Zwolnienie chorobowe a zatrudnianie na kontrakcie

 Użytkowniczka serwisu zwróciła się do nas z prośbą o udzielenie odpowiedzi na pytanie w poniższym stanie faktycznym:

Użytkowniczka prowadzi działalność gospodarczą – gabinet fizjoterapii. Współpracuje z innym fizjoterapeutą, który prowadzi własną działalność gospodarczą, jednakże przyjmuje pacjentów w gabinecie Użytkowniczki i jego pacjenci rozliczają się z Użytkowniczką. Zatrudniony fizjoterapeuta rozlicza się że mną na zasadzie wystawiania faktury. 

Użytkowniczka zastanawia się nad sytuacją w, której idzie na zwolnienie lekarskie z powodu choroby. Czy w tej sytuacji jej gabinet może dalej funkcjonować, tzn. zatrudniony fizjoterapeuta może wystawiać paragony i faktury dla pacjentów na rzecz firmy, w trakcie zwolnienia chorobowego właścicielki? 

Zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: „Ustawa” lub „ustawa zasiłkowa”):

1. Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
2. Zasiłek chorobowy nie przysługuje w przypadku, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane.

Przesłanki utraty prawa do zasiłku chorobowego, o których mowa w powyższym przepisie są niezależne od siebie i mają samoistny charakter. Obie przesłanki mają różne zakresy zastosowania, choć identyczny zakres normowania. Skutkują utratą prawa do zasiłku chorobowego za cały okres danego zwolnienia. W konsekwencji wystarczy więc, że w czasie orzeczonej niezdolności do pracy (tj. czasowej niezdolności do pracy stwierdzonej zaświadczeniem lekarskim) ubezpieczony wykonuje pracę zarobkową i nie jest niezbędne, aby była ona niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego.

Kluczowym zagadnieniem niezbędnym do odpowiedzi na pytanie jest wyjaśnienie pojęcia „praca zarobkowa”. Sformułowanie to jest zwrotem wieloznacznym na gruncie języka polskiego. Zwrot ten zachowuje taki charakter również na gruncie ustawy zasiłkowej. Nie został bowiem zdefiniowany w przepisach ustawy oraz w przepisach innych ustaw z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Analizowana przesłanka utraty prawa do zasiłku chorobowego była przedmiotem licznych wypowiedzi judykatury, w tym Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego, oraz piśmiennictwa, biorących pod uwagę kompensacyjną funkcję zasiłku chorobowego oraz charakter przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, ale też różne rodzaje i dyrektywy wykładni (językowej i funkcjonalnej). Stąd odnieść można wrażenie, że brak jest pełnej jednolitości pojmowania tego wyrażenia.

Układ rzeczownikowo-przymiotnikowy w sformułowaniu „praca zarobkowa” wskazuje na zawężenie zdarzeń faktycznych i ograniczenie rodzajów zachowań ubezpieczonych, które powodują utratę prawa do zasiłku na podstawie tej przesłanki. Nie każda praca ma w tym wypadku znaczenie, ale tylko taka, która ma charakter zarobkowy. W języku prawniczym zgodnie przyjmuje się, że użyty w art. 17 Ustawy zwrot „praca” oznacza pracę w potocznym tego słowa znaczeniu, czyli każdą aktywność ludzką, niezależnie od stosunku prawnego, w ramach którego jest realizowana. W konsekwencji pracą jest wykonywanie różnych czynności na podstawie różnych stosunków prawnych, np. stosunku pracy, stosunków o charakterze cywilnoprawnym, a także prowadzenia własnej działalności gospodarczej, jak też wykonywanie różnych czynności bez stosownej podstawy prawnej (tzw. praca na czarno). Tym samym na gruncie komentowanego przepisu „praca” nie jest pojmowana w sensie biologiczno-fizycznym, czyli jako wydatkowanie energii, lecz w rozumieniu prawnym. Dodać wypada, że pojęcia tego nie należy odnosić wyłącznie do pracy wykonywanej w ramach stosunku prawnego stanowiącego tytuł do ubezpieczenia społecznego, w tym ubezpieczenia chorobowego. Jednocześnie za zbieżne z potocznym rozumieniem „wykonywania pracy” niektórzy przedstawiciele doktryny, trafnie, uznają identyfikowanie wykonywania pracy ze zwartym procesem zachowań prowadzących do zamierzonego celu (a nie z jednostkowymi czynnościami)

Wykonywanie pracy zarobkowej zakłada rzeczywiste i osobiste działanie ubezpieczonego . W orzecznictwie przyjęto, że wykonywanie pracy zarobkowej polega na podjęciu przez ubezpieczonego działań stanowiących realizację obowiązków pracowniczych lub wynikających z innego stosunku prawnego obejmującego świadczenie pracy, np. w przypadku prowadzenia działalności pozarolniczej wykonywanie czynności związanych wprost z działalnością gospodarczą (nadzór nad zatrudnionymi pracownikami, obsługa klientów, przyjmowanie i wydawanie materiałów ).

W piśmiennictwie podnosi się również, że konsekwencją wynikającej ze zwrotu czasownikowego „wykonujący pracę” aktywności ubezpieczonego jest możliwość przypisania mu woli działania. Bez względu na to, czy wola ubezpieczonego w tym zakresie determinowana jest, w mniejszym lub większym stopniu, potrzebami wynikającymi z zabezpieczenia innego dobra. Tym samym uzyskanie przez ubezpieczonego w okresie pobierania zasiłku chorobowego wynagrodzenia ryczałtowego na podstawie zawartej wcześniej umowy cywilnoprawnej, gdy nie wykonywał on żadnych czynności w niej przewidzianych, nie jest wykonywaniem pracy zarobkowej i nie powoduje utraty prawa do tego zasiłku. 

Wypracowana w praktyce zasada, że wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy jakiejkolwiek pracy zarobkowej skutkuje utratą przez ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia – nie ma charakteru bezwzględnego. Wskazane zasady kwalifikowania czynności podejmowanych przez ubezpieczonych w okresie orzeczonej niezdolności do pracy jako wykonywania pracy zarobkowej sprawiają bowiem wiele problemów w przypadku tych form zarobkowania, które ze swej istoty lub treści wymuszają regularne lub sporadyczne (incydentalne) podejmowanie przez ubezpieczonego pewnych czynności formalnych lub prawnych, zwłaszcza gdy chodzi o czynności, których nikt inny nie może wykonać. Dlatego w judykaturze dopuszczono na zasadzie wyjątku sytuacje, w których pomimo wykonywania pewnych czynności składających się na pracę zarobkową – nie zostaje wypełniona hipoteza art. 17 ustawy, czy też inaczej wskazano na czynności, których charakter podaje w wątpliwość zasadność kwalifikowania ich jako rzeczywistego wykonywania pracy zarobkowej. Do sytuacji tych zaliczono w szczególności:

1. wykonywanie przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą „formalnoprawnych czynności, do jakich jest ona zobowiązana jako pracodawca”( tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 października 2003 r. II UK 76/03, OSNP 2004/14, poz. 247, wyroku z 6 maja 2009 r., II UK 359/08, OSNP 2011/1–2, poz. 16 i cytowany w wielu późniejszych orzeczeniach - np. uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z 27 stycznia 2021 r., III USK 36/21, LEX nr 3181403)
2. sporadyczne, incydentalne i wymuszone okolicznościami przejawy aktywności zawodowej, w tym np.: podpisanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych przygotowanych przez inną osobę, bez podejmowania merytorycznych decyzji (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 kwietnia 2012 r. sygn. II UK 186/11)

Należy jednak zwrócić uwagę na odmienny pogląd wyrażony w wyroku z dnia 22 stycznia 2019 r. sygn. II UK 521/17 w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że ubezpieczony, który w okresie orzeczonej niezdolności do pracy podpisuje faktury VAT, wykonuje pracę zarobkową i traci prawo do zasiłku chorobowego. Jednak należy mieć na uwadze, że w tej konkretnie sprawie Sąd w uzasadnieniu wskazał, że na zasadzie wyjątku dopuszcza się podjęcie incydentalnej i wymuszonej okolicznościami aktywności w trakcie zwolnienia lekarskiego, ale tym samym uznał, że podpisania kilkudziesięciu faktur, nie można uznać za czynność incydentalną i niezbędną w sytuacji, gdy był do tego umocowany inny pracownik. 

Dlatego też należy pamiętać, że podczas zwolnienia lekarskiego firma  powinna dalej funkcjonować, ale bez osobistego zaangażowania osoby przebywającej na zwolnieniu. Wówczas najlepszym rozwiązaniem jest powierzenie obowiązków osobom trzecim - pracownikom, pełnomocnikowi (nie zawsze jest to możliwe).

Reasumując, zgodnie z przedstawionym powyżej stanowiskiem orzecznictwa i doktryny Użytkowniczka podczas przebywania na zwolnieniu lekarskim może kontynuować swoją działalność, tj. zatrudniony fizjoterapeuta może wystawiać paragony i faktury dla pacjentów na rzecz jej firmy. Należy jednak pamiętać, że praca nie może być wykonywana przez Użytkowniczkę osobiście.

Wpisz nasz KRS 0000318482 w deklaracji podatkowej PIT.

Stan prawny na dzień: 26 maja 2022 r.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1133 z późn. zm.).
2. K. Stopka [w:] Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Komentarz, Warszawa 2022, art. 17