Czy przedsiębiorca może na „własnej” nieruchomości wydobywać piasek i żwir w dowolny sposób – w dowolnych ilościach i w dowolnym czasie? Czy i kiedy powinien zawiadamiać o tym organy administracji publicznej?

Problem jaki chcemy poruszyć na przedstawionym przykładzie dotyczy granic swobody dysponowania własną nieruchomością przez przedsiębiorcę. Często bowiem dla potrzeb prowadzonej działalności gospodarczej, w tym przykładowo w celu wykopania stawu lub w celu rozbudowy nieruchomości, utrzymania różnego rodzaju instalacji w należytym stanie albo utwardzenia drogi, przedsiębiorca wydobywa piasek, żwir, czy też inne kruszywa „z terenu własnej nieruchomości”. Jednocześnie nie zdając sobie sprawy z tego, że pomimo posiadania tytułu prawnego do nieruchomości – tj. tytułu własności bądź wieczystego użytkowania nie ma pełnej swobody przy wykonywaniu różnego rodzaju robót gruntowych i czerpania pożytków z nieruchomości. Dlatego istotne jest by przedsiębiorca miał świadomość, kiedy i w jakich okolicznościach może wydobywać m. in. piasek i żwir, czy inne surowce mineralne i czy w ogóle może to robić, w jakich sytuacjach musi zgłosić do organu wykonywanie takich robót, a kiedy musi ubiegać się o koncesję, w świetle postanowień Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze.

 

Rozstrzygnięcie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach^[1]:

Nie budzi wątpliwości to, że wydobyty piasek, żwir może być przemieszczony, przemieszany, przetworzony, transportowany poza nieruchomość, ale musi być użyty tylko na potrzeby właściciela nieruchomości. Same czynności wydobywające kopalinę mogą być wykonane także przez osoby trzecie. Podkreślić także należy, że właścicielem zużywającym kopalinę na własne potrzeby może być tylko osoba fizyczna lub współwłaściciele będący osobami fizycznymi.

 

Stan faktyczny:

Pan Jan Płowiecki i jego żona Anna Płowiecka są właścicielami gruntów położonych w granicach działek ewidencyjnych nr X, obrębu Y, w gminie Z, na których prowadzili w okresie kilku miesięcy w roku 2012 roboty polegające na pobraniu z wyrobisk piasku oraz mas ziemnych w łącznej ilości ok. 200/300 m3. W niewielkiej odległości od tych działek posiadają inne działki, na których zlokalizowane są stawy rybne w których hodowlę ryb prowadzi spółka jawna Jan Płowiecki, Anna Płowiecka (obręb hodowlany ogroblowanych stawach rybnych został ustanowiony na rzecz spółki). Do uszczelniania grobli stawowych Jan Płowiecki i Anna Płowiecka posłużyli się wydobytym ze swoich sąsiednich działek piaskiem. Zarówno spółka jak i małżonkowie jako osoby fizyczne nie posiadali koncesji na wydobywanie powyższej kopaliny, tj. piasku. Również nie zawiadomili starosty o zamiarze jego wydobywania z odpowiednim 7 dniowym wyprzedzeniem. Wobec tego Dyrektor Okręgowego Urzędu Górniczego wydał decyzję nakazującą Janowi i Annie Płowieckim, właścicielom gruntów położonych w granicach działki ewidencyjnej nr X, obrębu Y w gminie Z wstrzymanie działalności polegającej na wydobywaniu kopaliny - kruszywa naturalnego (piasku) bez koncesji na wydobywanie kopaliny ze złoża położonego w granicach ich wyżej wymienionej działki.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U.2020.1064 t.j.)

 

Rozstrzygane zagadnienie:

Czy przedsiębiorca może wydobywać surowce mineralne (kopalinę), czyli m. in. piasek lub żwir bez konieczności uzyskania koncesji i czy wydobywanie może odbywać się bez konieczności zawiadamiania organów władzy publicznej?

 

Rozstrzygnięcie:

Zgodnie z art. 4 ust. 1 pr.g.g. z obowiązku uzyskania koncesji zwolnione jest wydobywanie kopaliny w postaci piasków i żwirów przeznaczonych dla zaspokojenia potrzeb własnych osoby fizycznej, z nieruchomości stanowiących przedmiot jej prawa własności (użytkowania wieczystego), bez prawa rozporządzania wydobytą kopaliną, jeżeli jednocześnie wydobycie:

1. Będzie wykonywane bez użycia środków strzałowych;
2. Nie będzie większe niż 10 m³ w roku kalendarzowym;
3. Nie naruszy przeznaczenia nieruchomości.

Zgodnie z ust. 2 art. 4 pr.g.g. ten, kto zamierza podjąć wydobywanie, o którym mowa w ust. 1 art. 4 pr.g.g., jest obowiązany z 7-dniowym wyprzedzeniem na piśmie zawiadomić o tym właściwy organ nadzoru górniczego, określając lokalizację zamierzonych robót oraz zamierzony czas ich wykonywania.

Najwięcej wątpliwości może budzić rozumienie pojęcia „własne potrzeby”. WSA we wskazanym wyżej wyroku słusznie zwrócił uwagę, że pojęcie to nie jest definiowane w ustawie. Tym samym ocena czy mamy do czynienia z wykorzystaniem kopaliny na własne potrzeby musi być przeprowadzona każdorazowo w danej sprawie i będzie różna w zależności od danego stanu faktycznego. W opisanym stanie faktycznym Sąd podniósł, że ocenie organów (urzędu górniczego, administracji geologicznej) podlegać powinna kwestia, czy jeżeli działka nr X stanowi współwłasność małżeńską Państwa Płowieckich, a z drugiej strony to w ramach spółki jawnej, a nie jako małżonkowie prowadzą działalność polegającą na hodowli ryb w ogroblowanych stawach, to czy wydobyty piasek jest wykorzystywany tylko przez małżonków na ich własne potrzeby związane z utrzymaniem nieruchomości w należytym stanie, czy też na potrzeby spółki jawnej i czy ma to cechy działalności gospodarczej. Innymi słowy w niniejszej sprawie nie było jasne czy piasek wykorzystywany jest na potrzeby własne małżonków Jana i Anny Płowieckich, czy na potrzeby ich spółki, która korzystała z tych działań w ten sposób, że „zaoszczędzała” na zakupie piasku w celu uszczelniania grobli stawowych. Ostatecznie jednak zasygnalizowane przez Sąd wątpliwości nie miały w tej sprawie znaczenia dla rozstrzygnięcia, albowiem Sąd stwierdził, że skoro piasek został na przełomie kilku miesięcy wydobyty w ilości przekraczającej 10m3 (tj. ok. 200-300m3) to i tak doszło do naruszenia ustawy pr.g.g., gdyż działalność Jana i Anny Płowieckich polegająca na wydobywaniu piasku nie spełniała przesłanki wskazanej w art. 4 ust. 1 pkt 2 pr.g.g.

Wobec powyższego musimy tu podkreślić, że przedsiębiorca indywidualny, jak i działający w spółce osobowej musi pamiętać, że jeżeli na własnej działce zamierza wydobywać przykładowo żwir nawet w niewielkich ilościach i nawet nie w celu jego sprzedaży, a przykładowo w celu utwardzenia drogi przed swoim domem, który przykładowo jest jednocześnie hotelem musi liczyć się z tym, że organ może zakwestionować to, czy żwir jest rzeczywiście wydobywany na potrzeby własne przedsiębiorcy, czy na potrzeby prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa. W razie braku wątpliwości co do powyższego, przedsiębiorca powinien jednak zawsze pamiętać także o każdorazowym obowiązku zgłoszenia takiej działalności(czyli nawet jeśli przy wydobyciu niewielkich ilości żwiru). W innym przypadku:

- właściwy organ nadzoru górniczego, w drodze decyzji, może nakazać wstrzymanie wydobywania kopaliny (piasku, żwiru, kruszywa, gliny);

- organ nadzoru górniczego może ustalić prowadzącemu taką działalność opłatę podwyższoną, o której mowa w art. 140 ust. 3 pkt 3, tj. w wysokości czterdziestokrotnej stawki opłaty eksploatacyjnej dla danego rodzaju kopaliny, pomnożonej przez ilość wydobytej bez koncesji kopaliny.

Jeśli natomiast ilość wydobywanego piasku bądź żwiru będzie przekraczać dozwolone ilości wskazane w art. 4 ust. 1 pr.g.g., tj. 10m³ w ciągu roku kalendarzowego, to wówczas przedsiębiorca zamierzający wydobywać kopalinę musi ubiegać się o udzielenie koncesji na tego rodzaju działalność.

--

^[1] Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 22 kwietnia 2013 r., sygn. akt. III SA/GI 2012/12.