Zakładanie stowarzyszenia

Użytkownik zwrócił się do nas z prośbą o udzielenie porady prawnej w następującym stanie faktycznym:

Chcę założyć stowarzyszenie. Czy biorąc pod uwagę brzmienie art. 10 ust. 1 pkt 7 ustawy Prawo o Stowarzyszeniach pobieranie składek członkowskich jest obligatoryjne w stowarzyszeniu, czy wystarczą zapisy w statucie dotyczące tego kto i w jaki sposób ustala kwestię składek członkowskich, a decyzja o ich pobieraniu lub nie leży w gestii wskazanego w statucie organu (np. zarządu)?

Zakładanie stowarzyszenia: ustawa

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy Prawo o stowarzyszeniach (dalej: „Ustawa”) „Statut stowarzyszenia określa w szczególności:

1)       nazwę stowarzyszenia, odróżniającą je od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji;

2)       teren działania i siedzibę stowarzyszenia;

3)       cele i sposoby ich realizacji;

4)       sposób nabywania i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków;

5)       władze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz ich kompetencje;

6)       możliwość otrzymywania przez członków zarządu wynagrodzenia za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją;

7)       sposób reprezentowania stowarzyszenia, w szczególności sposób zaciągania zobowiązań majątkowych, a także warunki ważności uchwał władz stowarzyszenia;

8)       sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich;

9)       zasady dokonywania zmian statutu;

10)     sposób rozwiązania się stowarzyszenia.

Statut jest podstawowym aktem wewnętrznym stowarzyszenia, który reguluje działalność i stosunki wewnętrzne w stowarzyszeniu. Co do charakteru prawnego statutu stowarzyszenia w piśmiennictwie ostatecznie zwyciężyła koncepcja uznająca statut za umowę cywilnoprawną (przyjmowano też, że normy zawarte w statucie mają charakter prawnoadministracyjny oraz charakter niepochodzących od państwa norm wewnętrznych organizacji społecznej – por. P. Suski, Prawo..., art. 10, nt 1). Zgodnie z teorią umowy statut stowarzyszenia zarówno przed, jak i po zarejestrowaniu stowarzyszenia stanowi umowę zawartą pomiędzy członkami założycielami stowarzyszenia, do której to umowy następnie przystępują kolejni członkowie stowarzyszenia. Wnioski te potwierdza orzecznictwo, przyjmując, że statuty stowarzyszeń, stanowiące źródło stosunku prawnego członkostwa łączącego daną organizację społeczną z jej członkami, mają charakter umowy cywilnoprawnej, rodzącej po obu stronach prawa i obowiązki, obejmującej oświadczenie woli członka, który wstępuje do stowarzyszenia oraz oświadczenie stowarzyszenia, które członka przyjmuje (wyr. SA w Szczecinie z 30.04.2015 r., I ACa 214/15, LEX nr 1782041). Nadto w orzecznictwie zauważa się, że roszczenie członka stowarzyszenia o ochronę jego członkostwa przed niezgodnym z prawem lub statutem wykreśleniem ze stowarzyszenia podlega rozpoznaniu na drodze sądowej (por. uchw. SN z 6.01.2005 r., III CZP 75/04, OSNC 2005, nr 11, poz. 188). Judykatura prezentuje pogląd, że podstawową cechą stowarzyszenia jest jego autonomia, o czym świadczy również treść cytowanego przepisu z którego wynika, iż podstawowym aktem prawnym oprócz wymienionej ustawy, określającym zasady funkcjonowania stowarzyszenia, jest jego statut (wyr. SA w Szczecinie z 30.04.2015 r., I ACa 214/15, LEX nr 1782041). Zauważa się jednak, że zgodnie z zasadą swobody umów, postanowienia statutu mogą być kształtowane dowolnie, z uwzględnieniem jednak granic swobody, określonych w art. 353 (1) k.c. 

Wskazany powyżej art. 10 Ustawy wymienia obligatoryjne składniki statutu, czyli takie, które muszą zawsze wystąpić w każdym statucie każdego stowarzyszenia (por. P. Sarnecki, Prawo..., art. 10, nt 1). Co więcej, składniki te muszą znaleźć się również w każdym zmienianym statucie. Jest to niezwykle istotne, albowiem jak wynika art. 28 Ustawy naruszenie postanowień statutu w zakresie ustalonym przez art. 10a ust 1 i 2 Ustawy stanowi podstawę stosowania wobec stowarzyszeń środków nadzoru, na równi z działaniem przez stowarzyszenia niezgodnie z prawem. Poza obligatoryjnymi elementami statut zawierać może również inne składniki (o charakterze fakultatywnym).

W statucie obligatoryjnie należy określić sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich, czyli podstawy finansowe stowarzyszenia.

Statut powinien wskazywać sposób ustanawiania składek członkowskich. Ustawa nie wymaga, aby określana była również ich wysokość. Z przyczyn pragmatycznych nie jest to wskazane. Zamieszczenie w statucie takich postanowień powodowałoby konieczność częstej jego zmiany w tym zakresie. Zwykle uprawnienie do określania wysokości składek ma zarząd stowarzyszenia.

Należy wskazać, że z Ustawy nie wynika jednoznacznie, że w stowarzyszeniu istnieje obowiązek uiszczania składek. Ze względu na konieczność określenia w statucie sposobu ustanawiania składek, można wnioskować, że płacenie składek jest obowiązkowe. Z drugiej strony – nie ma wprost stwierdzenia o obowiązku pobierania składek w każdym stowarzyszeniu w sposób stały. 

Niewątpliwie, przepisy Ustawy wskazują, że jest to niezwykle istotne źródło przychodów, wymieniane na pierwszym miejscu - jest to też wyraz tego, że stowarzyszenie ma charakter niedochodowy. Natomiast z całą pewnością regulacje na temat ustanawiania składek należy zawrzeć w statucie stowarzyszenia. Nie ma analogicznego wymogu aby tę kwestię uregulować w regulaminie stowarzyszenia zwykłego – jeśli jednak stowarzyszenie zwykłe zamierza pobierać składki członkowskie, to najlepiej, aby to regulamin określał przynajmniej kto decyduje o ich wysokości.

Skoro składki są majątkiem stowarzyszenia, to wydaje się, że to wyłącznie wola stowarzyszenia czy i w jakiej wysokości składki ustanawiać. Nie ma podmiotu zewnętrznego, który miałby prawo kwestionować decyzje stowarzyszenia w tym względzie. Chociaż można się spotkać z orzeczeniami sądów, które odmawiają stowarzyszeniom zwolnienia z kosztów sądowych, jeśli te wnioskując o zwolnienie z kosztów sądowych powołują się na brak majątku, a jednocześnie nie pobierają składek. Orzeczenia sądów wskazują, że rezygnacja przez stowarzyszenie pobierania składek nie może skutkować przerzuceniem kosztów swojego funkcjonowania na Państwo i domagania się zwolnienia z kosztów sądowych

Nawet jeśli sytuacja ekonomiczna stowarzyszenia oraz planowane wydatki nie powodują konieczności pobierania składek, to w praktyce nie odstępuje się  od tego obowiązku. Rekomendujemy ustalenie składek w niskich kwotach, nawet symbolicznych - po 10 czy 20 zł rocznie. Nie ma obowiązku wydatkowania środków ze składek w określonym czasie, wobec tego środki te można kumulować, a w razie potrzeby członkowie nie będą zobowiązani do płacenia wysokich składek, bo będzie można wykorzystać środki już zgromadzone. Należy również pamiętać, że kluczowe są postanowienia statutu. Jeżeli ze statutu wynika obowiązek corocznego uiszczenia składek – to należy przestrzegać tych postanowień.

 

Pamiętaj!

Wpisz nasz KRS 0000318482 w Deklaracji Podatkowej PIT.

Wyszukaj:

Akademia Liderów Innowacji i Przedsiębiorczości Fundacja dr Bogusława

Federa

w  https://www.podatki.gov.pl/pit/twoj-e-pit/

 

Dziękujemy 

 

Stan prawny na dzień: 22 sierpnia 2023 r. 

Podstawa prawna:

1)        Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 2261).