Użytkownik naszego portalu zawarł w październiku 2019 roku umowę na okres dwóch lat. W związku z wystąpieniem pandemii Covid-19, na mocy porozumienia stron, została ona zawieszona i ten stan trwa po dziś dzień. Przez ostatnie dwa lata koszty wykonania umowy, której przedmiotem jest zapewnienie wyżywienia gościom ośrodka szkoleniowego, znacznie wzrosły. Z tego powodu Użytkownik zaproponował rozwiązanie umowy na mocy porozumienia stron. Kontrahent, będący podmiotem publicznym, na tę propozycję nie przystał. Użytkownik zastanawia się czy istnieje możliwość rozwiązania przedmiotowej umowy.
Poniżej odpowiedź:
Zaprezentowany problem należy rozpatrywać z uwagi na dwie podstawy prawne:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej również: „k.c.”) – jako lex generalis;
- Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (dalej również: „p.z.p”) z tym zastrzeżeniem, że powołana ustawa już nie obowiązuje, ponieważ została zastąpiona ustawą dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych, która, zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 11 września 2019 r. Przepisy wprowadzające ustawę ‒ Prawo zamówień publicznych*, weszła w życie z dniem 1 stycznia 2021 r. Zatem w stosunku - jako lex specialis.
* stosownie do art. 91 ust. 1 pkt 1 tej ustawy do przedmiotowych umów zawartych przed dniem 1 stycznia 2021 r. stosuje się przepisy dotychczasowe (czyli ustawę uchyloną).
Umowa zawarta w reżimie przepisów p.z.p. jest rodzajem
zobowiązania przez co nie może zostać wyłączona spod wykładni art. 353 k.c. [istota zobowiązań]: „zobowiązanie polega na tym, że
wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełni”. Umowy w obrocie prawnym dzielą się m.in. z uwagi na kryterium czasu na jaki zostały zawarte tj. na terminowe i bezterminowe. W analizowanym przypadku doszło do podpisania
kontraktu terminowego – na okres dwóch lat. Jak już wspominaliśmy ustawa Prawo zamówień publicznych ma charakter lex specialis (ustawa szczególna), zatem w przypadku kolizji ma ona pierwszeństwo przed stosowaniem innych przepisów – w tym Kodeksu cywilnego. Wciąż jednak należy mieć na uwadze treść art. 139 p.z.p.: „do umów w sprawach zamówień publicznych, zwanych dalej „umowami”, stosuje się przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej”. Innymi słowy zakaz stosowania przepisów k.c. musi wynikać wprost z przepisu p.z.p.
Nie ulega wątpliwości, że zamawiający (czyli kontrahent Użytkownika) ma prawo do rozwiązania umowy zawartej w trybie zamówienia publicznego. Wynika to wprost z art. 145 p.z.p. Czy wykonawca może rozwiązać taką umowę lub przynajmniej ją zmienić?
Odpowiedź na to pytanie znajduje się m.in. w art. 144 ust. 1 pkt 3 p.z.p.: „zakazuje się zmian postanowień zawartej umowy lub umowy ramowej w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru wykonawcy, chyba że zachodzi co najmniej jedna z następujących okoliczności: (…) zostały spełnione łącznie następujące warunki:
a) konieczność zmiany umowy lub umowy ramowej spowodowana jest okolicznościami, których zamawiający, działając z należytą starannością, nie mógł przewidzieć,
b) wartość zmiany nie przekracza 50% wartości zamówienia określonej pierwotnie w umowie lub umowie ramowej”.
Modyfikacja umowy na mocy powołanego powyżej przepisu jest uzależniona od uczynienia zadość surowym wymogom. Pierwszy z nich to łączne spełnienie ww. przesłanek. Następnie należy wykazać zmianę okoliczności, których zamawiający, działający z należytą starannością nie mógł przewidzieć. Sposób rozumienia tej przesłanki wskazywał nawet Prezes Urzędu Zamówień Publicznych w odpowiedzi z dnia 29 czerwca 2007 r. na interpelację poselską nr 8351: „w ocenie Urzędu Zamówień Publicznych co do zasady za okoliczności niemożliwe do przewidzenia mogą być uznane m.in. zjawiska gospodarcze zewnętrzne w stosunku do stron umowy i w pełni od nich niezależne, jak na przykład: gwałtowna dekoniunktura, ograniczenie dostępności surowców, istotny wzrost cen materiałów. Zasadniczo więc istotna zmian cen materiałów budowlanych i kosztów robocizny stanowi okoliczność, której zaistnienia oraz rozmiaru strony umowy nie mogły przewidzieć”. W realiach niniejszej sprawy jest to przesłanka możliwa do wykazania np. poprzez powołanie się na globalną inflację, wzmożoną podaż dóbr i trudności w dostępności niektórych materiałów, wzrost cen, a ponadto na epidemię koronawirusa, która niemal sparaliżowała kraj i świat. Niestety
warunkiem zmiany umowy jest zgodne oświadczenie woli obu stron: zamawiającego i wykonawcy.
Wśród przedstawicieli doktryny funkcjonują dwa stanowiska na temat rozwiązania umowy zawartej na podstawie p.z.p. na mocy porozumienia stron. Zwolennicy pierwszego z nich uważają, że skoro ustawa ta wprost nie przewiduje takiej możliwości, nie jest to dozwolone. W naszej ocenie słuszność należy przyznać stanowisku przeciwnemu. Jako uzasadnienie tej tezy wskazujemy na art. 139 p.z.p. w zw. z art. 3531 k.c. (zasada swobody umów). Qquod lege non prohibitum, licitum est – czego prawo nie zakazuje, jest dozwolone. Potwierdza to również orzecznictwo Krajowej Izby Odwoławczej np. wyrok Izby z dnia 4 lutego 2010 r. sygn. akt KIO 1881/09.
Zgodnie z powołanym już art. 3531 k.c.: „strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego”. Wypowiedzenie umowy zawartej na czas oznaczony (w tym umowy w trybie p.z.p.) byłoby sprzeczne z właściwością stosunku prawnego – kontraktem terminowym. Jednakowoż sprzeczność ta nie zachodzi w sytuacji, gdy strony tak ułożyły swój stosunek prawny, że w umowie dopuściły możliwość jej wypowiedzenia przez każdą z nich. Zaprezentowane stanowisko znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Krajowej Izby Odwoławczej: „Zgodnie z art. 139 ust. 1 ustawy do umów w sprawach zamówień [stosuje się K.c.]. Z ustawy nie wynika zakaz stosowania przepisów Kodeksu cywilnego w przypadku regulowania postanowień umowy dotyczących możliwości wypowiedzenia umowy. Ustawodawca w ustawie nie przewidział odrębnej kompleksowej regulacji dotyczącej wcześniejszego zakończenia umowy i zezwolił w tym zakresie na odnoszenie się do uregulowań Kodeksu cywilnego”. (wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 22 stycznia 2014 r. sygn. akt KIO 24/14; tak też w wyroku z dnia 4 lutego 2010 r. sygn. akt KIO 1881/09).
Podsumowując istnieją trzy polubowne sposoby rozwiązania sytuacji, w której znalazł się Użytkownik:
- Rozwiązanie umowy na mocy porozumienia stron;
- Zmiana umowy na mocy porozumienia stron;
- Złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu umowy.
Użytkownik w treści zapytania wskazał, że zamawiający nie wyraża zgody na rozwiązanie umowy. Uznajemy również, że w umowie nie przewidziano jej wypowiedzenia – w innym przypadku wykonawca z pewnością już skorzystałby z tej możliwości. Pozostaje więc zwrócenie się z oficjalnym pismem do zamawiającego na podstawie art. 141 ust. 1 pkt 3 uchylonej ustawy Prawo zamówień publicznych z żądaniem zmiany umowy na mocy porozumienia stron. Należy wskazać w nim z czego wynika ta konieczność, a także poprzeć swoje stanowisko orzeczeniami KIO i sądów powszechnych (lub administracyjnych – jeśli takie orzeczenia są), które potwierdzają dopuszczalność tej czynności.
Gdyby metoda polubowna, o której mowa powyżej okazała się nieskuteczna, Użytkownik ma możliwość sądowego przełamania zasady pacta sunt servanda poprzez skorzystanie z klauzuli rebus sic stantibus. Przekładając na język polski - zasada dotrzymywania umów może zostać niejako zniwelowana na skutek nadzwyczajnej zmiany stosunków. To uprawnienie wynika z treści art. 3571 k.c.: „jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym”. Powództwo w tej sprawie wytacza się przed właściwym sądem powszechnym. Z uwagi na konieczność uwzględnienia dwóch obszernych aktów prawnych: Kodeksu cywilnego i ustawy Prawo zamówień publicznych, a nadto właściwych przepisów postępowania, zalecamy w tym przypadku skorzystanie z usług
adwokata lub radcy prawnego. Punkt porad nie świadczy pomocy polegającej na sporządzaniu indywidualnych pism i pozwów.
Stan prawny na dzień: 22.10.2021 r. z uwzględnieniem przepisów uchylonej ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych oraz ustawy z dnia 11 września 2019 r. Przepisy wprowadzające ustawę ‒ Prawo zamówień publicznych.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.);
- Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1843 ze zm.);
- Ustawa dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1129 ze zm.);
- Ustawa z dnia 11 września 2019 r. Przepisy wprowadzające ustawę ‒ Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 2020 ze zm.).
Źródła:
- Odpowiedź prezesa Urzędu Zamówień Publicznych z dnia 29 czerwca 2007 r. na interpelację poselską nr 8351;
- Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 4 lutego 2010 r. sygn. akt KIO 1881/09;
- Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 22 stycznia 2014 r. sygn. akt KIO 24/14;
- Wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 4 lutego 2010 r. sygn. akt KIO 1881/09.
Wpisz nasz KRS 0000318482 w deklaracji podatkowej PIT.
