Umowa o pracę a umowa zlecenia

Zgodnie z przewidzianą w prawie cywilnym zasadą swobody umów, strony przystępujące do umowy mają możliwość ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości tego stosunku. Zasada ta wskazuje, że wykonywanie pracy nie koniecznie musi mieć charakter pracowniczy – można go ułożyć także w oparciu o umowę cywilną. W niniejszym poradniku przedstawimy jedną z pracowniczych form zatrudnienia – umowę o pracę, oraz drugą, opartą na przepisach prawa cywilnego – umowa zlecenia. W poradniku zostały wskazane najważniejsze rożnice pomiędzy obydwoma formami świadczenia pracy, a także przysługujące prawa i obowiązki stron poszczególnych umów.

Na początek należy wskazać, że do zatrudnienia pracowniczego stosujemy przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy oraz innych towarzyszących aktów prawnych  (np. ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych). Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania określonego rodzaju pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, za wynagrodzeniem. Zgodnie z powyższą regułą stosunek pracy tworzą dwa podmioty – pracodawca i pracownik. Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Pracownikiem jest osoba fizyczna, która jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Najważniejsze cechy stosunku pracy to : podporządkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy, odpłatność wykonywanej pracy, praca wykonywana jest osobiście przez pracownika, pracodawca ponosi ryzyko związane z prowadzoną działalnością, praca jest wykonywana w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.

Kierownictwo pracodawcy oznacza wykonywanie przez pracownika jego poleceń, pod warunkiem, że nie są one sprzeczne z umową i prawem. Pracownikowi za wykonaną pracę przysługuje wynagrodzenie. Pracownik nie może zrzec się prawa do wynagrodzenia ani przenieść tego prawa na inną osobę. Obowiązek osobistego świadczenia pracy oznacza, że pracownik nie może powierzyć realizacji czynności, jakie wynikają z umowy o pracę, osobom trzecim. Ponadto pracownik zatrudniony na umowę o pracę ma zagwarantowane minimalne wynagrodzenie, które w 2022 r. ustalono na kwotę 3010 zł brutto. W skład wynagrodzenia minimalnego mogą wchodzić różne składniki przysługujące pracownikowi, np. pensja zasadnicza czy premia regulaminowa.

Należy również wskazać,że przepisy Kodeksu pracy szczegółowo charakteryzują tryb oraz terminy wypowiedzenia umowy o pracę, a także sposoby jej rozwiązania. Pracownikowi przysługują coroczne płatne urlopy wypoczynkowe, a także ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy, np. pracownic w ciąży i pracowników korzystających z urlopów macierzyńskich, rodzicielskich, wychowawczych i ojcowskich oraz pracowników w okresie 4 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego. Dodatkowo osoba wykonująca umowę o pracę podlega obligatoryjnie ubezpieczeniom społecznym oraz zdrowotnemu.

Umowa zlecenia natomiast należy do umów cywilnoprawnych. Nie jest uregulowana w przepisach Kodeksu pracy, a w przepisach Kodeksu cywilnego. Umowę zlecenie zawierają zleceniodawca i zleceniobiorca. Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Umowa zlecenia określana jest jako umowa starannego działania, tak samo jak umowa o pracę. Umowa zlecenia nie jest umową rezultatu. Zleceniobiorca jest zobowiązany do starannego działania i dołożenia należytej staranności w wykonywaniu czynności będących przedmiotem zlecenia.

Przyjmujący zlecenie może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej tylko wtedy, gdy wynika to z umowy lub ze zwyczaju albo gdy jest do tego zmuszony przez okoliczności. W przypadku takim obowiązany jest zawiadomić niezwłocznie dającego zlecenie o osobie i o miejscu zamieszkania swego zastępcy i w razie zawiadomienia odpowiedzialny jest tylko za brak należytej staranności w wyborze zastępcy. W przypadku gdy przyjmujący zlecenie powierzył wykonanie zlecenia innej osobie, nie będąc do tego uprawnionym, a rzecz należąca do dającego zlecenie uległa przy wykonywaniu zlecenia utracie lub uszkodzeniu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny także za utratę lub uszkodzenie przypadkowe, chyba że jedno lub drugie nastąpiłoby też wtedy, gdyby sam zlecenie wykonywał.

Praca na umowę zlecenia co do zasady jest odpłatna. Jeżeli z umowy ani z okoliczności towarzyszących jej zawarciu nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać ją bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Dla przyjmującego zlecenie obowiązuje minimalna stawka godzinowa, ustalona na rok 2022 w kwocie 19,70 zł brutto.

Zleceniobiorca posiada dużą samodzielność i swobodę w sposobie organizowania swojego czasu oraz miejsca pracy (jeżeli w umowie nie zawarto szczegółowych regulacji w tym zakresie). Zatem zatrudniony na podstawie umowy zlecenia sam decyduje kiedy pracę rozpoczyna i kiedy ją kończy, a także w jakim miejscu ją wykonuje. Ponadto, realizacja zlecenia nie odbywa się pod stałym kierownictwem zlecającego. Jednakże pracując na umowie zlecenia nie mamy zagwarantowanego prawa do płatnego wypoczynku lub urlopu macierzyńskiego, jednak taki przywilej można wynegocjować ze zleceniodawcą.

Należy wskazać, że w sytyacji gdy umowa zlecenia jest dla pracownika jedynym tytułem do ubezpieczeń, wówczas składki emerytalne i rentowe są obowiązkowe, a składka chorobowa jest odprowadzana dobrowolnie (uczniowie i studenci do ukończenia 26 lat nie są objęci ubezpieczeniem). W przypadku, gdy zleceniobiorca uzyskuje przychód z kilku umów zlecenia jednocześnie, zobowiązany jest do odprowadzenia składki tylko z jednej umowy, z której otrzymuje co najmniej pensję minimalną, od pozostałych umów zwolniony jest z tego obowiązku. Taki stan rzeczy miał się zmienić od 1 stycznia 2022 r. Pomimo projektu ustawy przewidującego pełne oskładkowanie wszystkich umów zlecenia, który  miał zostać opublikowany i przyjęty podczas jesiennych prac nad projektami ustaw w ramach Polskiego Ładu do dnia przygotowania artykułu, ustawa nie została zaprezentowana i skierowana do konsultacji społecznych.

Reasumując należy stwierdzić, iż z punktu widzenia zatrudnionego, umowa o pracę wydaje się korzystniejszym rozwiązaniem. Przywileje pracownicze, jak urlop wypoczynkowy czy rodzicielski, znaczny stopień ochrony przed rozwiązaniem umowy oraz gwarancja minimalnego wynagrodzenia za pracę to najważniejsze argumenty. Zatrudnienie osoby na umowę o pracę wiąże się jednak z wyższymi kosztami dla pracodawcy, dlatego nie zawsze ta forma umowy jest oferowana wszystkim pracownikom. Choć umowy zlecenia są dla świadczących pracę mniej atrakcyjne, mają one również swoje korzyści, choćby brak ścisłego nadzoru ze strony zleceniodawcy, możliwość pracy zdalnej czy nienormowany czas pracy.