Kiedy i jak można dokonać podziału spółki z o.o.?

Co zrobić, gdy jako członkowie zarządu lub wspólnicy zamierzacie zrestrukturyzować „swoją" spółkę z o.o., wykorzystać część jej składników majątkowych do prowadzenia nowego rodzaju działalności przy jednoczesnym utrzymaniu dotychczasowego profilu działalności spółki, czy też gdy zamierzacie oddzielić część działalności o wysokim ryzyku od tej stabilnej i dobrze prosperującej i przynoszącej zyski lub gdy chcecie, po prostu zakończyć współpracę, rozdzielić pomiędzy siebie składniki majątku spółki nadające się do prowadzenia odrębnej działalności i prowadzić w oparciu o nie działalność samodzielnie? Instytucją prawną, która można posłużyć się m.in. w przywołanych wyżej sytuacjach jest podział spółki. W przedstawionym materiale wskazujemy czym w ogóle jest podział, jaką spółkę można podzielić, jakie są rodzaje podziałów oraz jakie są podstawowe kroki podziału.

1. Dlaczego dokonuje się podziału spółki?

Przyczyny podziału mogą być bardzo różne, jednakże można je pogrupować w dwie zasadnicze kategorie tj.: przyczyny finansowe i prawne oraz te wynikające ze stosunków międzyludzkich.

Co do pierwszej z wymienionych przyczyn, to podział może znaleźć swoje zastosowanie, gdy wspólnicy chcą nadać danej części lub całości zespołu składników wchodzących w skład spółki odrębne podmiotowości prawne na przykład celem oddzielenia wysoce ryzykownej działalności od tej stabilnej, przynoszącej większe zyski albo też wydzielić odpowiedni zespół składników pod nowy rodzaj działalności lub celem prowadzenia działalności wiążącej się koniecznością podjęcia wysoce wyspecjalizowanych środków. Jednak także, przyczyny czysto ludzkie mogą powodować chęć podziału spółki. Na przykład w przypadku zaistnienia konfliktów między wspólnikami działalność spółki może zostać sparażlizowana lub znacznie utrudniona. Wówczas wspólnicy mogą zdecydować się na rozwiązanie, likwidację lub też właśnie podział spółki, który zapewni, nieżależnie od tego czy byt prawny spólki zostanie utrzymany, wykorzystanie składników jej majątku do dalszego prowadzenia działalności. Również nastroje konsumentów, czy planowane zmiany wizerunkowe lub marketingowe mogą uzasadniać dokonanie wyodrębnienia i prowadzenia działalności pod inną niż dotychczas firmą.

 

2. Na czym polega podział?

Podział to proces polegający na rozdzieleniu aktywów i pasywów spółki dzielonej i przydzielenie ich na inne spółki już istniejące lub nowo zawiązane w związku z podziałem. Przy czym, wspólnicy spółki dzielonej otrzymują udziały lub akcje spółek, na które przeniesiony został majątek spółki dzielonej.

W zależności od rodzaju podziału skutki tego procesu i jego zasady będą się różnić, jednakże w każdym wypadku podział spólki jest czynnością na majątku spółki prowadzącą do jego innego przyporządkowania podmiotowego. Rozdzieleniu podlegają bowiem składniki majątku spółki w wyniku, którego w zależności od rodzaju podziału - byt prawny spółki dzielonej ustanie lub spółka dzielona nadal będzie istnieć, tyle że np. z pomniejszonym majątkiem. O poszczególnych rodzajach podziału będzie jeszcze mowa niżej (patrz pkt 4).

 

3. Jaką spółkę można podzielić?

W świetle ustawy z dnia 15 września 2000 r. (Dz.U.2020.1526 t.j.) dalej: k.s.h. poddane podziałowi w trybie k.s.h. mogą zostać tylko spółki kapitałowe, a więc właśnie spółka z o.o., na podziale której skupimy się w niniejszej Poradzie oraz spółka akcyjna. Należy tu podkreślić, iż spółką kapitałową musi być zarówno spółka dzielona, jak i pozostałe spółki uczestniczące w podziale, tj. spółka przejmująca bądź nowo zawiązana^[1]. Nie jest dopuszczalne prawnie przeprowadzenie podziału spółek osobowych oraz spółek znajdujących się w upadłości w trybach opisanych w niniejszej poradzie. Jeżeli, więc razem ze wspólnikami prowadzicie spółkę jawną, partnerską, komandydtową, komandytowo- akcyjną lub wasza spółka kapitałowa jest w upadłości nie będziecie mogli dokonać podziału w trybie przewidzianym w k.s.h.. Nie chodzi tu, iż nie jest możliwe dokonywanie przez spółki osobowe operacji, których skutek może być zbliżony do skutku podziału dokonywanego zgodnie z k.s.h. (np. sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa).

3. Jakie są rodzaje podziału?

Przepis art. 529 § 1 k.s.h. precyzyjnie i wyczerpująco określa jakie są rodzaje podziału. Od tego z jakim rodzajem podziału będziemi mieli do czynienia zależy przede wszystkim jaki skutek przeobrażenia podmiotowego uzyskamy, a także m.in. jakie czynności prawne trzeba będzie podjąć, aby osiągnąć zamierzony efekt podziału, jakiej treści uchwały należy podjąć. Przywołany przepis wyróżnia następujące rodzaje podziału:

a) podział przez przejęcie, który polega na przeniesieniu całego majątku spółki dzielonej na inne spółki za udziały lub akcje spółki przejmującej, które obejmują wspólnicy spółki dzielonej (art. 529 § 1 pkt 1 k.s.h.);

Podział przez przejęcie polega na przeniesieniu całego majątku spółki dzielonej na inne, istniejące już spółki kapitałowe, zwane spółkami przejmującymi, w zamian za udziały lub akcje, które spółki przejmujące wydają wspólnikom lub akcjonariuszom spółki dzielonej.

Tym co odróżnia ten rodzaj podziału od kolejnego przedstawionego w lit. b), jest to, że spółki przejmujące już istnieją. Podział wiąże się w opisywanym przypadku z podwyższeniem kapitału zakładowego spółek przejmujących, gdyż mają one przecież przejąć część majątku spółki dzielonej i w zamian za to wydać udziały lub akcje wspólnikom tej spółki. Podwyższenie kapitału zakładowego następuje tu w ramach procedury podziałowej, a uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego jest zastąpiona przez uchwałę o podziale^[2].

b) podział przez zawiązanie nowych spółek, który polega na zawiązaniu nowych spółek, na które przechodzi cały majątek spółki dzielonej za udziały lub akcje nowych spółek (art. 529 § 1 pkt 2 k.s.h.);

Podział przez zawiązanie nowych spółek polega na tym, że w wyniku podziału cały majątek spółki dzielonej przechodzi na nowo zawiązane spółki kapitałowe w zamian za wydawane wspólnikom spółki dzielonej udziały lub akcje nowych spółek. Zatem w tym przypadku skutkiem podziału jest powstanie przynajmniej dwóch nowych spółek, co w przypadku wybrania tego sposobu podziału, wiąże się oczywiście z koniecznością sporządzenia szeregu dokumnetów związanych z zawiązaniem nowych spółek, przede wszystkim umów spółek lub statutów.

c) podział przez przejęcie i zawiązanie nowej spółki, który polega na przeniesieniu całego majątku spółki dzielonej na istniejącą i na nowo zawiązaną spółkę lub spółki (art. 529 § 1 pkt 3 k.s.h.);

Ten rodzaj podziału jest często skrótowo nazywany: „podziałem mieszanym”, a to dlatego iż w istocie stanowi połączenie przywołanych w lit. a) i b ) sposobów podziału. Skutkiem tego procesu jest przejście całości majątku spółki dzielonej w części na spółkę nowo zawiązaną, a w pozostałej części na istniejącą już inną spółkę. W zamian przejścia majątku, wspólnikom spółki dzielonej wydawane są udziały lub akcje tych spółek. Spółki, którym przyznane zostają składniki majątku spółki dzielonej muszą być zatem co najmniej dwie, ale może być ich więcej.

d) podział przez wydzielenie, który polega na przeniesieniu części majątku spółki dzielonej na istniejącą spółkę lub na spółkę nowo zawiązaną (art. 529 § 1 pkt 4 k.s.h.).

Istotą tego rodzaju podziału jest przeniesienie części majątku spółki dzielonej na istniejącą spółkę kapitałową lub na spółkę kapitałową nowo zawiązaną (spółkę przejmującą w tym wypadku nazywać będziemy spółką wydzielaną.). Przeniesienie majątku następuje, tak jak w pozostałych przypadkach za udziały lub akcje, które spółka wydzielana wydaje wspólnikom lub akcjonariuszom spółki dzielonej.

Cechą charakterystyczną tego rodzaju podziału, która nie występuje w innych rodzajach, jest zachowanie bytu prawnego oraz kontynuacja działalności przez spółkę dzieloną. Istnieje ona nadal i działa w dotychczasowej formie prawnej. Podział ten będzie odbywał się często poprzez obniżenie kapitału zakładowego spółki dzielonej, przy jednoczesnym podwyższeniu kapitału istniejącej spółki przejmującej lub zasileniu pierwotnym kapitału nowej spółki. Jednakże obniżenie kapitału nie jest konieczne, aby tego nie dokonywać w miejsce umarzanych udziałów tworzy się nowe pokrywając je np. kapitału zapasowego lub zysku niedzielonego na ten cel. Należy tu zaznaczyć, że nie wszycy udziałowcy spółki dzielonej muszą stać się udziałowcami czy akcjonariuszami spółki wydzielonej.

Reasumując, jak widać z powyższego przedstawienia, skutkiem w zakresie podmiotowym procedury podziałowej w przypadkach opisanych w lit a – c jest utrata bytu prawnego spółki dzielonej i wykorzystanie jej majątku na pokrycie kapitału zakładowego spółek przejmujących lub nowo zawiązanych. Należy tu zwrócić uwagę, iż w istocie dokonanie podziału w sposób określony w lit a – c) jest wyjątkiem od obowiązku przeprowadzenia likwidacji spółki kapitałowej. W przypadku zaś podziału w lit. d) jego podstawową cechą jest to, iż spółka dzielona nie przestaje istnieć.

 

4. Jak przeprowadzić podział?

Przed dokonaniem ściśle rozumianych „czynności podziałowych” konieczne jest przeprowadzenie szeregu działań o charakterze rozpoznawczym i przygotowującym, które mają na celu m.in. ocenę ryzyk i skutków, wybranie i przedstawienie sposobu podziału, ocenę jego skutków ekonomicznych, ustalenie i zaplanowanie poszczególnych czynności, które mają prowadzić do dokonania podziału. Dlatego też wyróżnia się trzy podstawowe etapy podziału:

• etap I tzw. „przygotowawczy” – od rozpoznanie celowości i warunków podziału, przygotowania planu podziału do wezwania wspólników do uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników celem podjęcia uchwały o podziale, a więc zwołania zgromadzenie wspólników;
• etap II – podjęcie uchwał o podziale;
• etap III – polegający na spełnieniu obowiązków cywilnych, finansowych i formalnych – rejestracja podziału i ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Należy przy tym zawsze pamiętać, iż konkretnie podejmowane w procedurze podziału czynności będą zależały od tego z jakim rodzajem podziału będziemy mieć do czynienia. Przedstawione w niniejszej Poradzie treści zawierają opis elementów wspólnych wszystkich rodzajom podziału oraz niewyczerpujące wskazanie zachodzących między nimi różnic.

I. Etap pierwszy

1. Przygotowanie planu podziału

Jeżeli chcecie dokonać podziału spółki z o.o., to należy najpierw wybrać jaki będzie jego rodzaj i zasady według których będzie on przeprowadzony. Określeniu elementów koniecznych dla dokonania podziału i formy jego przeprowadzenia służą analizy i oceny finansowe, ryzyk, oraz prawne i będący ich wynikiem planu podziału. Musi on zostać sporządzony w formie pisemnej i zawierać wymaganą, minimalną treść wskazaną przez ustawę (patrz: art. 534 § 1 k.s.h.). W rzeczywistości plan podziału jest przedmiotem procesu realizacji projektu podziałowego, w którym na początku w fazie rozpoznawania uwarunkowań i różnych opcji, oblicza się wariantowo skutki ekonomiczne podziału, w tym chociażby obciążenia podatkowe i efekty na rynku. Odbywa się to w konsultacji między zainteresowanymi spółkami, których zarządy przygotowują następnie plan podziału. Przyjęcie planu następuje poprzez podjęcie uchwały przez zarządy, która wyraża zgodę na treść planu i podpisanie samego planu.

1.1. Konieczna treść planu podziału

Przepis art. 534 § 1 k.s.h. określa co należy zawrzeć w planie podziału. I tak, zgodnie z przywołanym przepisem plan podziału musi określać co najmniej:

1) typ, firmę i siedzibę każdej ze spółek uczestniczących w podziale;

2) stosunek wymiany udziałów lub akcji spółki dzielonej na udziały lub akcje spółek przejmujących bądź spółek nowo zawiązanych i wysokość ewentualnych dopłat;

Stosunek ten jest oblicznay na podstawie wyceny majątków każdej ze spółek uczestniczących w podziale i stanowi wynik tego w jakiej relacji pozostają wartości tych majątków względem siebie. Wobec tego takie postanowienie w planie powinno określać:

• ile na dzień sporządzenia wynosi kapitał zakładowy spółki dzielonej i na ile udziałów o wartości nominalnej dzieli się kapitał zakładowy,
• kto i z jaką liczbą udziałów jest obecnie wspólnikiem spółki dzielonej,
• jaki jest stosunek wymiany udziałów.

Tytułem przykładu, można wskazać, iż postanowienie planu dotyczące parytetu wymiany może określać, że stosunek wymiany udziałów spółki dzielonej na udziały spółki przejmującej, czyli stosunek w jakim wspólnicy spółki dzielonej obejmą udziały w podwyższonym kapitale zakładowym spółki przejmującej, został ustalony w proporcji do udziałów posiadanych przez Wspólników w Spółce Dzielonej. W zamian za przenoszoną część albo całość majątku spółki dzielonej wspólnicy spółki dzielonej otrzymają udziały spółki przejmującej przy zachowaniu stosunku wymiany np. 1:2/ 1: 10/ 1:20. Oznacza to, że za każdy jeden udział w Spółce Dzielonej o wartości nominalnej ……..PLN każdy ze wspólników otrzyma ……… udziałów o wartości nominalnej…….PLN, przy jednoczesnym zachowaniu udziałów w kapitale zakładowym spółki dzielonej (jeżeli jest to podział przez wydzielenie). Parytet wymiany może wynosić też 1:1. Wtedy odpowiednie postanowienie mogłoby określać, że stosunek wymiany udziałów wynosi 1:1, co oznacza, że za każdy udział umorzony w kapitale zakładowym Spółki dzielonej, jej wspólnik otrzyma 1 udział w kapitale zakładowym spółki przejmującej. Ostatnie z przedstawionych tytułem przykładu rozwiązań mogłoby znaleźć zastosowanie w przypadku podziału poprzez wydzielenie i przeniesienie części majątku na spółkę istniejącą przy obniżeniu kapitału zakładowego spółki dzielonej i podwyższeniu kapitału zakładowego spółki przejmującej.

Jeżeli w wyniku ustalenia stosunku wymiany udziałów okaże się, że zachodzi konieczność wyrównania ułamków w wartości udziałów (wynikiem nie są bowiem liczby całkowite) należy skorzystać z isntytucji dopłat określonej w 529 § 3 i § 4 k.s.h.. Jeżeli konieczność taka nie zachdzi należy wskazać, iż nie przewiduje się dopłat na rzecz wspólników spółki dzielonej, o których mowa w art. 529 § 3 i § 4 KSH.

3) zasady dotyczące przyznania udziałów lub akcji w spółkach przejmujących lub w spółkach nowo zawiązanych;

Określając zasady przyznawania udziałów można wskazać, iż udziały w podwyższonym lub pierwotnie pokrywanym w przypadku nowo zawiązywanej spółki - kapitale zakładowym zostaną przyznane wspólnikom spółki dzielonej tj. wspólnikowi Ksawerem Igrekowskiemu przyznane zostanie X udziałów Spółki Przejmującej o łącznej wartości nominalnej Y PLN (itd.). Przy czym można tu także określić takie elementy, jak choćby termin przyznania udziałów.

4) dzień, od którego udziały lub akcje wymienione w pkt 3 uprawniają do uczestnictwa w zysku poszczególnych spółek przejmujących bądź spółek nowo zawiązanych;

Wymóg tego punktu powinien zostać zrealizowany poprzez wskazanie konkretnego dnia, w konkretnym miesiącu, jednakże w doktrynie podnosi się, iż nie ma jednak przeszkód, aby dzień ten oznaczony został w sposób opisujący zasady jego ustalenia, np. jako dzień podziału, tj. dzień wpisania przez sąd podziału do rejestru.^[3]

5) prawa przyznane przez spółki przejmujące lub spółki nowo zawiązane wspólnikom oraz osobom szczególnie uprawnionym w spółce dzielonej;

Należy tu zamieścić informacje, jakie prawa szczególne np. prawa osobiste lub udziały uprzywilejowane zostaną utrzymane albo wykreowane i komu będą przysługiwać. Może tu chodzić o przywileje dotyczące dywideny, głosu, czy też sposobie uczestnictwa w podziale majątku po likwidacji spółki. Oczywiście plan może stanowić, iż nie przewiduje się przyznania przez spółkę przejmująca szczególnych praw lub korzyści dla wspólników biorących udział w podziale.

6) szczególne korzyści dla członków organów spółek, a także innych osób uczestniczących w podziale, jeżeli takie zostały przyznane;

W tym punkcie planu należy określić jakie szczególne korzyści przypadać będą osobom wykonującym funkcje w organach spółek uczestniczących w podziale, czyli członkom zarządu, rady nadzorczej i komisji rewizyjnej, a także innym osobom uczestniczącym w podziale np. obsługującym operację prawników. Użycie przez ustawodwacę określenia „szczególne” wskazuje, iż chodzi tu o korzyści przekraczające „zwykłe” profity płynące z pełnienia funkcji, czyli np. korzyści „ponad” wynagrodzenie z tytułu pełnionej funkcji.

7) Dokładny opis i podział składników majątku (aktywów i pasywów) oraz zezwoleń, koncesji i ulg przypadających spółkom przejmującym lub spółkom nowo zawiązanym

Istotną częścią planu jest precyzjne wskazanie i opisanie składników majątkowych. Mówiąc w uproszczeniu, należy określić jakie aktywa i pasywa spółki dzielonej będą przypisane jakiej spółce przejmującej. W przypadku podziału przez wydzielenie tylko część składników majątkowych podlegać będzie przyznaniu spółce wydzielonej (przejmującej). Należy zatem w pierwszej kolejności zapoznać się dokładnie ze składnikami majątku spółki i zebrać dane identyfikujące te składniki oraz następnie dokonać ich rozdzielenia pomiędzy uczestniczące w podziale spółki przejmujące.

Na marginesie, należy wskazać, że zarząd spółki dzielonej ma obowiązek zawiadomienia zarządów każdej spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej w organizacji o wszelkich istotnych zmianach w zakresie składników majątkowych (aktywów i pasywów), które nastąpiły między dniem sporządzenia planu podziału a dniem powzięcia uchwały o podziale.

Użycie wyrażenia „dokładny opis” ma na celu podkreślenie, że opis musi bez wątpliwości pozwalać na identyfikację każdego składnika majątkowego spółki dzielonej celem przypisania go konkretnej spółce przejmującej albo nowo zawiązanej (np. 15 komputerów marki X, o nr seryjnych ………)

Z kolei dokładny opis i podział zezwoleń, koncesji oraz ulg, a także uprawnień i obowiązków wynikających z innych decyzji administracyjnych nie powinien nastręczać trudności. Każdy bowiem akt administracyjny powinien zawierać dokładne dane dotyczące organu, strony oraz przedmiotu postępowania oraz datę wydania, co trzeba zawrzeć w opisie w treści planu.

--

^[1]A. Szumański, [w:] Sołtysiński, Szajkowski, Szumański, Szwaja, Komentarz KSH, t. IV, 2009, s. 762

^[2]S. Sołtysiński (red.), Prawo spółek kapitałowych. System Prawa Prywatnego. T. 17B. Wyd. 2, Warszawa 2016

^[3] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz; wyd. 15, komentarz do art. 534 § 1 k.s.h.,