Uwaga #3: Odrębności Umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w stosunku do Umowy ubezpieczenia mienia przedsiębiorcy - wstęp

Zarówno Umowa ubezpieczenia mienia przedsiębiorcy, jak i Umowa odpowiedzialności cywilnej w z związku z ruchem przedsiębiorstwa (dalej też: Umowa ubezpieczenia OC) są ubezpieczeniami majątkowymi . Oznacza to, iż przedmiotem takiego ubezpieczenia może być każdy interes majątkowy, który nie jest sprzeczny z prawem i daje się ocenić w pieniądzu.

W wyniku zaistnienia jednego ze zdarzeń, określonego w umowie ubezpieczenia, skutkującego szkodą w mieniu ubezpieczonego przedsiębiorstwa lub też skutkującego odpowiedzialnością przedsiębiorcy wobec osób trzecich, ubezpieczyciel wypłaca określone w umowie świadczenie mające na celu zrekompensować lub zminimalizować powstałą szkodę.

W związku z pewnymi odrębnościami związanymi z konstrukcją obu ubezpieczeń do umów ubezpieczenia OC nie należy stosować Uwagi 6 oraz Uwagi 34, natomiast Uwagi 9 i 25, 29 oraz 31 należy czytać z uwzględnieniem zasygnalizowanych odrębności dotyczących ubezpieczenia OC.

W dużym uproszczeniu oferowane na rynku ubezpieczenia skierowane do mikro i małych przedsiębiorców można podzielić na Umowy ubezpieczenia mienia oraz Umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. W pierwszym ubezpieczeniu przedmiotem ochrony jest zatem majątek przedsiębiorcy, czyli ściślej mienie, a wiec przedmiot własności oraz innych praw majątkowych. Innymi słowy jest to ubezpieczenie aktywów przedsiębiorcy. Do takich ubezpieczeń można zaliczyć ubezpieczenie szkód rzeczowych spowodowanych żywiołami (ogień, eksplozja, burza, deszcz tzw. „nawalny”, etc.) czy też spowodowanych przez inne przyczyny (np. kradzież). Pozostając przy kategoriach ekonomicznych wyróżnień przedmiotu ochrony, Umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej można zakwalifikować jako ubezpieczenie chroniące ubezpieczonego mikro i małego przedsiębiorcę przed powstaniem i/lub powiększeniem się pasywów, a więc długów i ciężarów jego majątku. W przypadku ubezpieczenia mienia przedsiębiorcy w razie zaistnienia zdarzenia wywołującego szkodę przedsiębiorca występujący najpierw w charakterze ubezpieczającego będzie występował następnie jako poszkodowany, ponieważ to jego mienie zostało dotknięte szkodą i to właśnie na jego rzecz ubezpieczyciel wypłacać będzie świadczenie.

Zupełnie inaczej jest w przypadku świadczeń z tytułu Umowy ubezpieczenia OC, gdzie osobą poszkodowaną będzie osoba trzecia. Jak wskazuje art. 822 § 1 k.c. przez Umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający.

Istotną różnicą pomiędzy Umowami ubezpieczenia mienia przedsiębiorcy i Umowami ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorcy jest fakt, że zakres przedmiotu ochrony umów ubezpieczenia mienia może być węższy lub szerszy w zależności od ogólnych warunków ubezpieczenia, czy składników majątku określonych w umowie. Natomiast w ubezpieczeniach odpowiedzialności cywilnej nie występują wyłączenia przedmiotowe dotyczące konkretnych składników majątku. Mogą być natomiast wyłączenia związane z wystąpieniem szkody w związku z określonymi zdarzeniami (np. szkoda umyślna, wojna, terroryzm).

Przedmiot umowy

Istotą Umowy odpowiedzialności cywilnej w związku z ruchem przedsiębiorstwa jest zatem ochrona ubezpieczającego za szkody wyrządzone przez ruch tego przedsiębiorstwa osobom trzecim. Zgodnie z art. 822 § 2 k.c. przez Umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Zatem celem tego ubezpieczenia jest swoista ochrona majątku przedsiębiorcy, która polega na możliwie pełnym ograniczeniu powstania i/lub powiększenia się pasywów, czyli długów i ciężarów na jego majątku.

Dzięki zawarciu odpowiedniej Umowy ubezpieczania odpowiedzialności cywilnej mały lub mikro przedsiębiorca jest w stanie zminimalizować ryzyko związane z możliwością ponoszenia znacznych kosztów, związanych z koniecznością naprawienia szkód osobom trzecim.

Jeżeli strony nie umówią się inaczej, Umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody wyrządzone osobom trzecim, będące następstwem przewidzianego w umowie zdarzenia, które miało miejsce w okresie ubezpieczenia. Innymi słowy ubezpieczający dzięki umowie ubezpieczenia uzyskuje gwarancję, że w przypadku spowodowania szkody to na ubezpieczycielu co do zasady będzie spoczywał obowiązek jej naprawienia. W przypadku zawarcia Umowy ubezpieczenia OC ubezpieczyciel wchodzi zatem w sytuację prawną ubezpieczającego
Zgodnie z art. 822 § 3 k.c. strony mogą postanowić, iż umowa będzie obejmować szkody powstałe, ujawnione lub zgłoszone w okresie ubezpieczenia. Oznacza to, iż jeżeli umowa obowiązywała np. od 1 stycznia 2011 do 31 grudnia 2011 r., a strony postanowiły, iż ochrona ubezpieczeniowa obejmuje szkody zgłoszone w okresie ubezpieczenia, to nawet jeżeli zdarzenie wywołujące szkodę zaszło w 2010 r., a szkoda została zgłoszona w 2011 r. to ubepieczyciel, przy spełnieniu określonych w umowie warunków, będzie zobowiązany wobec poszkodowanej osoby trzeciej taką szkodę naprawić.

Zawiadomienie o wypadku /szkodzie

Specyficzna konstrukcja Umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej powoduje, iż uprawniony do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczeniową (a zatem poszkodowana osoba trzecia) może dochodzić roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela. Oznacza to tym samym, iż osoba trzecia poszkodowana przez ubezpieczającego może zgłosić się z roszczeniem bezpośrednio do niego lub bezpośrednio do ubezpieczyciela ubezpieczonego. Co do zasady nie oznacza to, że ubezpieczający będzie musiał z własnych środków wypłacić poszkodowanemu odszkodowania, lecz przekazuje tą sprawę do tzw. likwidacji przez ubezpieczyciela. Jednakże w przypadku, gdy zaistniała szkoda przewyższy sumę ubezpieczenia, na którą opiewała Umowa ubezpieczenia OC, wówczas różnicę powstałą pomiędzy wysokością szkody, a wysokością wypłaconego przez ubezpieczyciela kwoty odszkodowania będzie musiał pokryć sam ubezpieczający. Innymi słowy ubezpieczający jest zabezpieczony do wysokości sumy ubezpieczenia.

Ubezpieczyciel nie może przeciwko uprawnionemu do odszkodowania podnieść zarzutu naruszenia obowiązków wynikających z umowy lub ogólnych warunków ubezpieczenia przez ubezpieczającego lub ubezpieczonego, jeżeli nastąpiło ono po zajściu wypadku.
Na przykład jeżeli ubezpieczający nie zapłaci składki należnej za okres następujący już po zaistnienia zdarzenia powodującego wypadek, wówczas ubezpieczyciel nie może odmówić poszkodowanej osobie należnego jej odszkodowania. Przede wszystkim dlatego, że w momencie zaistnienia zdarzenia powodującego szkodę ubezpieczający dopełnił swojego świadczenia i zapłacił składkę, a co za tym idzie w tym czasie powinien podlegać ochronie ubezpieczeniowej. Natomiast niewywiązywnie się z obowiązków wynikających z umowy lub OWU po zaistnieniu wypadku może spowodować wobec ubezpieczającego inne konsekwencje.

Samo świadczenie ubezpieczyciela podlegać będzie ogólnym regułom naprawiania szkody. Oznacza to, że przy ustalaniu wysokości należnego osobie trzeciej odszkodowania pod uwagę należy brać rzeczywistą szkodę oraz ewentualną utratę zysków poniesioną przez poszkodowaną osobę trzecią. Ponadto ubezpieczyciel musi ustalić związek przyczynowy pomiędzy zaistniałą szkodą oraz winą ubezpieczającego. W przypadku przyczynienia się poszkodowanego do zaistnienia szkody świadczenie na jego rzecz będzie stosownie obniżone.

Terminy przedawnienia roszczeń

Kolejną odrębnością właściwą dla ubezpieczenia OC jest inny termin przedawnienia roszczeń z tego tytułu. O ile bowiem w przypadku ubezpieczenia mienia przedsiębiorstwa termin ten wynosi 3 lata, to w przypadku ubezpieczenia OC roszczenie poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie i zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy (art. 819 § 3 k.c.). Wobec tego zastosowanie znajdzie tu przepis art. 4421 k.c., zgodnie z którym roszczenie do naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, jednakże okres ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Natomiast w przypadku wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Roszczenia osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem dwóch lat od uzyskania przez nią pełnoletności.

Odpowiedzialność ubezpieczyciela, a umyślne wyrządzenie szkody przez ubezpieczającego lub w wyniku jego rażącego niedbalstwa

Co do zasady zgodnie z art. 827 § 1 k.c. ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający wyrządził szkodę umyślnie. W razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach względom słuszności. Oznacza to, iż nie zawsze ubezpieczający nie będzie obarczony odpowiedzialnością za szkody wyrządzone osobom trzecim. W szczególności, gdy szkodę wyrządził umyślnie lub też w razie rażącego niedbalstwa.
Jednakże w Ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej można ustalić inne zasady odpowiedzialności ubezpieczyciela niż wyżej określone.

Ostatnią wartą zaznaczenia odrębnością są odrębne terminy likwidacji szkody, jednakże dotyczy to wyłącznie obowiązkowego ubezpieczenia OC. W tym przypadku, zgodnie z 14 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych zakład ubezpieczeń jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie. Jeżeli w tym terminie nie było możliwe wyjaśnienie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania, odszkodowanie powinno być wypłacone w ciągu 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie. Wyjątkiem jest sytuacja, w której dopuszczalne jest przekroczenie terminu 90 dni, a mianowicie, gdy stwierdzenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń lub też określenie wysokości odszkodowania uzależnione jest od toczącego się postępowania karnego lub cywilnego. Zaznaczenia wymaga, iż odrębność ta dotyczy wyłącznie obowiązkowego ubezpieczenia OC, a zatem w przypadku dobrowolnego ubezpieczenia OC w pełni należy uwzględnić Uwagę 31.