Prowizja za zrealizowany kontrakt bez zawarcia umowy na piśmie

Pytanie z dnia 7 stycznia 2015

Przedstawiony problem prawny: prowizja za zrealizowany kontrakt bez zawarcia umowy na piśmie.

Odpowiedź na problem prawny:

Na początku przedstawienia odpowiedzi informujemy, że stan faktyczny na podstawie której została ona przygotowana jest skomplikowany i obszerny, i w związku z tym postaramy się po kolei przedstawić problemy prawne dotyczące braku zawarcia umowy na piśmie i możliwych sposobów dochodzenia roszczenia z takiej umowy.

Na wstępie pragniemy wyjaśnić czym jest umowa przyrzeczona. Jest to umowa, która jest następstwem podpisania przez strony umowy przedwstępnej. Umowa przedwstępna ma natomiast charakter gwarancyjny, gdyż zobowiązuje strony do podjęcia zobowiązania w przyszłości, którego w danym momencie z różnych względów nie mogą zawrzeć. Treść takiej umowy powinna zawierać założenia umowy definitywnej (przyrzeczonej). Umowa sprzedaży powinna dodatkowo określać takie informacje jak: strony umowy, przedmiot, cena oraz termin.

W przedstawionym stanie faktycznym nie mamy do czynienia ani z umową przedwstępną ani z umową przyrzeczoną, bowiem nie zaistniały przesłanki wynikające z art. 389 § 1 k.c., który stanowi, że umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. Przesłanką podstawową jest zawarcie umowy przedwstępnej, co niestety nie nastąpiło.

Przepis art. 389 k.c. formułuje ponadto w zakresie treści umowy przedwstępnej przesłankę jej ważności, którą jest wymóg określenia istotnych postanowień umowy przyrzeczonej. Obowiązek oznaczenia istotnych postanowień umowy przyrzeczonej sprowadza się do określenia przez strony w umowie tych elementów, które wyznaczają minimalny zakres treści zamierzonej w przyszłości czynności prawnej, nazywany także koniecznymi składnikami umowy[1]. Bez ich określenia nie jest możliwe wskazanie świadczenia, które zobowiązuje się spełnić dłużnik, a tym samym nie można nałożyć na niego takiego obowiązku, a następnie dochodzić jego wykonania na drodze sądowej. Stąd przepis art. 389 § 1 k.c. wymaga, aby strona umowy przedwstępnej zobowiązywała się do zawarcia „oznaczonej" umowy, przy czym za taką nakazuje uznać kontrakt, którego co najmniej konieczne elementy da się ustalić w sposób obiektywny (wskazano podstawy, metodę ich określenia).

Natomiast ze stanu faktycznego wynika, że doszło do zawarcia umowy ustnej, która jest równie ważna, jak umowa zawarta w każdej innej formie. Forma umowy może być bowiem dowolna, gdyż k.c. nie zastrzega, co do zasady, dla ważności umowy żadnej formy szczególnej, więc i ustna umowa jest ważna. Wyjątki dotyczące zawarcia umowy w formie pisemnej lub szczególnej mogą wynikać z ustawy (np. umowa w formie aktu notarialnego co do umów dotyczących nieruchomości). W innych przypadkach wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby (ustnie[2]), które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

Należy jednak zauważyć, iż jedną kwestią jest fakt ważności zawarcia umowy w formie ustnej, a drugą udowodnienie tego, czy umowa taka została rzeczywiście zawarta i o jakiej treści. W przypadku umowy w formie pisemnej jest to znacznie łatwiejsze.

Z opisanego stanu faktycznego wynika, że zawarto umowę w formie ustnej o świadczeniu usług agencyjnych, która jest umową nazwaną, uregulowaną w art. 758 i następne k.c. Ustawodawca nie nałożył na przedsiębiorców obowiązku zawarcia umowy w formie pisemnej. W związku z tym umowa ta może być też zawarta w formie dowolnej, więc niezachowanie formy pisemnej nie oznacza nieważności umowy. Pamiętać należy, że forma pisemna zapobiega nieporozumieniom i niejasnym sytuacją miedzy stronami. Ponadto istotnym elementem umowy agencyjnej jest jej odpłatność, za usługi agenta zawsze należy mu się stosowne wynagrodzenie.

Zgodnie z art. 758 (1) k.c., jeżeli sposób wynagrodzenia nie został w umowie określony, agentowi należy się prowizja. Prowizją jest wynagrodzenie, którego wysokość zależy od liczby lub wartości zawartych umów. Jeżeli wysokość prowizji nie została w umowie określona, należy się ona w wysokości zwyczajowo przyjętej w stosunkach danego rodzaju, w miejscu działalności prowadzonej przez agenta, a w razie niemożności ustalenia prowizji w ten sposób, agentowi należy się prowizja w odpowiedniej wysokości, uwzględniającej wszystkie okoliczności bezpośrednio związane z wykonaniem zleconych mu czynności. Poza tym zgodnie z art. 761 § 1 k.c. agent może żądać prowizji od umów zawartych w czasie trwania umowy agencyjnej, jeżeli do ich zawarcia doszło w wyniku jego działalności lub jeżeli zostały one zawarte z klientami pozyskanymi przez agenta poprzednio dla umów tego samego rodzaju. Zgodnie z art. 7613 §1 k.c., w braku odmiennego postanowienia umowy agencyjnej agent nabywa prawo do prowizji z chwilą, w której dający zlecenie powinien był, zgodnie z umową z klientem, spełnić świadczenie albo faktycznie je spełnił, albo też swoje świadczenie spełnił klient. Dalej, zgodnie z z art. 7613 § 3 k.c., roszczenie o zapłatę prowizji staje się wymagalne z upływem ostatniego dnia miesiąca następującego po kwartale, w którym agent nabył prawo do prowizji. Postanowienie umowy mniej korzystne dla agenta jest nieważne.

Odnosząc się natomiast do pytania, czy możliwe jest uzyskanie dostępu do dokumentów związanych z kontraktem, wskazujemy na postanowienia art. 761 (5) § 2 k.c., zgodnie z którym agent może domagać się udostępnienia informacji potrzebnych do ustalenia, czy wysokość należnej mu prowizji została prawidłowo obliczona, w szczególności może domagać się wyciągów z ksiąg handlowych dającego zlecenie albo żądać, aby wgląd i wyciąg z tych ksiąg został zapewniony biegłemu rewidentowi wybranemu przez strony. Postanowienie umowy agencyjnej mniej korzystne dla agenta jest nieważne. W razie nieudostępnienia agentowi tych informacji, agent może domagać się ich udostępnienia w drodze powództwa wytoczonego w okresie sześciu miesięcy od dnia zgłoszenia żądania dającemu zlecenie. Natomiast jeśli chodzi o samą treść Umowy, to wskazujemy, iż w większości umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami ma tzw. „klauzule poufności”, które ma na celu zabezpieczyć stronę umowy przed nieuprawnionym ujawnieniem przez drugą stronę informacji dotyczących przedmiotu umowy, jej warunków i wszelkich innych danych.

Rekomendujemy:

W pierwszej kolejności, po wystawieniu stosownej faktury, warto przygotować „wezwanie do zapłaty z tytułu wykonanej usługi”, która nie została rozliczona, a potem ewentualnie wystąpienie na drogę postępowania sądowego, w zależności od możliwości dowodowych.

Z uwagi na fakt, iż jest to sprawa wielowymiarowa i powstałaby potrzeba zajęcia się sprawą w formie zindywidualizowanej, prosimy ewentualnie ponownie o kontakt.