Jak i z jakiej podstawy dochodzić poza sądem swojej wierzytelności od dłużnika?

Sądowe dochodzenie wierzytelności od dłużnika jest najpowszechniejszą, ale ostateczną i jednocześnie często długotrwałą i kosztowną metodą egzekwowania swoich należności. Dochodzenie wierzytelności przed sądem nie jest jednak jedynym sposobem na uzyskanie należnej wierzytelności. Niniejsza porada ma na celu przedstawienie alternatywnych do sądowego sposobów i podstaw dochodzenia wierzytelności, które są nie tylko mniej czasochłonne, ale przy tym i tańsze.

 

1. Wezwanie do zapłaty

Zanim albo zamiast dochodzić wierzytelności przed sądem, zawsze na początku należy po próbie polubownego (zwykłego) wezwania, wezwać dłużnika do zapłaty w trybie tzw. „przedsądowym”. W takim wezwaniu należy wskazać, jakie wierzytelności przysługują nam od dłużnika. Innymi słowy należy poinformować dłużnika o wysokości nieuregulowanych zobowiązań (wysokości jego długu) oraz w jakim terminie (3, 7, 14 dni od dnia otrzymanie przez dłużnika wezwania) i w jakiej formie, oczekujemy ich zapłaty (gotówką, przelewem na wskazanie przez nas w piśmie konto). W takim piśmie należy również wskazać podstawę naszego roszczenia (np. umowa sprzedaży, umowa o świadczenie usług), sposób i termin wykonania oraz termin, w jakim powinno było być uregulowane zobowiązanie wzajemne, zapłata (przywołać paragraf umowy oraz dokument wystawionej przez nas faktury, rachunku), zastrzeżenie naliczenia odsetek i wystąpienia z pozwem po upływie wyznaczonego terminu. Dla uwiarygodnienia determinacji, dobrze aby ewentualnie z wezwaniem wystąpił prawnik.

 

2. Oświadczenie dłużnika o dobrowolnym poddaniu się egzekucji w trybie art. 777 k.p.c.

Oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji stanowi rodzaj zabezpieczenia wierzytelności względem dłużnika, które jednocześnie umożliwia pozasądowe dochodzenie i egzekucję wierzytelności. Dla swojej skuteczności oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się egzekucji powinno być zawsze sporządzone w formie aktu notarialnego. Taki akt notarialny jest z mocy prawa tytułem egzekucyjnym, a po uzyskaniu klauzuli natychmiastowej wykonalności – tytułem wykonawczym.

Powyższe oznacza, iż jeżeli nasza wierzytelność została zabezpieczona w trybie przewidzianym w art. 777 k.p.c., to wówczas nie musimy kierować do sądu pozwu o zapłatę, a wystarczy, iż skierujemy do sądu rejonowego wniosek o nadanie temu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. Opłata od takiego wniosku wynosi 50 zł (art. 71 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1144 z późn. zm.)

Sąd powinien rozpoznać nasz wniosek w ciągu 3 dni od daty złożenia i zaopatrzyć nasz tytuł egzekucyjny (akt notarialny) w klauzule wykonalności. Zgodnie z art. 776 k.p.c. tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzule wykonalności stanowi tytuł wykonawczy.

Natomiast dysponowanie tytułem wykonawczym jest podstawą do wszczęcia egzekucji, co oznacza, że uprawnia nas do przedłożenia takiego tytułu wykonawczego komornikowi, który w naszym imieniu będzie mógł wszcząć postępowanie egzekucyjne, celem dochodzenia naszej wierzytelności od dłużnika.

Innymi słowy uzyskanie od dłużnika oświadczenia o dobrowolnym poddaniu się egzekucji w formie aktu notarialnego w trybie przewidzianym w art. 777 § 1 pkt 4,5,6 k.p.c. jest instrumentem, który powinien nam ułatwić egzekwowanie wierzytelności od dłużnika bez konieczności wszczynania postępowania sądowego i dowodzenia przed sądem zasadności naszego roszczenia.

 

Rodzaje oświadczeń przewidzianych o poddaniu się egzekucji przewidziane w k.p.c.:

Zgodnie z art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. tytułem egzekucyjnym jest akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie.

Zgodnie z art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. tytułem egzekucyjnym jest akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności.

Zgodnie z art. 777 § 1 pkt 6 tytułem egzekucyjnym jest akt notarialny określony w pkt 4 lub 5, w którym niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką lub zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi.

3. Mediacja pozasądowa

Innym sposobem pozasądowego dochodzenia wierzytelności od dłużnika jest mediacja pozasądowa, czyli procedura w której postępowanie mediacyjne zostaje wszczęte z inicjatywy stron, a nie sądu. Mediacja jest metodą rozwiązywania sporów, w tym głównie sporów cywilnych i gospodarczych, za pomocą niezależnego i obcego dla stron pośrednika – mediatora. Zadaniem mediatora jest pośredniczenie we wzajemnej komunikacji stron konfliktu, formułowanie żądań i interesów stron oraz przede wszystkim osiągnięcie konsensusu przez zantagonizowane strony sporu. Zwieńczeniem mediacji jest zawarcie przez strony porozumienia, które powinno mieć postać ugody i będzie satysfakcjonujące i akceptowalne dla stron sporu/ konfliktu. Taka ugoda zatwierdzona przez sąd może być podstawą dochodzenia zapłaty.

Innymi słowy mediacja ma na celu stworzenie stronom warunków umożliwiających osiągnięcie dobrowolnego porozumienia, a nie narzucenie im autorytatywnego rozwiązania, co różni ją od innej alternatywnej metody rozstrzygania sporów, jaką jest arbitraż (patrz pkt 5 poniżej).

W przypadku mediacji pozasądowej wynagrodzenie mediatora oraz inne koszty związane z mediacją ustalają strony mediacji w umowie zawartej z mediatorem. Początkowo mediator spotyka się z każdą ze stron oddzielnie, ustalając żądania i interesy każdej ze stron, a następnie dochodzi do spotkań obu stron z mediatorem. Ilość tych wspólnych spotkań uzależniona jest od charakteru sprawy i stanowisk stron.

W przypadku dojścia przez strony mediacji do porozumienia spisywana jest ugoda i protokół. Należy pamiętać, iż istota ugody polega na wzajemnych ustępstwach obu stron ugody dla ustalenia wysokości zobowiązania do zapłaty. W wyniku mediacji strony powinny np. porozumieć się odnośnie pełnej wysokości wierzytelności, np. zrezygnować z odsetek lub podjąć decyzję o rozłożeniu spłat wierzytelności na raty.

W przypadku mediacji pozasądowej, czyli prowadzonej na podstawie umowy stron z mediatorem, a nie na postawie skierowania sądu po wszczęciu procesu, zawarta ugoda nie stanowi sama od razu, z mocy prawa tytułu egzekucyjnego, a tym samym nie może jej zostać nadana klauzula natychmiastowej wykonalności i nie stanowi podstawy do wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

4. Postępowanie pojednawcze

Kolejnym sposobem pozasądowego dochodzenia wierzytelności jest postępowanie pojednawcze uregulowane w art. 184-186 k.p.c.

Co prawda postępowanie pojednawcze odbywa się przed sądem, ale bez potrzeby wytaczania powództwa i uiszczania pełnych opłat sądowych. Postępowanie pojednawcze nie polega bowiem na rozstrzyganiu przez sąd racji poszczególnych stron, a wyłącznie uznaniu na jednym posiedzeniu, czy do ugody pomiędzy stronami doszło, czy też nie.

O zawezwanie do próby ugodowej - bez względu na właściwość rzeczową - można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla dłużnika. W takim wezwaniu należy oznaczyć zwięźle sprawę.

Od wniosku o zawezwanie do próby ugodowej uiszcza się opłatę stosunkową stanowiącą 1/5 opłaty od pozwu, nie mniej jednak niż 100 zł (art. 19 ust. 2 pkt. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1144 z późn. zm.).

Zaletą ugody zawartej w ramach postępowania pojednawczego jest okoliczność, iż po nadaniu takiej ugodzie (postanowieniu sądu o zawarciu ugody) klauzuli natychmiastowej wykonalności może ona stanowić tytuł wykonawczy do wszczęcia przez komornika egzekucji.

5. Postępowanie polubowne (arbitrażowe)

Alternatywę dla sądowego dochodzenia wierzytelności stanowi postępowanie polubowne (arbitrażowe), zwane również „arbitrażem”. Zaletą takiego postępowania może być poziom specjalizacji arbitrów, lecz nie są i nie mogą to być sędziowie, a np. specjaliści z danej dziedziny wybierani przez strony postępowania polubownego lub uznani prawnicy.

Rozstrzygnięcie sporu przez arbitraż możliwe jest o ile strony zawrą umową o arbitraż lub jeżeli w umowie łączącej strony, na kanwie której doszło do sporu między stronami, zawarto stosowną klauzulę – tzw. zapis na sąd polubowny. Innymi słowy, aby spór został rozstrzygnięty przez sąd polubowny konieczna jest zgoda obu stron sporu (wyrażona w umowie o arbitraż lub w umownym zapisie na sąd polubowny).

Sąd polubowny może mieć formę doraźnego powołania arbitrów, tzw. ad hoc lub formę sądu stałego zwanego arbitrażowym.

Sąd polubowny, także stały arbitrażowy jest właściwy do rozstrzygania sporów o prawa majątkowe lub sporów o prawa niemajątkowe - mogące być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty (art. 1157 k.p.c). Przy czym zapis na sąd polubowny obejmujący spory z zakresu prawa pracy może być sporządzony tylko po powstaniu sporu i wymaga zachowania formy pisemnej (art. 1164 k.p.c.).

Postępowanie polubowne jest często postępowaniem tańszym i szybszym od dochodzenia roszczeń przed sądem powszechnym. W sądzie polubownym orzekają arbitrzy i arbiter przewodniczący. Strony mogą uzgodnić sposób powołania arbitrów, zgodnie z zasadami wyrażonymi w art. 1171 k.p.c.

W postępowaniu przed sądem polubownym strony powinny być traktowane równoprawnie. Każda ze stron ma prawo do wysłuchania i przedstawienia swoich twierdzeń oraz dowodów na ich poparcie.

Sąd polubowny rozstrzyga spór wydając wyrok. Możliwe jest również zawarcie ugody przed sądem polubownym. Wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta ma moc prawną wyroku sądu powszechnego lub ugody sądowej i po nadaniu przez sąd powszechny klauzuli natychmiastowej wykonalności stanowią tytuł wykonawczy, a tym samym są podstawą do wszczęcia przez komornik postępowania egzekucyjnego (art. 1214 § 2 k.p.c.).

Wykaz stałych sądów polubownych (arbitrażowych) w Polsce dostępny jest na stronie Polskiego Stowarzyszenia Sądownictwa Polubownego http://www.pssp.org.pl/adr-polska . Sądy polubowne mogą być powoływane również ad hoc do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy w prostych, niewielkich sprawach pomiędzy przedsiębiorcami i powinny być powoływane jak najczęściej.

 

6. Alternatywne metody i internetowy system rozstrzygania sporów konsumenckich w UE

Na początku roku 2013 przyjęto dwa akty prawne istotne dla ochrony konsumentów europejskich. Stanowiły one pakiet regulacyjny dotyczący alternatywnych metod rozwiązywania sporów:

• Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2013/11/UE w sprawie alternatywnych metod rozwiązywania sporów konsumenckich, zmieniająca rozporządzenie 2006/2004/WE i dyrektywę 2009/22/WE22 (dyrektywa ADR),
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 524/2013/UE w sprawie internetowego systemu rozwiązywania sporów konsumenckich, zmieniające rozporządzenie 2006/2004/WE i dyrektywę 2009/22/WE23 (rozporządzenie ODR).

Dyrektywa ADR zakładała stworzenie we wszystkich państwach członkowskich jednolitego systemu pozasądowego rozstrzygania sporów. Objąć ona miała swym zakresem wszelkie zaistniałe na rynku wewnętrznym spory między konsumentem a przedsiębiorcą, wynikłe na tle zawartych umów sprzedaży rzeczy lub świadczenia usług, w tym także umów zawartych za pośrednictwem internetu i umów transgranicznych.

Szczególna konkretną formą jest rozporządzenie ODR, przewidujące utworzenie platformy elektronicznej umożliwiającej zgłoszenie sprawy podmiotowi ADR przez internet i rozwiązanie sporu bez fizycznej obecności stron. Natomiast rozporządzenie ODR obowiązuje państwa członkowskie wprost i weszło w życie od 9 stycznia 2016 r.

 

7. Cesja (przelew) wierzytelności

W przypadku, gdy inne sposoby pozasądowego dochodzenia wierzytelności zawiodą zawsze pozostaje rozwiązanie jakim jest cesja wierzytelności. Cesja wierzytelności polega na przeniesieniu wierzytelności na inny podmiot, najczęściej na firmę windykacyjną specjalizująca się w dochodzeniu wierzytelności od dłużników. Zawierając umowę cesji wierzytelności, co do zasady na nabywcę wierzytelności przechodzi ryzyko wyegzekwowania tej wierzytelności od dłużnika. Przelew wierzytelności regulują przepisy kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 509 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby to się ustawie, zastrzeżeniu umownemu lub właściwości zobowiązania. Innymi słowy, jeżeli w umowie łączącej nas z dłużnikiem jest zastrzeżenie o niemożności dokonania cesji wierzytelności, wówczas taki przelew wierzytelności nie jest możliwy.

Jeżeli umowa z dłużnikiem została zawarta w formie pisemnej, wówczas i cesja wierzytelności powinna zostać stwierdzona pismem (art. 511 k.c.). Jeżeli z umowy cesji nie wynika nic innego Cedent (zbywca wierzytelności) odpowiada wobec Cesjonariusza (nabywcy wierzytelności) wyłącznie za to, że wierzytelność mu przysługuje. Natomiast nie odpowiada on za wypłacalność dłużnika, chyba że taką odpowiedzialność na siebie przyjął (art. 516 k.c.).

Oczywiście z uwagi na przejście na Cesjonariusza (nabywcę wierzytelności), co do zasady, ryzyka wypłacalności dłużnika ma zazwyczaj przełożenie na cenę przelewanej wierzytelności, która zazwyczaj jest niższa od jej wartości nominalnej. Jednakże zaletą jest uzyskanie chociaż części naszych „zamrożonych” środków.