Utrata zdolności do pracy

Kazus ten przedstawia zagadnienia dotyczące stwierdzenia częściowej niezdolności do wykonywania pracy. Wyjaśnia, na ile brak możliwości wykonywania dotychczasowej pracy jest wystarczający do stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy w sytuacji, gdy jest możliwe podjęcie innej pracy w swoim zawodzie, bez uprzedniego przekwalifikowania lub przy pozytywnym rokowaniu co do możliwości przekwalifikowania zawodowego. Znajdziecie w nim Państwo odpowiedź na pytanie czy pracownik który uległ wypadkowi przy uwzględnieniu stopnia naruszenia sprawności organizmu, możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji oraz celowości przekwalifikowania zawodowego ze względu na rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycji psychofizycznych może być uznany za częściowo niezdolnego do pracy.

 

Stan faktyczny:

W dniu 12 grudnia 2010 r. Adrian S. uległ wypadkowi samochodowemu wskutek czego doznał złamania trzonu L1 kręgosłupa. Jednakże zdarzenie to nie spowodowało to zmian neurologicznych i dysfunkcji kręgosłupa. W związku z tym organ rentowy uznał, że brak jest podstaw do ustalenia częściowej niezdolności do pracy wnioskodawcy, ponieważ nie jest to wystarczający powód do nabycia świadczeń rentowych, w sytuacji gdy jest możliwe podjęcie innej pracy w swoim zawodzie, bez uprzedniego przekwalifikowania.

 

Stan prawny:

Częściowa niezdolność do pracy polega na utracie w znacznym stopniu zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Doniosłe znaczenie w konstrukcji częściowej niezdolności do pracy (której definicję zawiera art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - t.j. Dz.U.2022.504) ma podkreślenie, że chodzi o ocenę zachowania zdolności do wykonywania nie jakiejkolwiek pracy, lecz pracy „zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji”. (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 28 lutego 2012 r., sygn. akt I UK 308/11).

Brak możliwości wykonywania dotychczasowej pracy nie jest wystarczający do stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy w sytuacji, gdy jest możliwe podjęcie innej pracy w swoim zawodzie, bez przekwalifikowania lub przy pozytywnym rokowaniu co do możliwości przekwalifikowania zawodowego. Inaczej mówiąc, niezdolność do wykonywania pracy dotychczasowej jest warunkiem koniecznym ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ale nie jest warunkiem wystarczającym, jeżeli wiek, poziom wykształcenia i predyspozycje psychofizyczne usprawiedliwiają rokowanie, że mimo upośledzenia organizmu możliwe jest podjęcie innej pracy w tym samym zawodzie albo po przekwalifikowaniu zawodowym (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 27 stycznia 2012 r., sygn. akt II UK 108/11).

Pojęcie „niezdolność do wykonywania pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji" należy rozumieć jako rzeczywistą utratę zdolności do pracy lub znaczne jej ograniczenie, przy wzięciu pod uwagę możliwości i sprawności niezbędnych do dalszego zaangażowania w procesie pracy. Innymi słowy chodzi o zdolność, a więc potencjalną możliwość wykonywania zatrudnienia, przy uwzględnieniu stopnia naruszenia sprawności organizmu, możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji oraz celowości przekwalifikowania zawodowego ze względu na rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne. W konsekwencji brak możliwości wykonywania dotychczasowej pracy nie jest wystarczający do stwierdzenia częściowej niezdolności do pracy w sytuacji, gdy jest możliwe podjęcie innej pracy w swoim zawodzie, bez uprzedniego przekwalifikowania lub przy pozytywnym rokowaniu co do możliwości przekwalifikowania zawodowego. Jako pracę „zgodną z najwyższym poziomem kwalifikacji" należy traktować taką pracę, która wymaga od osoby ją wykonującej nie tylko sprawności fizycznej, ale przede wszystkim zaangażowania o charakterze intelektualnym, dla którego niezbędny jest odpowiedni poziom wiedzy, a co za tym idzie odpowiedni poziom wykształcenia. (Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 19 stycznia 2012 r., sygn. akt I UK 328/11).

 

Obowiązki pracodawcy:

W razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazujących na powstawanie choroby zawodowej, zgodnie z art. 230 1 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany na podstawie orzeczenia lekarskiego do przeniesienia pracownika do innej odpowiedniej pracy nie narażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w terminie i na czas określony w tym orzeczeniu.

Pracodawca ponadto ma obowiązek do przeniesienia pracownika do innej odpowiedniej pracy - na podstawie orzeczenia lekarskiego – który stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej i nie został zaliczony do żadnej grupy inwalidów, jak wynika z art. 231 Kodeksu pracy.

Jest obowiązany także do niezwłocznego zgłoszenia właściwemu organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej i właściwemu inspektorowi pracy każdego przypadku rozpoznania choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę (art. 235 § 1 Kodeksu pracy).

Pracodawca jest obowiązany w razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej jak stanowi art. 235 Kodeksu pracy) do:

• ustalenia przyczyn powstania choroby zawodowej oraz charakteru i rozmiaru zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
• niezwłocznego przystąpienia do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosowanie innych niezbędnych środków zapobiegawczych,
• zapewnienie realizacji zaleceń lekarskich.

Pracodawca ma obowiązek do prowadzenia rejestrów, zgodnie z art. 234 § 3 Kodeksu pracy, wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby (art. 235 Kodeksu pracy). Obowiązany jest również do systematycznego analizowania przyczyn wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosowania właściwych środków zapobiegawczych jak informuje art. 236 Kodeksu pracy.

Pracodawca ma także zgodnie z art. 2373 § 1 Kodeksu pracy obowiązek przestrzegania zakazu dopuszczenia pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przypisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracodawca ma zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie (art.2373 § 20). Szkolenia te powinny odbywać się zgodnie z art. 2373 § 3 Kodeksu pracy w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Pracodawca ma obowiązek zaznajomienia pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac, a także wydawania szczegółowych instrukcji i wskazówek dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy (2374 § 1 i 2 Kodeksu pracy).Tym samym też nie było przeszkód aby pracodawca dalej zatrudniał pracownika.

Sąd Najwyższy uznał, że doznanie urazu jakiemu uległ Pan Adrian S. nie jest równoznaczne z niemożliwością wykonywania dotychczasowego zatrudnienia. Dopiero zmiana zawodu w ramach posiadanych kwalifikacji i brak rokowania odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu stanowią podstawę do przyznania renty inwalidzkiej z tytułu częściowej niezdolności do pracy.