłaby w dalszym ciągu realizowana.

Ponadto, zgodnie z art. 363 k.c. poszkodowany może domagać się od zobowiązanego zapłaty określonej sumy pieniężnej w ramach naprawienia poniesionej przez niego szkody, czyli również pokrycia utraconych korzyści. Analiza warunków umowy (kwoty czynszu, na który umówiły się strony oraz czasu, na jaki została zawarta umowa) pozwoli na określenie wysokości roszczenia.

Skuteczne dochodzenie naprawienia tego rodzaju szkody wymaga od powoda rzetelnego wykazania w toku postępowania dowodowego, że „utracone korzyści” w kwocie objętej potencjalnym powództwem miały zostać osiągnięte przez powoda z wysokim prawdopodobieństwem.

Wedle orzecznictwa Sądu Najwyższego

ustalenie szkody w postaci utraconych korzyści ma wprawdzie charakter hipotetyczny, ale szkoda taka musi być przez osobę poszkodowaną wykazana z tak dużym prawdopodobieństwem, że uzasadnia ono w świetle doświadczenia życiowego przyjęcie, że utrata korzyści rzeczywiście nastąpiła.

(por. Wyrok Sądu Najwyższego II CR 304/79 z 3 października 1979 r., OSNC 1980/9/164).

4. Dopuszczalne umowne modyfikacje odpowiedzialności

Wedle art. 353¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

W konsekwencji przyjmuje się, że w przeważającym zakresie modyfikacji (czyli również umownemu ograniczeniu) może ulec odpowiedzialność strony za ewentualne szkody związane z jej realizacją. Istotną limitację swobody ograniczania odpowiedzialności jednej ze stron w treści umowy stanowi reguła, wedle której 

nieważne jest zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie.

Przed wystąpieniem z powództwem należy zatem również zbadać czy warunki umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy stronami nie wpływają istotnie na odpowiedzialność ubezpieczyciela za ewentualne szkody poniesione w toku procesu likwidacji szkody.

Należy przy tym również  pamiętać, że warunki umowy zawartej z ubezpieczycielem w praktyce często ujęte są w dokumentacji określającej ogólne warunki ubezpieczenia (OWU) stanowiące wzorce umowy opisane w art. 384 k.c. Należy zatem również gruntownie przeanalizować wszelkie regulaminy i ogólne warunki, które znajdują zastosowanie do polisy wykupionej przez użytkownika serwisu.

5. Szczególna właściwość sądowa

Rozważając prowadzenie sporu przeciwko ubezpieczycielowi, na etapie analizy sytuacji procesowej, należy pamiętać, że zgodnie z art. 10 ust. 1 Ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 895) powództwo o roszczenie wynikające z umowy ubezpieczenia można wytoczyć według przepisów o właściwości ogólnej albo przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia.

Na mocy tej regulacji użytkownik jest uprawniony by dochodzić swojego roszczenia przed sądem właściwym dla jego siedziby, nie musi kierować się ogólną zasadą konieczności wniesienia pozwu do sądu właściwego miejscowo dla pozwanego (jak stanowi art. 30 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1460 z późn. zm.)

Porada została przygotowana przez prawników Kancelarii Gessel, Koziorowski Sp. k.

Podstawa prawna(stan na dzień 13.07.2020):

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 z późn. zm.),
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1460 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 895).