Umowa spółki a statut spółki

Zarówno umowa jak i statut, są aktami założycielskimi spółek prawa handlowego. Na gruncie Kodeksu Spółek Handlowych statut stanowi węższe pojęcie umowy spółki, na co wskazuje definicja zawarta w art. 3 ustawy, zgodnie z którą „przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób”.

Umowa spółki pełni podwójną rolę: jest jednym z warunków powstania spółki, a po jej powstaniu wpisaniu do rejestru (spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, zawiązaniu spółek kapitałowych w organizacji) stanowi ustrojową podstawę funkcjonowania spółek. Umowa spółki zawierana w celu utworzenia spółki opiera się na zgodnym oświadczeniu woli wspólników, którzy zobowiązują się wnieść wkłady do tworzonej spółki oraz współpracować w inny sposób, gdy tak stanowi umowa (statut) spółki. Zgodnie z art. 4 § 2, ilekroć w kodeksie spółek handlowych mowa jest o umowie spółki, należy przez to rozumieć akt założycielski w jednoosobowej spółce kapitałowej^[1].

Do essentialia negotii (łac. inne istotne składniki czynności prawnej)  umów spółek handlowych (wszystkich) należy:

1. zobowiązanie wspólnika do dążenia do osiągnięcia wspólnego celu;
2. zobowiązanie wspólnika do wniesienia wkładu do spółki.

Dla poszczególnych typów spółek przepisy mogą przewidywać uznanie innych elementów za przedmiotowo istotne składniki umowy. Tak jest w przypadku spółek osobowych, które w umowie spółki powinny zawierać zobowiązanie wspólników do prowadzenia przez spółkę przedsiębiorstwa. W zależności od typu spółki przepisy określają przedmiotowo istotne elementy dla poszczególnych typów spółek (art. 25 k.s.h. – spółka jawna, art. 91 k.s.h.  – spółka partnerska, art. 105 k.s.h. – spółka komandytowa, art. 130 k.s.h.  – spółka komandytowo-akcyjna, art. 157 k.s.h. – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, art. 300⁵ k.s.h. – prosta spółka akcyjna, art. 304 k.s.h. – spółka akcyjna).

Uczestnikami spółek handlowych są wspólnicy. Należy wskazać, że akcjonariusze są także wspólnikami spółki. Wspólnikami spółki mogą być osoby fizyczne mające pełną zdolność do czynności prawnych. Dopuszczalne jest zawarcie umowy spółki przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych za zgodą jednak rodziców, opiekuna czy kuratora. Zasada ta musi zostać zmodyfikowana w przypadku spółki partnerskiej, bowiem w większości przypadków obejmujących tę spółkę konieczna jest pełna zdolność do czynności prawnych. W przypadku spółki partnerskiej wspólnikami mogą być tylko osoby fizyczne. Wątpliwe jest uznanie dopuszczalności udziału w takich spółkach innych spółek partnerskich z udziałem przedstawicieli wolnych zawodów. W przypadku pozostałych – poza spółką partnerską – spółek zdolność podmiotową bycia wspólnikiem mają osoby prawne i handlowe spółki osobowe.

Jak słusznie podkreślono w literaturze przedmiotu, art. 3 wskazuje na umowę spółki handlowej w rozumieniu rodzajowym, a nie jednostkowym. Umowa spółki handlowej, o której mowa w art. 3, odnosi się, jako pojęcie nadrzędne, do wszystkich normowanych w Kodeksie spółek handlowych typów spółek. W odniesieniu do spółek kapitałowych umowa spółki handlowej w rozumieniu art. 3 koresponduje z art. 35 k.c., stanowiącym, że w granicach przepisów prawa organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje jej statut – w tym sensie statutem, czyli aktem organizacyjnym korporacji, jest zarówno umowa spółki z o.o., jak i statut spółki akcyjnej (odpowiednio akt założycielski w przypadku spółek jednoosobowych)^[2].

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 27 lutego 2003 r., w sprawie o sygn. akt IV CKN 1811/00 „statut spółki akcyjnej jest wynikiem umowy obligacyjno-organizacyjnej i nie ma charakteru aktu normatywnego”. Statut zwany jest niekiedy „prawem wewnątrzkorporacyjnym”, nie zmienia to jednak faktu, że ma charakter umowy cywilnoprawnej. Sąd Najwyższy w wyroku z 20 kwietnia 2011 r., I CSK 391/10, podkreślił, że „Nietrafny jest pogląd, że umowa spółki podlega wyłącznie regułom Kodeksu spółek handlowych, zatem obowiązki określone w mowie podlegają ocenie jedynie w świetle art. 159 KSH, a przepis art. 65 KC nie ma zastosowania. Umowa spółki kreuje stosunek cywilnoprawny i jest umową cywilnoprawną, zawierającą cechy szczególne, właściwe dla regulacji prawa handlowego. Nie zmienia to jednak tego, że jest to umowa zawierająca oświadczenia woli i jak każda czynność prawna podlega wykładni stosownie do reguły określonej w art. 65 KC. Dopiero po dokonaniu wykładni można ustalić jej treść oraz ocenić, czy nie narusza ona ustawy.

Jeżeli chodzi o porównanie umów spółek handlowych wydaje się zasadne wyznaczyć pewne różnice pomiędzy umową spółki jawnej, poprzez spółkę, poprzez spółkę partnerską i komandytową, następnie spółkę z o.o., prostą spółkę akcyjną i komandytowo-akcyjną, aż po spółkę akcyjną. Różnica polega na pewnej akceptacji subiektywizacji postanowień umowy do wymogu obiektywizacji wykładni postanowień statutu. Postanowienia statutu nie są co prawda normami prawnymi, lecz reguły organizacyjne korporacji ustanowione na jego mocy powinny być traktowane na zasadach quasi-normatywnych. Cały czas jednak poruszamy się tutaj w obszarze wykładni postanowień umowy, a nie w obszarze wykładni przepisów prawa^[3].

Pomimo pewnych różnic, na gruncie Kodeksu Spółek Handlowych umowa i statut spółki to tożsame pojęcia. Ustawodawca zastrzegł określenie statutu jako aktu założycielskiego spółki akcyjnej i komandytowo-akcyjnej. Wynika to z ich cech charakterystycznych dla korporacji, czyli niezależności prawnej od akcjonariuszy, którzy ją posiadają. Statuty z reguły mają bardziej rozbudowaną formę, z uwagi na konieczność określenia liczby akcji poszczególnych rodzajów i związanych z nimi uprawnień, wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela. Jednakże należy pamiętać, że nie tylko w przypadku tych spółek wymagana jest forma aktu notarialnego. Jeżeli przy założeniu spółki nie skorzystamy z wzorca umowy – forma aktu notarialnego jest również wymagana przy zakładaniu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki komandytowej.

W naszym serwisie są dostępne zarówno wzory umów spółek kapitałowych:

• wzór umowy prostej spółki akcyjnej
• wzór umowy spółki z o.o.

oraz spółek osobowych:

• wzór umowy spółki jawnej
• wzór statutu (umowa) spółki akcyjnej

Zachęcamy do zapoznania się z ich treścią – każdy dokument zawiera komentarze eksperta z omówieniem elementów przedmiotowo istotnych dla poszczególnej umowy.