W niniejszym przykładzie przedstawiamy niektóre istotne zagadnienia związane z tzw. zatrudnianiem pracowników na podstawie umowy cywilnoprawnej. Często bowiem w praktyce dochodzi do zatrudnienia dodatkowo na innej podstawie prawnej niż umowa o pracę (zwłaszcza na podstawie umów cywilnoprawnych: umowy pośrednictwo/usług, umowy zlecenia, umowy o dzieło. W związku z tym trzeba pamiętać, iż nawet jeśli nie zatrudniasz pracowników na podstawie umowy o pracę, to jednak obowiązuje Cię ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych nie tylko w swoim własnym zakresie.
W praktyce bardzo często dochodzi do zatrudnienia dodatkowo na innej podstawie prawnej niż umowa o pracę (zwłaszcza na podstawie umów cywilnoprawnych: umowy pośrednictwo/usług, umowy zlecenia, umowy o dzieło) - więcej na ten temat można przeczytać w naszej poradzie: Zatrudnianie. Trzeba jednak zwracać uwagę na to, iż nawet jeśli nie zatrudniasz pracowników na podstawie umowy o pracę, to jednak obowiązuje Cię ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych nie tylko w swoim własnym zakresie. W niniejszym przykładzie przedstawiamy niektóre istotne zagadnienia związane z tzw. zatrudnianiem pracowników na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego:
1. W przypadku pracowników, o jakich mowa w art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 poz. 423), podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi łączny przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, uzyskany z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy i umów cywilnoprawnych (umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło).
2. Na potrzeby regulacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (a więc także jego art. 8 ust. 2a) należy stosować termin „pracodawca” w znaczeniu, jakie nadaje mu art. 2 Kodeksu pracy. W myśl tego przepisu pracodawcą jest osoba fizyczna oraz jednostka organizacyjna, nawet nieposiadająca osobowości prawnej, jeśli zatrudnia ona pracowników. Tak zdefiniowany pracodawca jest z mocy art. 4 pkt 2 lit. a ustawy systemowej płatnikiem składek dla wszystkich pracowników w rozumieniu tego aktu, a zatem także dla tych, o jakich mowa w art. 8 ust. 2a, w tym także dla pracownikówpozostających z nim w stosunku pracy i jednocześnie wykonujących na jego rzecz pracę w ramach umów cywilnoprawnych zawartych z osobą trzecią.
Okoliczności sporu:
Pani Jolanta zatrudniła się w spółce farmaceutycznej „Pills Spółka z o.o.”. Trzy dni w tygodniu spędza w biurze firmy i w związku z tym zawarła umowę o pracę na 3/5 etatu. W pozostałych dniach do jej obowiązków należy reprezentowanie firmy na różnych spotkaniach, kongresach i targach farmaceutycznych, co zostało ustalone w zawartej przez nią umowie zlecenia z tą samą firmą. W związku z dwiema podstawami zatrudnienia pani Jolanta i firma „Pills Spółka z o.o.” mają wątpliwość kto i w jakim zakresie jest zobowiązany do płacenia składek na ubezpieczenie społeczne pani Jolanty.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz. U. 2024 poz. 497)
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy: Dz.U.2022.1510 t.j..
Rozstrzygane zagadnienie:
1. Co stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne zatrudnianych dodatkowo na podstawie umów cywilnoprawnych w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych?
2. Czy można uznać za pracodawcę osobę fizyczną lub jednostkę organizacyjną w przypadku zatrudniania także dodatkowo na podstawie umowy cywilnoprawnej (zlecenia, o dzieło)?
Rozstrzygnięcie:
Na podstawie art. 8 ust. 2 a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pracodawca jest płatnikiem w odniesieniu do pracowników, a przychód z tytułu umowy cywilnoprawnej jedynie "uwzględnia się" także w podstawie wymiaru składek z tytułu stosunku pracy. Pracodawca, ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu stosunku pracy, powinien więc zsumować wynagrodzenie z umowy cywilnoprawnej z wynagrodzeniem ze stosunku pracy. Obowiązki płatnika powinny bowiem obciążać podmiot, na rzecz którego praca w ramach umowy cywilnoprawnej jest faktycznie świadczona i który w związku z tym uzyskuje jej rezultaty, unikając obciążeń i obowiązków wynikających z przepisów prawa pracy.
W myśl art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach społecznych obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym podlegają pracownicy. W związku z tym, stosunek pracy jest bezwzględnym tytułem ubezpieczeń, gdyż nigdy nie może dojść do zwolnienia z obowiązku ubezpieczenia osoby mającej status pracownika.
W razie zbiegu tytułu pracowniczego z innym, pracownik podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym tylko z racji pozostawania w stosunku pracy.
Zgodnie z art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, za pracownika, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.
Tylko zlecając osobie niepozostającej w stosunku pracy z tym pracodawcą, ani też z nim jedynie w stałym stosunku zlecenia nie będzie on płatnikiem, o ile zatrudniany podlegałby obowiązkom w zakresie ubezpieczeń społecznych.
Powyższe wynika z dążenia ustawodawcy do ograniczenia korzystania przez pracodawców z umów cywilnoprawnych celem zatrudnienia własnych pracowników dla realizacji tych samych zadań, które wykonują oni w ramach łączącego strony stosunku pracy, by w ten sposób ominąć ograniczenia wynikające z ochronnych przepisów prawa pracy (m.in. w zakresie reglamentacji czasu pracy) oraz uniknąć obciążeń z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne od tychże umów.
Objęcie definicją pracownika w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych nie tylko pracowników w znaczeniu, jakie temu pojęciu nadają przepisy Kodeksu pracy, ale także osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych (agentów, zleceniobiorców, wykonawców dzieła) oznacza jednoczesne rozszerzenie pracowniczego tytułu obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym.
Z całokształtu unormowań ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych można wysnuć wniosek, że płatnikiem jest osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna zobowiązana do comiesięcznego obliczenia, pobrania i przekazania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składek na ubezpieczenie ze środków ubezpieczonego oraz własnych lub będących w jego dyspozycji. Jednym z płatników na podstawie art. 4 pkt 2 a ww. ustawy jest pracodawca. W ustawie nie zamieszczono jednak definicji tego pojęcia. Dlatego należy stosować termin „pracodawca” w znaczeniu, jakie nadaje mu art. 2 Kodeksu pracy. W myśl tego przepisu pracodawcą jest osoba fizyczna oraz jednostka organizacyjna, nawet nieposiadająca osobowości prawnej, jeśli zatrudnia ona pracowników. Tak zdefiniowany pracodawca powinien być płatnikiem składek wszystkich pracowników, w tym także pracowników pozostających z nim w stosunku pracy i jednocześnie wykonujących na jego rzecz pracę w ramach umów cywilnoprawnych.
Dlatego w przedstawionym stanie faktycznym spółka „Pills Spółka z o.o.” jako pracodawca – zatrudniający - zarówno na podstawie umowy o pracę jak i umowy zlecenia – jest zobowiązana do odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne biorąc jako podstawę obie umowy zawarte z panią Jolantą.
