Jednostka organizacyjna gminy bez osobowości prawnej

Użytkownik serwisu zwrócił się do nas z zapytaniem dotyczącym powołania gminnej jednostki organizacyjnej bez osobowości prawnej, która będzie zatrudniała kilka osób. Chciałby się dowiedzieć, jakie dokumenty/statuty/regulaminy są niezbędne, do prawidłowego funkcjonowania.

Na wstępie warto wyjaśnić, czym jest jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną (lub tzw. „ułomna osoba prawna”). Pojęcie to nie ma definicji ustawowej i oznacza jednostkę niebędącą osobą prawną, której przepisy szczególne przyznają zdolność prawną, a zatem zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Skutkiem powyższego jest fakt, że jednostka organizacyjna na mocy ustawowego przyznania jej zdolności prawnej, nabywa co do zasady także zdolność do czynności prawnych (a zatem zdolność do nabywania we własnym imieniu praw i obowiązków), zdolność sądową (do bycia stroną postępowania toczącego się przed sądem) oraz zdolność procesową (zdolność do podejmowania we własnym imieniu czynności procesowych).

Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Odpowiednie stosowanie oznacza przy tym stosowanie przepisów bez żadnych zmian do danego zakresu odniesienia, stosowanie ich z pewnymi zmianami bądź niestosowanie ich w ogóle. Metodologię postępowania w każdym przypadku określa właściwość (natura) danej instytucji, utrwalone orzecznictwo, bądź wypracowane w oparciu o analizę aktualiów społeczno-ekonomicznych stanowisko doktrynalne.

Za zobowiązania ułomnej osoby prawnej odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Odpowiedzialność subsydiarna, inaczej „pomocnicza”, powstaje dopiero z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.

Do ułomnych osób prawnych zalicza się m.in.:

• spółki osobowe (spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna);
• państwowe jednostki budżetowe;
• wspólnotę mieszkaniową;
• stowarzyszenie zwykłe;
• partię polityczną przed wpisem do ewidencji.

Zgodnie z ustawą Prawo przedsiębiorców, zarówno osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną może być przedsiębiorcą, jeśli wykonuje działalność gospodarczą.

Warto teraz przeanalizować kwestie dotyczące gminnych jednostek organizacyjnych, o których mowa w zapytaniu. Zadania gminy obejmują wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Do zadań tych należą zarówno zadania własne, jak i zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz z zakresu właściwości powiatu lub województwa. Gmina ma do wyboru dwie formy realizacji tych zadań: utworzenie przez gminę jednostki organizacyjnej, której celem byłaby realizacja zadań albo zawarcie umowy z podmiotem zewnętrznym. Pierwsza możliwość kreuje jednostkę pozostającą w strukturze organizacyjnej gminy. W drugim przypadku zadania gminy będą wykonywane przez podmiot spoza jej struktury.

Dokonując tego wyboru gmina uwzględnia różnego rodzaju czynniki: stan rynku gospodarczego, podaż usług, zainteresowanie przedsiębiorców podejmowaniem działalności gospodarczej na rzecz gminy itp.

Ustawodawca nie formułuje ograniczeń co do kategorii jednostek organizacyjnych tworzonych przez gminę. Pod pojęciem „gminnej osoby prawnej” należy rozumieć gminną jednostkę organizacyjną, utworzoną przez gminę i posiadającą przymiot osobowości prawnej. Gminna osoba prawna to podmiot wydzielony organizacyjne, posiadający odrębne składniki majątkowe i osobowe, realizujący zadania określone odpowiednimi przepisami. Szerszy zakres znaczeniowy przypisuje się pojęciu „gminna jednostka organizacyjna”, która obejmuje zarówno jednostki organizacyjne gminy jak i gminne osoby prawne. Każdy z tych podmiotów spełnia bowiem kryteria pozwalające na objęcie go mianem jednostki organizacyjnej. Wykonuje on zadania publiczne, jest uprawniony do nawiązywania stosunków administracyjnoprawnych, został wyposażony w zespół składników osobowych, rzeczowych itd. (por. wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 8 stycznia 2009 r., II SA/ Bd 878/08, LEX nr 484875).   Gmina może tworzyć jednostki zarówno pozbawione osobowości prawnej, jak i jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną. Jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej to te, o których stanowią przepisy ustawy o finansach publicznych. Na podstawie tych przepisów do jednostek sektora finansów publicznych zalicza się jednostkę budżetową oraz samorządowy zakład budżetowy. Zasady funkcjonowania tych jednostek określone są w przepisach ustaw szczególnych, np. w ustawie o pomocy społecznej, w ustawie o systemie oświaty. Gminne jednostki i zakłady budżetowe są tworzone, łączone, przekształcane i likwidowane przez radę gminy w drodze stosownej uchwały.

Drugą grupą jednostek organizacyjnych tworzonych w gminie są jednostki posiadające osobowość prawną. Do tej kategorii jednostek należy zaliczyć: spółkę akcyjną, spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, fundacje, publiczne samodzielne zakłady opieki zdrowotnej, samorządowe instytucje kultury, inne gminne osoby prawne zakładane przez gminę. Tworzenie jednostek organizacyjnych w gminie ma charakter fakultatywny z wyjątkiem sytuacji, w których ustawodawca nakłada obowiązek tworzenia określonych jednostek organizacyjnych. Przykładowo na podstawie ustawy o pomocy społecznej obowiązkowo w gminach są tworzone ośrodki pomocy społecznej jako gminne jednostki budżetowe. Zasadniczo jednostki organizacyjne powinny być tworzone jedynie wtedy, gdy organy gminy stawiają przed tworzoną jednostką określone zadanie do wykonania. Jednostki takie są jednostkami celowymi. Cel, który będzie realizowała dana jednostka, jest bardzo ważny, ponieważ w przypadku zrealizowania go lub niemożliwości jego osiągnięcia należy utworzoną jednostkę zlikwidować lub przeorganizować, dostosowując do lepszej realizacji zadań albo zmieniając cel.

Organ stanowiący, tworząc gminną jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, nadaje jej statut, który określa w szczególności nazwę, siedzibę oraz zakres jej działań. Statut jednostki precyzuje charakter i istotę jej działalności a także określa jej strukturę organizacyjną. Tworząc taką jednostkę, organ stanowiący określa również mienie przekazane jednostce w zarząd. W przypadku zatrudniania pracowników należy ustanowić regulamin, w którym zostaną szczegółowo opisane zasady wynagradzania pracowników. Warto również pamiętać o odpowiednich przepisach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy i ustanowić m.in. regulamin BHP.    

Wpisz nasz KRS 0000318482 w deklaracji podatkowej PIT.

Stan prawny na dzień: 31 stycznia 2023 r.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 162 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 40)