Dopuszczalność pracy w niedziele i święta

Poniższa porada skierowana jest do pracodawców przede wszystkim zatrudniających pracowników na podstawie Kodeksu Pracy. Poniższe uwarunkowania nie dotyczą co do zasady osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilno- prawnych oraz osób świadczących usługi w ramach wykonywania indywidualnej działalności gospodarczej. Jednak gdy dojedzie do kwestionowania charakteru stosunku pracy cywilno-prawnego i zostanie on uznany przez sąd za stosunek pracy zgodnie z Kodeksem Pracy,  trzeba mieć na uwadze poniższe uwarunkowania.

Ustawodawca, szczegółowo określił czas w jakim pracownikowi przysługuje prawo do korzystania z  nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego. Odpoczynek taki powinien wynosić co najmniej 35 godzin. Możliwy jest krótszy tygodniowy odpoczynek pracownika, jedynie w przypadku:

-       pracowników zarządzających,

-       prowadzenia akcji ratowniczej lub usuwania skutków awarii,

-       zmiany pory wykonywania pracy pracowników zmianowych.

Zgodnie z art. 151⁹ Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks Pracy (dalej: „Kodeks pracy”) dniami wolnymi od pracy, w które powinien przypadać odpoczynek pracownia są niedziele i święta określone w przepisach o dniach wolnych od pracy.

Jako pracę, którą pracownik wykonuje w niedzielę i święto, uważana jest praca wykonywaną między godziną 6⁰⁰ w tym dniu a godziną 6⁰⁰ w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina.

1.     Ograniczenie pracy w niedziele i święta

Mając na uwadze dość istotne w ostatnim czasie zmiany dotyczące tzw. niehandlowych niedziel, jak i pewne zmiany i obostrzenia dotyczące zarówno  czasu pracy, ruchomego czasu pracy jak i pracy w niedziele i święta, konieczne staje się zwrócenie uwagi na stosowane często, od dawna standardowo zasady czasu pracy, jego rozliczenia, ruchomego czasu pracy, pracy zmianowej, które są w szeregu zakładów pracy codziennością. Przede wszystkim, musza zwracać uwagę i dla nich jest ta porada, Ci pracodawcy, którzy zatrudniają w różnego typu w placówkach handlowych, sklepach, punktach usługowych, czy w usługach, które z natury rzeczy funkcjonują całą dobre bądź cały tydzień. Będzie to obok handlu np. komunikacja (w tym miejska), dystrybucja prasy, piekarnie czy wreszcie zakłady pracy o ciągłym ruchu i pracy zmianowej (elektrownie, ciepłownie, gazociągi, sieć gazownicza, służba zdrowia).

Zawsze na uwadze trzeba mieć 4 czynniki, będą to kolejno:

• dni w których ograniczenia w możliwości zatrudniania (zakaz: niedziele i święta);
• jak i od kiedy liczy się czas w nd i święta (od godz dnia..);
• wyłączenia i wyjątki;
• obowiązek udzielania dnia wolnego i conajmnie jednej niedzieli, obok alternatywnie wypłaty wynagrodzenia.

2.     Rozpoczęcie i zakończenie niedzieli i święta

Święta, w trakcie których obowiązuje zakaz pracy zostały wskazane w Ustawie z dnia 18 stycznia 1951 o dniach wolnych od pracy w niedziele i święta. Są to święta narodowe oraz święta wyznaniowe Kościoła Rzymsko-Katolickiego.

-       1 stycznia – Nowy Rok,

-       6 stycznia – Święto Trzech Króli,

-       pierwszy dzień Wielkanocy,

-       drugi dzień Wielkanocy,

-       1 maja – Święto Pracy,

-       3 maja – Święto Konstytucji Trzeciego Maja,

-       pierwszy dzień Zielonych Świątek,

-       Boże Ciało,

-       15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, Święto Wojska Polskiego,

-       1 listopada – Wszystkich Świętych,

-       11 listopada – Święto Niepodległości,

-       25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,

-       26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.

Zarówno godzina rozpoczęcia jak i godzina zakończenia „niedzieli bądź dnia wolnego” u każdego pracodawcy może zostać ustalona inaczej, jednakże należy w ustaleniu takim stosować przepisy prawa pracy. Takie przepisy są też wiążące dla czynności związanych z handlem.  Zgodnie bowiem z Ustawą z dnia 18 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta, wskazane jest, że niedziele i święta zgodnie z ich znaczeniem kalendarzowym, czyli jako kolejne 24 godziny przypadające między godziną 24.00 w sobotę lub dzień poprzedzający święto a godziną 24.00 w niedzielę lub święto. W tym zakresie odmiennie od postanowień Kodeksu Pracy, pracodawca nie może stosować zmian. Ustawa ogranicza handel oraz wykonywania czynności z nim związanych w placówkach handlowych w niedziele i święta, a także w dniu 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy.

3.     Ograniczenie pracy w niedziele dla placówek handlowcach

Jako placówkę handlową w rozumieniu Ustawy wskazuje się obiekt, w którym jest prowadzony handel oraz są wykonywane czynności związane z handlem, w szczególności: sklep, stoisko, stragan, hurtownię, skład węgla, skład materiałów budowlanych, dom towarowy, dom wysyłkowy, biuro zbytu - jeżeli w takiej placówce praca jest wykonywana przez pracowników lub zatrudnionych.

Jako czynności związane z wykonywaniem handlu rozumiemy wykonywanie w placówce handlowej czynności bezpośrednio związanych z handlem przez pracownika lub zatrudnionego, a także wykonywanie w takiej placówce przez pracownika lub zatrudnionego czynności związanych z magazynowaniem towarów lub ich inwentaryzacją.

Zakaz, ograniczonego handlu w niedziele i święta nie obejmuje m.in. :

-       stacji paliw płynnych;

-       w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu kwiatami;

-       w aptekach i punktach aptecznych;

-       w zakładach leczniczych dla zwierząt;

-        w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu pamiątkami lub dewocjonaliami;

-       w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu prasą, biletami komunikacji miejskiej, wyrobami tytoniowymi, kuponami gier losowych i zakładów wzajemnych;

-       w placówkach pocztowych

-       w placówkach handlowych w obiektach infrastruktury krytycznej, 9) w placówkach handlowych w zakładach hotelarskich;

-       w placówkach handlowych w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku;

-       w placówkach handlowych na dworcach

-       w placówkach handlowych w portach lotniczych

-       w placówkach handlowych, w których handel jest prowadzony przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną wyłącznie osobiście, we własnym imieniu i na własny rachunek;

-       w placówkach handlowych, w których przeważającą działalnością jest działalność gastronomiczna;

3.     Pracownicy należący do kościołów innych niż Rzymsko-Katolicki oraz pozostałych związków wyznaniowych

Pracownicy, którzy należą do innych kościołów i związków wyznaniowych, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy na czas niezbędny do obchodzenia świat zgodnych z ich wyznaniem. Wniosek taki powinien być zgłoszony co najmniej na 7 dni przed terminem planowanej nieobecności, a nieobecność w pracy powinna zostać odpracowana.

4.     Wyjątki od zakazu pracy w niedziele i święta

Ustawodawca wprowadził jednakże wyjątki od obowiązku zwolnienia pracownika z świadczenia pracy w niedziele i święta, tym samym, praca w niedziele i święta jest dozwolona w następujących przypadkach:

-       w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;

-       w ruchu ciągłym;

-       przy pracy zmianowej;

-       przy niezbędnych remontach;

-       w transporcie i w komunikacji;

-       w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;

-       przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób;

-       w rolnictwie i hodowli;

-       przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:

• zakładach świadczących usługi dla ludności,
• gastronomii,
• zakładach hotelarskich,
• jednostkach gospodarki komunalnej,
• zakładach opieki zdrowotnej  i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
• jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę,
• zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku;

-       w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta;

-       przy wykonywaniu prac:

• polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub urządzeń telekomunikacyjnych w rozumieniu przepisów prawa telekomunikacyjnego, odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, dni, są u niego dniami pracy,

• zapewniających możliwość świadczenia usług o których mowa w punkcie powyżej.

 

Powyższe wyjątki od zwolnienia pracownika z obowiązku świadczenia pracy w niedziele i święta, wskazane przez ustawodawcę w Kodeksie Pracy, mają różny charakter.

Na sam początek należy wskazać sytuacje nadzwyczajne, w przypadku gdy praca w niedzielne lub świąteczna wykonywana jest w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia, ochrony środowiska bądź celem usunięcia awarii.

W pozostałych przypadkach w/w, praca pracowników w niedziele i święta, może wynikać z obowiązującego pracownika rozkładu czasu pracy, a także jeśli jest konieczne wykonywanie pracy nieprzewidzianej z uwagi na szczególne potrzeby pracodawcy. Należy jednak pamiętać, że szczególne potrzeby pracodawcy nie stanowią pracy możliwej jedynie w przypadku prowadzenia akcji ratowniczej lub usuwania awarii.Prace wykonywane z uwagi na szczególnym charakterem pracy, w tym jej znaczeniem społecznym, mogą być wykonywane np. przy niezbędnych remontach, w transporcie i komunikacji, w zakładowych strażach pożarnych i służbach ratowniczych, przy pilnowaniu mienia i ochronie osób, a także przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności.  W tym miejscu należy dodać, iż prace remontowe, o których wspomnieliśmy powyżej uważa się sytuacje gdy wykonanie prac jest niezbędne (np. zagrożenie zawalenia się budynku), bądź z uwagi na konieczność jak  najszybszego zakończenia inwestycji. W innych przypadkach zatrudnienie pracowników celem wykonywania prac remontowych w niedziele i święta jest nie dopuszczalne. Decyzję, czy wykonanie prac jest niezbędne podejmuje Pracodawca, jednakże podlega ona kontroli organów.

Oddzielny charakter mają wyjątki wskazane w Kodeksie ze względy na organizacje pracy przyjętą w danym zakładzie (np. praca zmianowa, bądź weekendowy system czasu pracy), a także praca w handlu i rolnictwie.

Wyjątki jakie zostały wskazane w ustawie, w większości dotyczą pracy we wskazanych branżach, konieczność prac z uwagi na ich użyteczność społeczną (usługi hotelarskie, usługi gastronomiczne, jednostki gospodarki komunalnej..). Prace wykonywane z uwagi na ich społeczną użyteczność nie mają katalogu zamkniętego, i to pracodawca może uznać ją za konieczną ze względu na jej społeczną użyteczność i codzienne potrzeby ludzkości. Pracodawca w takim przypadku powinien jednak pamiętać, iż jego decyzja może być kontrolowana przez uprawnione go tego organy. 

Należy jednak pamiętać, że jeżeli pracodawca korzysta z wyjątków i dopuszcza swoich pracowników do pracy w niedziele i święta, to pracodawca powinien takim pracownikom zapewnić inny dzień wolny od wykonywania pracy. Wykonywanie przez pracownika  pracy w niedzielę lub święto nie zmienia zasady, że pracownika obowiązuje pięciodniowy tydzień pracy i odpowiednia liczba dni wolnych. Jeżeli jest to przestrzegane przez pracodawcę, to pracownik nie ma żadnych dodatkowych uprawnień z tytułu pracy w niedziele lub święta, gdyż z harmonogramu czasu pracy winien wynikać dzień (dni) wolny od pracy inne niż niedziela bądź święto, dzień taki może być dowolnie wybranym dniem tygodnia.

5.     Rekompensata za prace w niedziele i święta

Za pracę, która pracownik wykonał w niedzielępracodawca powinien udzielić mu dnia wolnego w terminie 6 dni kalendarzowych niedzielą w którą praca była wykonywana bądź po  po niej. W przypadku gdy taka możliwość nie występuje, dzień wolny powinien zostać pracownikowi udzielony do końca okresu rozliczeniowego, a gdy i to jest niemożliwe, pracodawca powinien wypłacić pracownikowi wynagrodzenie z dodatkiem w wysokości, czyli 100% za przepracowaną niedzielę.

Za pracę, którą pracownik wykonał w święto, pracodawca powinien  udzielić mu dnia wolnego do końca okresu rozliczeniowego, a w przypadku gdy nie jest to możliwe, pracodawca powinien wypłacić pracownikowi wynagrodzenie z dodatkiem stuprocentowym za pracę w święto.  Gdy święto przypada w niedzielę, to pracownikowi należy udzielić dnia wolnego jak za pracę w niedzielę.

Powyższa zasada została wprowadzona z uwagi na często praktykowane przez pracodawców sytuacje gdy praca wykonywana jest z uwagi na wyjątek dopuszczalności wykonywania pracy w niedziele z uwagi na rodzaj działalności bądź konieczność zaspokajania potrzeb ludności.

Podstawa prawna:

• Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy: Dz.U.2022.1510 t.j.;
• Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 roku o dniach wolnych od pracy (Dz. U. 2015.90 t.j.)
• Ustawą z dnia 18 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta (Dz.U 2019 poz. 466)
• Ustawa z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancji wolności sumienia i wyznania (Dz.U 2017.1153).