Praca podczas urlopu rodzicielskiego i wychowawczego

Przechodząc na urlop rodzicielski lub wychowawczy, masz możliwość podjęcia lub kontynuacji pracy w pewnym zakresie czasowym. Zgodnie z art. 182^1e ustawy z dnia 23 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (dalej jako: „k.p.”), pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy.

W przypadku łączenia przez pracownika korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, wymiar urlopu ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części.

Analogicznie przy ustalaniu wymiaru przysługującego urlopu wychowawczego, łączonego z wykonywaniem pracy zarobkowej w czasie urlopu wychowawczego, pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika (art. 186² - 186⁷ k.p.).

W czasie pozostawania na urlopie wychowawczym, matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, jeżeli dziecko pozostaje pod jego faktyczną opieką, może przysługiwać dodatek w wysokości 400 złotych z tytułu opieki nad dzieckiem, nie dłużej jednak niż przez okres:

• 24 miesięcy kalendarzowych;
• 36 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu;
• 72 miesięcy kalendarzowych, jeżeli sprawuje opiekę nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Dodatek nie przysługuje jednak, jeżeli osoba:

• bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego pozostawała w stosunku pracy przez okres krótszy niż 6 miesięcy;
• podjęła lub kontynuuje zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, która uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego;
• dziecko zostało umieszczone w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu;
• w okresie urlopu wychowawczego korzysta z zasiłku macierzyńskiego;
• korzysta ze świadczenia rodzicielskiego.

Na tym tle powstało zagadnienie praktyczne, odnoszące się do możliwości podjęcia lub kontynuacji zatrudnienia w pewnym wymiarze czasu w okresie urlopu wychowawczego i ewentualnej utraty prawa do dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem, jak również możliwości bycia odwołanym z takiego urlopu przez pracodawcę. Zagadnienie to, stanowiące przedmiot rozstrzygnięcia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 marca 2011 r. (sygn. I OSK 2066/10), zostanie omówione poniżej.

Stan faktyczny

Powódka X korzystała z urlopu wychowawczego na córkę, udzielonego przez pracodawcę zainteresowanej na okres od dnia 11 lutego 2009 roku do dnia 10 lutego 2010 roku, a następnie od dnia 11 lutego 2010 roku do dnia 31 marca 2011 roku. W związku z pozostawaniem na urlopie wychowawczym, pobierała również świadczenie w postaci dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem.

Powódka poinformowała następnie organ udzielający świadczenia o podjęciu przez nią na 1/2 etatu zatrudnienia, które w zamiarze miało nie kolidować z opieką nad dzieckiem, z uwagi na możliwość kontaktu z dzieckiem w każdej chwili w czasie wykonywanej pracy.

Zdaniem organu jednak, rodzaj podjętej przez zainteresowaną aktywności zawodowej spowodował, że nie sprawowała ona osobistej opieki nad dzieckiem. Zainteresowana podjęła bowiem pracę na stanowisku sekretarki w wymiarze 1/2 etatu, świadcząc pracę w siedzibie pracodawcy w godz. 8.00 - 12.00, nie mając w tym czasie kontaktu z dzieckiem, a zatem nie wykonując wobec dziecka żadnych czynności o charakterze opiekuńczym. Wobec tego, organ wydał decyzję o cofnięciu przyznanego dodatku za opiekę nad dzieckiem, a wskutek wniesienia odwołania od decyzji organu pierwszej instancji, organ odwoławczy utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję.

Organ odwoławczy wskazał, że z treści umowy o pracę wynika, że odwołująca się podjęła zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę - 20 godzin tygodniowo na stanowisku sekretarki, na czas określony do dnia 30 czerwca 2010 roku. Praca wykonywana była przez odwołującą się osobiście, w siedzibie pracodawcy, w godz. od 8.00 do 12.00 i jak wynika z treści powołanego pisma pracodawcy, bez możliwości zajmowania się przez zainteresowaną dzieckiem w godzinach jej pracy.

Pracownica złożyła na powyższą decyzję skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, wnosząc o uchylenie decyzji organów administracyjnych odmawiających przyznania świadczenia.

Rozstrzygnięcie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego

Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę pracownicy.

W uzasadnieniu wyroku, WSA przywołał art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 390 z późn. zm.) i wskazał, że zasadą przyznania dodatku jest korzystanie z urlopu wychowawczego oraz sprawowanie faktycznej opieki nad dzieckiem. Jednocześnie podniósł, że w przytoczonym przepisie ustawodawca zawarł negatywne przesłanki, których zaistnienie uniemożliwia przyznanie dodatku. Jedną z nich jest podjęcie lub kontynuowanie przez osobę uprawnioną zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, która uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego.

Sąd wskazał, że w okresie korzystania z urlopu wychowawczego może zaistnieć sytuacja, iż rodzic podejmuje pracę zarobkową jedynie przez pewien okres urlopu, jednak praca ta nie może w tym właśnie okresie uniemożliwiać sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Jeżeli zostałoby przyjęte, że praca taka nie uniemożliwia jednak sprawowania opieki osobiście, bo można ją wykonywać po pracy bądź w tych okresach, gdy pozostaje się bez pracy, to dochodziłoby do wypłaty świadczenia z tytułu urlopu wychowawczego osobom faktycznie pracującym i niesprawującym opieki na dzieckiem, co w ocenie Sądu nie było intencją ustawodawcy.

Zamiarem ustawodawcy była ochrona osób podejmujących zatrudnienie, które nie niweczy celu urlopu wychowawczego, jakim jest sprawowanie bezpośredniej, osobistej opieki nad dzieckiem, także w ramach wykonywanej pracy. Form takiego zatrudnienia jest wiele, są to prace zwyczajowo wykonywane w domu, związane z określonymi czynnościami fizycznymi (tzw. prace chałupnicze), czy też z obsługą komputera, a nawet prowadzeniem prywatnego przedszkola. Sąd podkreślił również, że przedmiotowy dodatek stanowi wsparcie finansowe dla osób, które sprawują osobistą opiekę nad dzieckiem nie podejmując zatrudnienia, czy też mają możliwość jej sprawowania podczas wykonywania pracy.

Pracownica złożyła od przedmiotowego wyroku skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Rozstrzygnięcie Naczelnego Sądu Administracyjnego

Skarga kasacyjna zdaniem sądu drugiej instancji nie zasługiwała na uwzględnienie. Tym samym Naczelny Sąd Administracyjny podzielił rozstrzygnięcie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

NSA zaznaczył, iż zasadnie przyjęto w sprawie, że charakter i wymiar czasu pracy świadczą o braku możliwości pogodzenia pracy z osobistą opieką nad dzieckiem. Słusznie też zwrócono uwagę, że chociaż w rozliczeniu dobowym sprawowanej opieki mogą istnieć przerwy w kontakcie dziecka z rodzicem (zakupy, wizyty lekarskie, kontakty z dziadkami), to sytuacji takich nie można porównywać z przerwami spowodowanymi zatrudnieniem.

W rezultacie zagadnieniem spornym stało się to, czy w okolicznościach niniejszej sprawy wystąpiła sytuacja przewidziana w art. 10 ust. 5 pkt 3 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach  stanowiącym, iż dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego nie przysługuje osobie uprawnionej do urlopu wychowawczego, jeżeli osoba ta 

podjęła lub kontynuuje zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, która uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego.

Wbrew twierdzeniom autora skargi kasacyjnej, negatywna przesłanka z art. 10 ust. 5 pkt 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych nie dotyczy takich tylko przypadków, gdy podjęcie (kontynuowanie) zatrudnienia czy innej pracy zarobkowej w ogóle wyklucza sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem przez cały okres korzystania z urlopu wychowawczego. Stona skarżąca, w ocenie Sądu, pomija w swym wnioskowaniu regulacje k.p. w przedmiocie urlopów wychowawczych.

Mianowicie, według art. 186² § 2 KP, w sytuacji trwałego zaprzestania sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem pracodawca ma uprawnienie do odwołania pracownika z urlopu wychowawczego. Podkreślenia wymaga również, iż zgodnie z art. 186² § 1 KP, w czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. z kolei dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje uprawnionemu, jeżeli podjęcie pracy zarobkowej czy zatrudnienia nie uniemożliwi sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Z obu unormowań wynika, że nadrzędnym celem urlopu wychowawczego jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem przez pracownika.

W konsekwencji należy przyjąć, że podjęcie zatrudnienia w okresie korzystania przez pracownika z urlopu wychowawczego jest dopuszczalne wyjątkowo wtedy, gdy nie doprowadzi do wyłączenia możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

W okolicznościach rozpatrywanej sprawy zasadnie zatem uznano, że wykonywanie przez skarżącą oznaczonej pracy uniemożliwiało jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, a tym samym powodowało utratę prawa do przedmiotowego dodatku.

Rozstrzygnięcie problemu prawnego

Przepis ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 390 z późn. zm.) formułuje przesłankę negatywną, której zaistnienie pozbawia osobę, która podjęła lub kontynuuje zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, uprawnienia do nabycia czy dalszego pobierania dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego. Przesłanka ta nie dotyczy takich tylko przypadków, gdy podjęcie lub kontynuowanie zatrudnienia, czy innej pracy zarobkowej wyklucza sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem przez cały okres korzystania z urlopu wychowawczego. Dodatkowo, w sytuacji trwałego zaprzestania sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem pracodawca ma uprawnienie do odwołania pracownika z urlopu wychowawczego.

Przepisy wprawdzie nie zawierają bezwzględnego zakazu wykonywania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w okresie korzystania z urlopu wychowawczego dla utrzymania świadczeń dodatkowych z tego tytułu, jednakże bezwzględnym warunkiem zachowania prawa do dodatku do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem jest, aby podjęty przez osobę rodzaj aktywności zawodowej w dalszym ciągu umożliwiał sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.

Istotą osobistej opieki nad dzieckiem jest to, że dla osoby korzystającej z urlopu wychowawczego zasadniczym, stałym i codziennym obowiązkiem musi być zapewnianie dziecku niezbędnych środków bezpieczeństwa, utrzymania, rozwoju i wychowania - i to w takim zakresie, w jakim równoczesne sprawowanie opieki przez inne osoby jest zbędne. w rozliczeniu dobowym sprawowanej opieki mogą istnieć przerwy w kontakcie dziecka z rodzicem (zakupy, wizyty lekarskie, kontakty z dziadkami), sytuacji takich nie można jednak porównywać z przerwami spowodowanymi zatrudnieniem.

Podsumowując, podjęcie pracy podczas urlopu wychowawczego jest możliwe (w tym nawet u innego pracodawcy, niż udzielający urlopu, w przeciwieństwie do urlopu rodzicielskiego), jednakże występuje tu bezwzględnie wiążący warunek sprawowania faktycznej, realnej opieki nad dzieckiem. Okres urlopu wychowawczego rozumiany musi być jako ten czas, który jest przeznaczony na opiekę nad dzieckiem i stanowi warunek konieczny uzyskania np. świadczeń dodatkowych.

Podstawa:

1. Ustawa z dnia 23 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy: Dz.U.2020.1320 t.j.;
2. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 390 z późn. zm.);
3. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 marca 2011 r., sygn. I OSK 2066/10, Legalis nr: 348757.