Wypadek przy pracy – jak postępować?

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, czym jest wypadek przy pracy. Zgodnie z art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Należy zauważyć, iż na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wyżej określone, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Za wypadek przy pracy uważa się również nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:

• uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;
• wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
• pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;
• odbywania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub
• przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy lub przez inny podmiot kierujący, pobierania stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;
• wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni;
• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
• wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz. U. nr 45, poz. 235);
• współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
• wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
• wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
• wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi;
• odbywania służby zastępczej;
• nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium;
• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy;
• pełnienia przez funkcjonariusza celnego obowiązków służbowych.

W ramach wypadków przy pracy wyróżniamy:

• śmiertelny wypadek przy pracy, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku,
• ciężki wypadek przy pracy, na skutek którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej, inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie, trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała,
• wypadek zbiorowy, o którym można mówić w chwili, gdy w wyniku tego samego wypadku ucierpiały co najmniej dwie osoby.

Zgodnie z art. 3 rozporządzenia z dnia 19.12.2002 r. w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia, zdarzenie uznaje się za wypadek przy pracy na podstawie ustalenia jego okoliczności i przyczyn, w szczególności przez:

• zabezpieczenie miejsca wypadku w sposób pozwalający odtworzyć jego okoliczności,
• dokonanie oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadanie warunków wykonywania pracy i innych okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku,
• wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala,
• zebranie informacji dotyczących wypadku od świadków wypadku,
• zebranie innych dowodów dotyczących wypadku, uznanych za niezbędne.

Pracownik, o ile stan zdrowia na to pozwala, po wypadku powinien natychmiastowo zawiadomić pracodawcę o zaistniałym wydarzeniu a pracodawca powinien zapewnić pierwszą pomoc poszkodowanemu oraz wysłuchać jego wyjaśnień.

Etap 1: Zawiadomienie pracodawcy i udzielenie pomocy

Zgodnie Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków w przy pracy pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien poinformować niezwłocznie o wypadku swojego przełożonego. Zgłoszenia powinien także dokonać każdy pracownik, który zauważył takie zdarzenie w zakładzie pracy. Zgłoszenie powinno być dokonane w formie ustnej, a następnie w formie pisemnej.

Pracodawca w sytuacji, kiedy uzyska informację o zaistnieniu wypadku jest zobowiązany do udzielenia pomocy poszkodowanemu w wypadku oraz podjęcie czynności eliminujących lub minimalizujących zagrożenie (np. zatrzymanie urządzeń, przy których doszło do wypadku).

W pierwszej kolejności należy zatem udzielić pomocy poszkodowanemu w wypadku (zatamować krwawienie, ułożyć w bezpiecznej pozycji). Równolegle należy podjąć działania mające na celu wyeliminowanie lub zminimalizowanie zagrożenia (np. podjąć próbę zgaszenia pożaru gaśnicą znajdującą się w pobliżu miejsca wypadku, wyłączyć maszynę, która spowodowała wypadek lub odłączyć prąd), tak aby nie dopuścić do jego eskalacji.

Etap drugi: Zabezpieczenie miejsca wypadku

Kolejnym krokiem, jaki należy niezwłocznie podjąć w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy jest zabezpieczenie miejsca wypadku. Zabezpieczenie miejsca wypadku ma na celu nie tylko usunięcie ryzyka dalszych wypadków, ale i umożliwić ustalenie okoliczności wypadku przy pracy.

Sposób zabezpieczenia miejsca wypadku został określony w § 3 ust. 1 Rozporządzenia wypadkowego. Zabezpieczenie to ma zostać wykonane tak, aby wykluczało:

1. dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych;
2. uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane;
3. dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Rekomendujemy też sporządzenie niezwłocznie, o ile to możliwe dokumentacji zdjęciowej, może to pomóc w sporządzeniu protokołu i ustaleniu okoliczności wypadku.

Etap trzeci: Wezwanie profesjonalnej pomocy

Należy pamiętać, że pracodawca niezwłocznie powinien wezwać profesjonalną pomoc służb ratowniczych (celem ratowania zdrowia lub życia poszkodowanego, ew. także ratowania uszkodzonego mienia). Wezwanie profesjonalnej pomocy służy dwóm zasadniczym celom. Po pierwsze pomoc dla poszkodowanego pracownika, w przypadku, gdy jego stan wymaga profesjonalnej pomocy, wówczas istotne jest by pomoc ta przybyła możliwie szybko. Ponadto profesjonalne służby powinny pomóc ratować uszkodzone mienie, np. straż pożarna w przypadku zagrożenia wybuchem.

Etap czwarty: Zawiadomienie okręgowego inspektora pracy oraz innych organów

Kolejną czynnością jaką należy wykonać w przypadku wypadku przy pracy jest zawiadomienie o wypadku właściwego, okręgowego inspektora pracy (Państwowej Inspekcji Pracy) oraz innych organów administracji państwowej, właściwych ze względu na rodzaj wypadku (np. sanepidu" czy nawet prokuratora).

Należy podkreślić, iż zgodę na ponowne uruchomienie urządzeń i maszyn oraz inne zmiany w miejscu wypadku, może wydać jedynie pracodawca, czyli kierownik zakładu pracy czy przedsiębiorca w porozumieniu ze społecznym inspektorem pracy, po dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeżeli zachodzi potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku (§ 3 ust. 2 Rozporządzenia). W sytuacji wypadków ze skutkami ciężkich obrażeń ciała, wypadków zbiorowych oraz wypadków ze skutkiem śmiertelnym, zgoda może być wydana wyłącznie po uzgodnieniu z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem (§ 3 ust. 2). Wprowadzanie zmian w miejscu wypadku bez powyższej zgody jest dopuszczalne jedynie w sytuacjach konieczności ratowania zdrowia i życia osób lub mienia oraz zapobieżenia innemu grożącemu niebezpieczeństwu.

Etap piąty: Utworzenie zespołu powypadkowego

Po dokonaniu powyższych czynności niecierpiących zwłoki, a służących pierwszej pomocy, ograniczeniu ewentualnej eskalacji zagrożenia lub zabezpieczeniu miejsca wypadku i poinformowania stosownych organów należy przystąpić do utworzenia zespołu powypadkowego.

Celem powołania zespołu powypadkowego jest przeprowadzenie postępowania powypadkowego (§ 4-6 Rozporządzenia powypadkowego).

W skład powołanego przez pracodawcę zespołu powypadkowego wchodzą zasadniczo pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy.

U pracodawcy, który zgodnie z art. 237 (11) § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy nie ma obowiązku tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy, w skład zespołu powypadkowego zamiast pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy wchodzi pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy, albo specjalista spoza zakładu pracy.

U pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu powypadkowego zamiast społecznego inspektora pracy, jako członek zespołu, wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zgodnie z przepisami dotyczącymi szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Jeżeli pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w składzie dwuosobowym określonym powyżej, ze względu na małą liczbę zatrudnionych pracowników, okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w skład którego powinien wchodzić pracodawca oraz specjalista spoza zakładu pracy.

Krok szósty: Przeprowadzenie postępowania powypadkowego (dochodzenie powypadkowe)

Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności:

• dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;
• jeżeli jest to konieczne, sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku;
• wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;
• zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku;
• zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku;
• zebrać inne dowody dotyczące wypadku;
• dokonać prawnej kwalifikacji wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 Ustawy wypadkowej (patrz wyżej Pojęcie wypadku przy pracy);
• określić środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.

Zespół powypadkowy jest obowiązany wykorzystać materiały zebrane przez organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie, jeżeli materiały te zostaną mu udostępnione. Jeżeli wypadek miał rozmiary katastrofy albo spowodował zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, zespół powypadkowy wykorzystuje ustalenia zespołu specjalistów, powołanego przez właściwego ministra, wojewodę lub organ sprawujący nadzór określony w art. 237 (14) Kodeksu pracy, do ustalenia przyczyn wypadku oraz wyjaśnienia problemów technicznych i technologicznych.

Na wniosek pracodawcy poszkodowanego pracownika pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, może ustalić okoliczności i przyczyny wypadku, a następnie dokumentację powypadkowy przekazać pracodawcy poszkodowanego pracownika.

Krok siódmy: Sporządzenie protokołu powypadkowego

Zwieńczeniem pracy komisji powypadkowej jest protokół powypadkowy. Procedowanie w sprawie sporządzenia i zatwierdzenia protokołu powypadkowego regulują § 9-15 Rozporządzenia wypadkowego.

Protokół powypadkowy to protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, który powinien być sporządzony przez zespół powypadkowy po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku, jednak nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku.

Wzór protokoły powypadkowego został określony w Załączniku do Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 24 maja 2019 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1071).

Zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy w niezbędnej liczbie egzemplarzy i wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową doręcza niezwłocznie pracodawcy w celu zatwierdzenia.

Nie zawsze wszyscy członkowie zespołu wypadkowego są zgodni, odnośnie przyczyn i okoliczności zaistnienia wypadku. W przypadku rozbieżności zdań członków zespołu powypadkowego o treści protokołu powypadkowego decyduje pracodawca. Członek zespołu powypadkowego, który nie zgadza się z ustaleniami pozostałych członków zespoły ma prawo złożyć do protokołu powypadkowego zdanie odrębne. Zdanie odrębne powinien jednak uzasadnić.

Etap ósmy: Zapoznanie poszkodowanego z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem

Po sporządzeniu treści protokołu powypadkowego, lecz przed jego zatwierdzeniem zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodowanego z treścią protokołu powypadkowego. Poszkodowany ma prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym, o czym zespół powypadkowy jest obowiązany pouczyć poszkodowanego (poszkodowany ma prawo wglądu do akt sprawy oraz sporządzania z nich notatek i odpisów oraz kopii). Jeżeli pracownik zmarł wskutek wypadku przy pracy, zespół powypadkowy zapoznaje z treścią protokołu powypadkowego członków rodziny zmarłego pracownika, oraz poucza ich o prawie zgłaszania uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym.

Etap dziewiąty: Zatwierdzenie protokołu powypadkowego

Po sporządzeniu protokołu i zapoznaniu się poszkodowanego z jego treścią protokół powinien zostać przedłożony pracodawcy do zatwierdzenia. Do protokołu powypadkowego dołącza się zapis wyjaśnień poszkodowanego i informacji uzyskanych od świadków wypadku, a także inne dokumenty zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności pisemną opinię lekarza lub innych specjalistów, szkice lub fotografie miejsca wypadku, a także odrębne zdanie złożone przez członka zespołu powypadkowego oraz uwagi i zastrzeżenia, o których mowa w § 11 ust. 2 i 4 Rozporządzenia powypadkowego. Załączniki te stanowią integralną część protokołu powypadkowego.

W przypadku, gdy pracodawca po otrzymaniu protokołu powypadkowego stwierdzi, iż do treści protokołu powypadkowego zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika albo protokół powypadkowy nie odpowiada warunkom określonym w Rozporządzeniu, pracodawca zwraca niezatwierdzony protokół powypadkowy, w celu wyjaśnienia i uzupełnienia go przez zespół powypadkowy. W takiej sytuacji, zespół powypadkowy, po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień, lecz nie później niż w terminie 5 dni, obowiązany jest sporządzić nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza protokół powypadkowy niezatwierdzony przez pracodawcę.

W przypadku, gdy do wypadku przy pracy dochodzi w innym zakładzie pracy, protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca poszkodowanego pracownika.

Etap dziesiąty: Przekazanie zatwierdzonego protokołu powypadkowego pracownikowi

Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego - członkom rodziny zmarłego pracownika, o których mowa w § 11 ust. 4 Rozporządzenia.

Etap jedenasty: Przekazanie protokołu powypadkowego właściwemu inspektorowi pracy.

W przypadku, gdy protokół powypadkowy dotyczy wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych pracodawca niezwłocznie doręcza właściwemu inspektorowi pracy.

Definicje takich wypadków zostały zawarte w art. 3 ust 4-6 Ustawy wypadkowej.

Ciężki wypadek przy pracy to wypadek, na skutek którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej, inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu; choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu; trwała choroba psychiczna; całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie; trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Śmiertelny wypadek przy pracy to wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć poszkodowanego w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.

Zbiorowy wypadek przy pracy to wypadek, w którym w wyniku tego samego zdarzenia poszkodowane zostały co najmniej dwie osoby.

Etap dwunasty: Rejestr wypadków przy pracy

Zgodnie z § 16 ust. 1 Rozporządzenia powypadkowego pracodawca obowiązany jest prowadzić rejestr wszystkich wypadków przy pracy na podstawie protokołów powypadkowych.

Rejestr wypadków przy pracy powinien zawierać:

1. imię i nazwisko poszkodowanego;
2. miejsce i datę wypadku;
3. informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego;
4. datę sporządzenia protokołu powypadkowego;
5. stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy;
6. datę przekazania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosku o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy;
7. liczbę dni niezdolności do pracy;
8. inne informacje, niebędące danymi osobowymi, których zamieszczenie w rejestrze jest celowe, w tym wnioski i zalecenia profilaktyczne zespołu powypadkowego.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (Dz.U. 2023.1465 t.j.).